KONGREGACJA DS. KULTU BOŻEGO I DYSCYPLINY SAKRAMENTÓW

INSTRUKCJA
"REDEMPTIONIS SACRAMENTUM"
O tym, co należy zachowywać, a czego unikać w związku z Najświętszą Eucharystią

ROZDZIAŁ VII
NADZWYCZAJNE FUNKCJE WIERNYCH ŚWIECKICH

146. Niczym nie można zastąpić kapłaństwa służebnego. Jeśli bowiem we wspólnocie brakuje kapłana, zostaje ona pozbawiona możliwości wypełnienia sakramentalnej funkcji Chrystusa - Głowy i Pasterza, co jest istotą życia wspólnoty kościelnej²⁴⁷, jako że "szafarzem, który może sprawować w osobie Chrystusa sakrament Eucharystii, jest tylko kapłan ważnie wyświęcony"²⁴⁸.

147. Kiedy jednak domaga się tego potrzeba Kościoła, niektóre funkcje liturgiczne, w przypadku braku wyświęconych szafarzy, mogą zgodnie z przepisami prawa wypełniać wierni świeccy²⁴⁹. Wierni ci, wsparci łaską Pana, są wezwani i posłani w celu wypełniania pewnych, bardziej lub mniej ważnych, funkcji. Bardzo wielu wiernych świeckich poświęciło się już gorliwie oraz wciąż poświęca tej posłudze, zwłaszcza na terenach misyjnych, gdzie Kościół jest jeszcze wciąż mało obecny lub doznaje prześladowania²⁵⁰, a także w innych rejonach doświadczonych brakiem kapłanów i diakonów.

148. Szczególnie wysoko należy cenić instytucję katechistów, którzy wśród wielkich trudów świadczyli i wciąż świadczą szczególną i ze wszech miar niezbędną pomoc w szerzeniu wiary i Kościoła²⁵¹.

149. Do niektórych diecezji, dawno już ewangelizowanych, zostali ostatnio posłani wierni świeccy, znani jako "asystenci pastoralni", wśród których niewątpliwie bardzo wielu przyczyniło się do dobra Kościoła, wspierając działalność duszpasterską biskupa, prezbiterów i diakonów. Należy jednak czuwać, aby styl tej funkcji nie upodobnił się zbytnio do kształtu duszpasterskiej posługi duchownych. Trzeba oczywiście dołożyć starań, aby "asystenci pastoralni" nie brali na siebie tych zadań, które należą tylko do posługi wyświęconych szafarzy.

150. Działalność asystenta pastoralnego winna zmierzać do tego, aby wspierać posługę kapłanów i diakonów, budzić powołania do kapłaństwa i diakonatu oraz w każdej wspólnocie zgodnie z przepisami prawa gorliwie przygotowywać wiernych świeckich do podjęcia różnych funkcji liturgicznych według różnorodności charyzmatów.

151. Przy sprawowaniu liturgii do pomocy nadzwyczajnych szafarzy należy się uciekać jedynie w sytuacji prawdziwej konieczności. Pomoc ta bowiem nie jest przewidziana w celu zapewnienia pełniejszego uczestnictwa świeckich, lecz z natury swojej jest dodatkowa i tymczasowa²⁵². Gdzie jednak istnieje konieczność odwołania się do posługi szafarzy nadzwyczajnych, należy wytrwale i gorąco się modlić, aby Pan niezwłocznie posłał kapłana do posługi wspólnocie oraz wzbudził obficie powołania do kapłaństwa²⁵³.

152. Funkcje te zaś, czysto uzupełniające, nie powinny się stać bynajmniej okazją do zafałszowania samej posługi kapłanów, aby w konsekwencji nie zaniedbywali oni sprawowania Mszy świętej dla powierzonego im ludu oraz osobistej troski o chorych czy też starania o chrzest dzieci, o asystowanie przy udzielaniu sakramentu małżeństwa lub odprawianie pogrzebów chrześcijańskich, co odnosi się przede wszystkim do kapłanów wspieranych przez diakonów. Niech więc w parafiach nigdy nie dochodzi do tego, aby kapłani lekkomyślnie zamieniali się własnymi funkcjami kapłańskimi z diakonami lub świeckimi, wprowadzając tym samym zamieszanie co do specyfiki każdego z nich.

