OBRZĘDY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA I OŁTARZA

ROZDZIAŁ II
OBRZEDY POŚWIĘCENIA KOŚCIOŁA

 Wprowadzenie

I. Natura i godność kościołów

1. Chrystus przez swoją śmierć i zmartwychwstanie stał się prawdziwą i doskonałą świątynią Nowego Przymierza¹ i zgromadził lud nabyty.
Ten lud święty, zebrany w jedności Ojca, Syna i Ducha Świętego, jest Kościołem², czyli świątynią Boga, zbudowaną z żywych kamieni, gdzie Ojciec doznaje czci w Duchu i prawdzie³.
Słusznie więc od dawna nazywa się "kościołem" także budynek, w którym gromadzi się wspólnota chrześcijańska, aby słuchać słowa Bożego, razem się modlić, przystępować do sakramentów oraz sprawować Eucharystię.

2. Jako widzialna budowla, dom ten jest szczególnym znakiem Kościoła pielgrzymującego na ziemi i obrazem Kościoła przebywającego w niebie.
Jeżeli kościół powstaje jako budynek przeznaczony wyłącznie i na stałe do gromadzenia się ludu Bożego i sprawowania liturgii, wypada poświęcić go Bogu w uroczystym obrzędzie, stosownie do starożytnego zwyczaju Kościoła.

3. Kościół, jak tego wymaga jego natura, powinien być przystosowany do sprawowania świętych obrzędów, odznaczać się szlachetnym pięknem, ale bez przepychu, by przez to stał się prawdziwym symbolem i znakiem rzeczywistości nadprzyrodzonej. "Ogólny plan budowli kościelnej powinien być tak pomyślany, by ukazywał w pewien sposób obraz zgromadzonej wspólnoty, umożliwiał zachowanie należytego porządku a także ułatwiał każdemu prawidłowe wykonanie jego funkcji".
Oprócz tego należy zachować normy ustalone w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału Rzymskiego dotyczące prezbiterium, ołtarza, siedzenia celebransa, ambony i miejsca przechowywania Najświętszego Sakramentu⁴.
Należy również wiernie przestrzegać zasad dotyczących rzeczy i miejsc przeznaczonych do udzielania innych sakramentów, w pierwszym rzędzie chrztu i pokuty⁵.

II. Tytuł kościoła i złożenie w nim relikwii świętych

4. Każdy kościół, który ma być poświęcony, powinien posiadać tytuł. Tytułem kościoła może być: Przenajświętsza Trójca, Pan nasz Jezus Chrystus pod wezwaniem tajemnicy z Jego życia lub imienia już wprowadzonego do liturgii, Duch Święty, Najświętsza Maryja Panna pod jakimś wezwaniem w liturgii już przyjętym, święci Aniołowie, Święty wpisany w Martyrologium Rzymskim lub umieszczony w prawnie zatwierdzonym Dodatku. Nie może natomiast być nim Błogosławiony bez specjalnego indultu Stolicy Apostolskiej. Tytuł kościoła powinien być tylko jeden, z wyjątkiem tych Świętych, którzy razem są umieszczeni w kalendarzu.

5. W miarę możliwości należy zachować tradycję liturgii rzymskiej składania części relikwii jednego lub wielu Świętych .
Trzeba jednak mieć na uwadze:
a) Składane relikwie mają być takiej wielkości, by można było się upewnić, że są częściami ciał ludzkich. Należy unikać składania zbyt małych części relikwii jednego lub wielu Świętych.⁶
b) Z największą starannością należy dbać o autentyczność składanych relikwii. Lepiej poświęcić ołtarz bez relikwii niż składać w nim relikwie niepewnego pochodzenia.
c) Szkatuły z relikwiami nie należy umieszczać ani nad ołtarzem, ani w mensie ołtarza, lecz pod jego mensą z uwzględnieniem kształtu ołtarza.

III. Sprawowanie poświęcenia

Szafarz obrzędów

6. Biskup, któremu powierzona została troska o Kościół lokalny, powinien poświęcać Bogu nowo wybudowane kościoły w diecezji. Jeżeli sam nie może przewodniczyć obrzędom, niech zleci to zadanie innemu biskupowi, zwłaszcza swojemu współpracownikowi lub pomocnikowi w pracy duszpasterskiej z wiernymi, dla których nowy kościół został zbudowany. W wypadkach nadzwyczajnych biskup specjalnym mandatem może tę czynność zlecić kapłanowi.