153. Ponadto świeckim nigdy nie wolno przyjmować funkcji diakona lub kapłana lub nakładać ich szat albo innych do nich podobnych.

1. Nadzwyczajny szafarz Komunii Świętej

154. Jak już zostało wspomniane, "szafarzem, który może sprawować w osobie Chrystusa sakrament Eucharystii, jest tylko kapłan ważnie wyświęcony"²⁵⁴. Stąd nazwa "szafarz Eucharystii" odnosi się w sposób właściwy jedynie do kapłana. Również z racji święceń zwyczajnymi szafarzami Komunii świętej są: biskup, prezbiter i diakon²⁵⁵, do nich więc należy w czasie sprawowania Mszy świętej udzielanie Komunii świętej wiernym świeckim. W ten sposób poprawnie i w pełni może się objawić w Kościele ich służebny urząd oraz wypełnić sakramentalny znak.

155. Oprócz szafarzy zwyczajnych istnieje prawnie ustanowiony akolita, który z ustanowienia jest nadzwyczajnym szafarzem Komunii świętej również poza sprawowaniem Mszy. Ponadto, jeśli przemawiają za tym motywy prawdziwej konieczności, biskup diecezjalny zgodnie z przepisami prawa może do tej posługi wyznaczyć również innego wiernego świeckiego jako szafarza nadzwyczajnego albo jednorazowo (ad actum),²⁵⁶ albo na czas określony, wykorzystując w tym celu stosowną formułę błogosławieństwa. Jednakże nie jest wymagane, aby owo wyznaczenie miało formę liturgiczną; jeśli jednak ją ma, w żaden sposób nie może się ono upodobnić do obrzędu święceń. W szczególnych i nieprzewidzianych przypadkach na jednorazowe wypełnienie tej funkcji zgody może udzielić kapłan, który przewodniczy celebracji eucharystycznej²⁵⁷.

156. Funkcja ta winna być pojmowana zgodnie z jej nazwą, która brzmi "nadzwyczajny szafarz Komunii świętej", nie zaś "specjalny szafarz Komunii świętej" ani "nadzwyczajny szafarz Eucharystii", ani też "specjalny szafarz Eucharystii". Te ostatnie nazwy rozszerzają znaczenie tej funkcji w sposób nieodpowiedni i niewłaściwy.

157. Jeśli w sytuacji zwyczajnej obecna jest wystarczająca liczba wyświęconych szafarzy, również do rozdawania Komunii świętej, nie należy wyznaczać nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej. W takich okolicznościach ci, którzy byliby wyznaczeni do tego rodzaju posługi, nie powinni jej wykonywać. Należy potępić postępowanie tych kapłanów, którzy, choć sami uczestniczą w celebracji, powstrzymują się jednak od udzielania Komunii, powierzając to zadanie świeckim²⁵⁸.

158. Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej będzie bowiem mógł udzielać Komunii jedynie w przypadku braku kapłana lub diakona, albo kiedy kapłan napotyka trudności z powodu choroby lub podeszłego wieku lub innej ważnej przyczyny albo gdy jest tak wielka liczba wiernych przystępujących do Komunii, że sama celebracja Mszy zbytnio by się przeciągnęła²⁵⁹. Należy to jednak rozumieć w ten sposób, że w żadnym przypadku wystarczającą przyczyną nie będzie nieznaczne przedłużenie, oceniane w świetle zwyczajów i kulturowego kontekstu miejsca.

159. Nadzwyczajnemu szafarzowi Komunii świętej nie wolno nigdy wyznaczać nikogo innego do udzielania Eucharystii, jak na przykład rodzica albo współmałżonka, albo dziecka tego chorego, który ma przyjąć Komunię.

160. Biskup diecezjalny powinien ponownie ocenić praktykę ostatnich lat w tej dziedzinie i w miarę potrzeby skorygować ją lub ściślej określić. Gdzie z racji prawdziwej konieczności tego rodzaju nadzwyczajni szafarze są liczniej wyznaczani, biskup diecezjalny powinien wydać szczegółowe normy, w których, uwzględniając tradycję Kościoła, zgodnie z przepisami prawa winien ustalić sposób wykonywania tej funkcji.

2. Głoszenie Słowa Bożego

161. Jak już zostało powiedziane, homilia podczas Mszy świętej ze względu na swoje znaczenie i naturę jest zarezerwowana kapłanowi lub diakonowi²⁶⁰. Co do pozostałych form przepowiadania, jeśli w określonych okolicznościach domaga się tego konieczność albo gdy to w szczególnych przypadkach zaleca pożytek, do przepowiadania w kościele lub w kaplicy poza Mszą świętą można dopuścić wiernych świeckich, zgodnie z przepisami prawa²⁶¹. Może to mieć miejsce jedynie z powodu małej liczby wyświęconych szafarzy w niektórych miejscach w celu ich uzupełnienia; z tego całkowicie wyjątkowego przypadku nie wolno czynić zwyczaju ani uważać go za autentyczną promocję laikatu²⁶². Ponadto wszyscy powinni pamiętać, że władza na tego rodzaju zezwolenie należy do ordynariuszy miejsca i to jedynie jednorazowo (ad actum), nie zaś do innych, nawet prezbiterów lub diakonów.

3. Celebracje szczególne - odbywające się podczas nieobecności kapłana

162. W dzień, który się nazywa "dniem Pańskim", Kościół wiernie wspólnie się gromadzi, aby wspominać zmartwychwstanie Pana oraz całe misterium paschalne zwłaszcza przez sprawowanie Mszy świętej²⁶³. Albowiem "nie zbuduje się (...) żadnej wspólnoty chrześcijańskiej, jeżeli nie jest ona zakorzeniona w celebracji Najświętszej Eucharystii"²⁶⁴. Stąd lud chrześcijański ma prawo, aby dla jego dobra sprawowana była Eucharystia w niedziele i święta obowiązujące oraz inne ważniejsze dni świąteczne, a w miarę możliwości nawet codziennie. Dlatego tam, gdzie w niedzielę trudno zorganizować sprawowanie Mszy w kościele parafialnym lub w innej wspólnocie wiernych, biskup diecezjalny w łączności ze swoim prezbiterium winien w odpowiedni sposób zaradzić tej sytuacji²⁶⁵. Wśród tych możliwych rozwiązań najważniejsze będą: wezwanie do tego innych kapłanów albo udanie się wiernych w celu uczestniczenia w tajemnicy Eucharystii do najbliższego im kościoła²⁶⁶.

163. Wszyscy kapłani, którym "dla dobra" innych zostało powierzone kapłaństwo i Eucharystia²⁶⁷, powinni pamiętać, że są zobowiązani stworzyć okazję wszystkim wiernym, aby mogli wypełnić obowiązek uczestniczenia we Mszy niedzielnej²⁶⁸. Ze swojej strony, wierni świeccy mają prawo, by żaden kapłan, jeśli nie zachodzi rzeczywista przeszkoda, nigdy nie odmawiał sprawowania Mszy dla dobra ludu lub nie sprzeciwiał się, gdy będzie sprawowana przez innego kapłana, jeśli wierni nie mogą w inny sposób wypełnić obowiązku uczestniczenia we Mszy w niedzielę oraz inne ustalone święta.

164. "Jeżeli z braku świętego szafarza albo z innej poważnej przyczyny nie można uczestniczyć w Eucharystii"²⁶⁹, lud chrześcijański ma prawo, aby biskup diecezjalny w miarę możliwości zatroszczył się o zorganizowanie w niedzielę jakiejś celebracji dla samej wspólnoty zgodnie z jego autorytetem i z przepisami kościelnymi. Jednakże tego rodzaju szczególne celebracje niedzielne zawsze należy uważać za coś całkowicie nadzwyczajnego. Zadaniem więc wszystkich, zarówno diakonów, jak wiernych świeckich, którym biskup diecezjalny zleci wypełnianie funkcji w takich celebracjach, "będzie (...) troska o nieustanne podtrzymywanie we wspólnocie prawdziwego >głodu< Eucharystii, który sprawi, iż nie zostanie zmarnowana żadna okazja do odprawiania Mszy świętej, dzięki skorzystaniu chociażby z okazjonalnej obecności kapłana"²⁷⁰.

165. Należy starannie unikać wszelkiego pomieszania między tego rodzaju zgromadzeniami a celebracją eucharystyczną²⁷¹. Biskupi diecezjalni powinni więc roztropnie rozstrzygnąć, czy na tych zgromadzeniach powinna być udzielana Komunia święta. W celu zapewnienia szerszej współpracy w tej dziedzinie jest korzystne, aby sprawa ta została określona przez Konferencję Episkopatu i aby znaleziono rozwiązanie, które musi uzyskać zatwierdzenie Stolicy Apostolskiej za pośrednictwem Kongregacji ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Ponadto w przypadku nieobecności kapłana i diakona lepiej będzie podzielić wypełnianie różnych funkcji między wielu wiernych, niż gdyby jeden wierny świecki sam kierował całą celebracją. Nie wypada nigdy mówić, że jakiś wierny świecki "przewodniczy" celebracji.

166. Podobnie biskup diecezjalny, do którego wyłącznie należy podejmowanie decyzji, nie powinien łatwo zezwalać, aby takie celebracje, zwłaszcza jeśli rozdaje się na nich również Komunię świętą, odbywały się w dni powszednie, a przede wszystkim w miejscach, gdzie w poprzednią lub następną niedzielę Msza mogła być lub będzie mogła być sprawowana. Usilnie prosi się kapłanów, by w miarę możliwości codziennie odprawiali Mszę świętą dla ludu w jednym z kościołów im powierzonych.

167. "Podobnie też nie można myśleć o zastąpieniu Mszy świętej niedzielnej ekumenicznymi celebracjami słowa Bożego lub spotkaniami modlitewnymi razem z chrześcijanami należącymi do (…) Wspólnot kościelnych czy też uczestnictwem w ich służbie liturgicznej"²⁷². Jeśli więc z powodu naglącej potrzeby biskup diecezjalny pozwoli jednorazowo (ad actum) na uczestnictwo katolików w tego rodzaju spotkaniu modlitewnym, duszpasterze powinni czuwać, aby wśród wiernych katolików nie powstało nieporozumienie dotyczące konieczności uczestniczenia we Mszy nakazanej również w tych okolicznościach w innej godzinie dnia²⁷³.

4. Kapłani wydaleni ze stanu duchownego

168. "Duchowny, który utracił stan duchowny zgodnie z przepisami prawa (...) ma zakaz wykonywania władzy święceń"²⁷⁴. Nie wolno mu więc pod żadnym pretekstem sprawować sakramentów, z zachowaniem jedynie określonego w prawie wyjątku²⁷⁵. Nie wolno też wiernym prosić go o celebrację, kiedy nie ma słusznej przyczyny, która na to zezwala, zgodnie z przepisem kan. 1335²⁷⁶. Ponadto zabrania się tym osobom głoszenia homilii oraz przyjmowania kiedykolwiek jakiegoś zadania lub funkcji podczas sprawowania świętej liturgii,²⁷⁷ aby wśród wiernych nie powstało zamieszanie, a prawda nie została zaciemniona.

PRZYPISY

²⁴⁷ Por. KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Zasady teologiczne, nr 3: AAS 89 (1997) 859.
²⁴⁸ KPK, kan. 900 § 1; por. SOBÓR LATERAŃSKI IV, 11-30 listopada 1215, rozdz. 1: DS 802; KLEMENS VI, List do Mekhitara, katolikosa Armenii Super quibusdam, 29 września 1351: DS 1084; SOBÓR TRYDENCKI, Sesja XXIII, 15 lipca 1563, Nauka i kanony o sakramencie święceń, rozdz. 4: DS 1767-1770; PIUS XII, Enc. Mediator Dei: AAS 39 (1947) 553.
²⁴⁹ Por. KPK, kan. 230 § 3; JAN PAWEŁ II, Przemówienie na sympozjum poświęconym >Współpracy laikatu w duszpasterskiej posłudze kapłanówť, 22 kwietnia 1994, nr 2, "L'Osservatore Romano", 23 kwietnia 1994; KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wstęp: AAS 89 (1997) 852-856.
²⁵⁰ Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptoris missio, nry 53-54: AAS 83 (1991) 300-302; KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wstęp: AAS 89 (1997) 852-856.
²⁵¹ Por. DM nr 17; JAN PAWEŁ II, Enc. Redemptoris missio, nr 73: AAS 83 (1991) 321.
²⁵² Por. KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wskazówki praktyczne, art. 8 § 2: AAS 89 (1997) 872.
²⁵³ Por. JAN PAWEŁ II, Enc. Ecclesia de Eucharistia, nr 32: AAS 95 (2003) 455.
²⁵⁴ KPK, kan. 900 § 1.
²⁵⁵ Por. tamże, kan. 910 § 1; por. JAN PAWEŁ II, List Dominicae Cenae, nr 11: AAS 72 (1980) 142; KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wskazówki praktyczne, art. 8 § 1: AAS 89 (1997) 870-871.
²⁵⁶ Por. KPK, kan. 230 § 3.
²⁵⁷ Por. ŚW. KONGR. DS. DYSC. SAKRAM., Instr. Immensae caritatis, nr 1: AAS 65 (1973) 264; PAWEŁ. VI, List apost. motu proprio Ministeria quaedam, 15 sierpnia 1972: AAS 64 (1972) 32; MISSALE ROMANUM, Appendix III: Ritus ad deputandum ministrum sacrae Communionis ad actum distribuendae, p. 1253; KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, art. 8 § 2: AAS 89 (1997) 871.
²⁵⁸ Por. ŚW. KONGR. DS. SAKRAM. I KULTU BOŻEGO, Instr. Inaestimabile donum, nr 10: AAS 72 (1980) 336; PAP. KOMISJA DS. AUTENT. INTERPR. KPK, Responsio ad propositum dubium, 11 lipca 1984: AAS 76 (1984) 746.
²⁵⁹ Por. ŚW. KONGR. DS. DYSC. SAKRAM. , Instr. Immensae caritatis, nr 1: AAS 65 (1973) 264-271, tu 265-266; PAP. KOMISJA DS. AUTENT. INTERPR. KPK, Responsio ad propositum dubium, 1 czerwca 1988: AAS 80 (1988) 1373; KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wskazówki praktyczne, art. 8 § 2: AAS 89 (1997) 871.
²⁶⁰ Por. KPK, kan. 767 § 1.
²⁶¹ Por. tamże, kan. 766.
²⁶² Por. KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wskazówki praktyczne, art. 2 §§ 3-4: AAS 89 (1997) 865.
²⁶³ Por. JAN PAWEŁ II, List apost. Dies Domini, zwłaszcza nry 31-51: AAS 90 (1998) 713-766, tu 731-746; JAN PAWEŁ II, List apost. Novo millennio ineunte, 6 stycznia 2001, nry 35-36: AAS 93 (2001) 290-292; JAN PAWEŁ II, Enc. Ecclesia de Eucharistia, nr 41: AAS 95 (2003) 460-461.
²⁶⁴ DP nr 6; por. JAN PAWEŁ II, Enc. Ecclesia de Eucharistia, nry 22, 33: AAS 95 (2003) 448, 455-456.
²⁶⁵ Por. ŚW. KONGR. OBRZĘDÓW, Instr. Eucharisticum mysterium, nr 26: AAS 59 (1967) 555-556; KONGR. DS. KULTU BOŻEGO, Dyrektorium dot. celebracji niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi Ecclesia, 2 czerwca 1988, nry 5 i 25, "Notitiae" 24 (1988) 366-378, tu 367, 372.
²⁶⁶ Por. KONGR. DS. KULTU BOŻEGO, Dyrektorium dot. celebracji niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi Ecclesia, nr 18, "Notitiae" 24 (1988) 370.
²⁶⁷ Por. JAN PAWEŁ II, List Dominicae Cenae, nr 2: AAS 72 (1980) 116.
²⁶⁸ Por. JAN PAWEŁ II, List apost. Dies Domini, nr 49: AAS 90 (1998) 744; Enc. Ecclesia de Eucharistia, nr 41: AAS 95 (2003) 460-461; KPK, kan. 1246-1247.
²⁶⁹ KPK, kan. 1248 § 2; por. KONGR. DS. KULTU BOŻEGO, Dyrektorium dot. celebracji niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi Ecclesia, nry 1-2, "Notitiae" 24 (1988) 366.
²⁷⁰ JAN PAWEŁ II, Enc. Ecclesia de Eucharistia, nr 33: AAS 95 (2003) 455-456.
²⁷¹ Por. KONGR. DS. KULTU BOŻEGO, Dyrektorium dot. celebracji niedzielnych pod nieobecność kapłana Christi Ecclesia, nr 22, "Notitiae" 24 (1988) 371.
²⁷² JAN PAWEŁ II, Enc. Ecclesia de Eucharistia, nr 30: AAS 95 (2003) 453-454; por. PAP. RADA DS. POPIERANIA JEDNOŚCI CHRZEŚCIJAN, Dyrektorium o stosowaniu zasad i norm dotyczących ekumenizmu La recherche de l’unité, 25 marca 1993, nr 115: AAS 85 (1993) s.1039-1119, tu 1085.
²⁷³ Por. PAP. RADA DS. POPIERANIA JEDNOŚCI CHRZEŚCIJAN, Dyrektorium o stosowaniu zasad i norm dotyczących ekumenizmu La recherche de l’unité, nr 115: AAS 85 (1993) 1085.
²⁷⁴ KPK, kan. 292; por. PAP. RADA DS. INTERPRET. TEKSTÓW PRAWNYCH, Declaratio de recta interpretatione can. 1335, secundae partis, C.I.C., 15 maja 1997, nr 3: AAS 90 (1998) 64.
²⁷⁵ Por. KPK, kan. 976; 986 § 2.
²⁷⁶ Por. PAP. RADA DS. INTERPRET. TEKSTÓW PRAWNYCH, Declaratio de recta interpretatione kan. 1335, secundae partis, C.I.C., 15 maja 1997, nry 1-2: AAS 90 (1998) 63-64.
²⁷⁷ Odnośnie do kapłanów, którzy otrzymali dyspensę od celibatu por. KONGR. NAUKI WIARY, Normy dyspensowania od celibatu kapłańskiego, 14 października 1980, art. 5 [tekst polski W trosce o pełnię wiary. Dokumenty Kongregacji Nauki Wiary 1966-1994, Tarnów 1995, s. 153]; por. KONGR. DS. DUCHOWIEŃSTWA I INNE, Instr. Ecclesiae de mysterio, Wskazówki praktyczne, art. 3 § 5: AAS 89 (1997) 865.