Wybór dnia

7

Msza święta w dniu poświęcenia

. Na poświęcenie nowego kościoła wybiera się dzień, w którym wierni mogą liczniej się zgromadzić, przede wszystkim niedzielę. Ponieważ w tych obrzędach wszystko przenika myśl o poświęceniu, nie powinno się ich sprawować w dniach, których tajemnic nie można pominąć: Triduum Paschalne, Narodzenie, Objawienie i Wniebowstąpienie Pańskie, Zesłanie Ducha Świętego, środa popielcowa, w dniach Wielkiego Tygodnia oraz w Dzień zaduszny.

8. O dprawianie Mszy święta wiąże się ściśle z obrzędami poświęcenia kościoła. Gdy więc sprawuje się poświęcenie kościoła, opuszcza się teksty liturgiczne danego dnia, a stosuje teksty własne poświęcenia, zarówno w Liturgii słowa, jak i w Liturgii Eucharystii.

9. Wypada, aby Mszę biskup koncelebrował z kapłani biorącymi udział w obrzędach poświęcenia oraz z kierującymi parafią lub wspólnotą, dla której zbudowano kościół.

Liturgia godzin w dniu poświęcenia

10. Dzień poświęcenia kościoła ma w tym kościele stopień uroczystości. Od pierwszych nieszporów w Liturgii Godzin odmawia się teksty o poświęceniu kościoła. Tam, gdzie dokonuje się obrzędu złożenia relikwii, wskazane jest odprawienie Wigilii przy relikwiach Męczennika lub Świętego, którego relikwie mają być złożone pod ołtarzem. Najlepszą formą jest odprawienie Godziny czytań z zastosowaniem tekstów wspólnych lub własnych. Przy zachowaniu ustalonych zasad Wigilię należy tak adaptować, by ułatwić udział wiernych⁷.

Części obrzędów

A. WEJŚCIE DO KOŚCIOŁA

11. Obrzędy poświęcenia zaczynają się wejściem do kościoła. Może się ono dokonać w trojaki sposób. Należy wybrać sposób najbardziej dostosowany do warunków miejsca i czasu:

• procesja do kościoła, który ma być poświęcony: wszyscy gromadzą się w sąsiednim kościele lub w innym odpowiednim miejscu, z którego biskup, ministranci oraz wierni idą wśród modlitw i śpiewu psalmów do nowego kościoła; 
• uroczyste wejście: jeśli nie może odbyć się lub nie jest wskazana procesja, wspólnota gromadzi się przy drzwiach kościoła;
• zwykłe wejście: wierni gromadzą się w samym kościele. Biskup, koncelebransi i posługujący wychodzą zwyczajnym sposobem z zakrystii.

Przy wejściu do nowego kościoła na podkreślenie zasługują dwa obrzędy:
a) Przekazanie kościoła: delegaci tych, którzy wybudowali kościół, przekazują go biskupowi.
b) Pokropienie kościoła: biskup błogosławi wodę i skrapia nią lud, który stanowi duchową świątynię, oraz ściany kościoła i ołtarz.

B. LITURGIA SŁOWA

12. W Liturgii słowa czyta się trzy perykopy wybrane z proponowanych w Lekcjonarzu mszalnym (t. VI, s. 3*) na dzień poświęcenia kościoła.
W pierwszym czytaniu należy zawsze, nawet w okresie paschalnym, odczytać tekst z Księgi Nehemiasza opisujący, jak ludność Jerozolimy zebrała się u pisarza Ezdrasza, by wysłuchać proklamacji prawa Bożego (Ne 8,1-4a.5-6.8-10).

13. Po czytaniach biskup wygłasza homilię, w której wyjaśnia znaczenie tekstów biblijnych oraz poświęcenia kościoła. Zawsze odmawia się wyznanie wiary. Opuszcza się natomiast Modlitwę wiernych, gdyż zastępuje ją śpiew Litanii do Wszystkich Świętych.

C. MODLITWA POŚWIĘCENIA ORAZ NAMASZCZENIE KOŚCIOŁA I OŁTARZA

Złożenie relikwii Świętych

14. Po odśpiewaniu Litanii, jeśli tak postanowiono, składa się relikwie jakiegoś Męczennika na znak, że ofiara członków wzięła swój początek z ofiary Głowy⁸. Tam, gdzie nie ma relikwii Męczennika, można złożyć w ołtarzu relikwie innego Świętego.

Modlitwa poświęcenia

15. Najważniejszym i jedynie koniecznym obrzędem przy poświęceniu kościoła jest sprawowanie Eucharystii. Zgodnie jednak z powszechnym zwyczajem zarówno Wschodniego jak Zachodniego Kościoła, odmawia się również specjalną modlitwę poświęcenia, która wyraża zamiar poświęcenia kościoła Panu na stałe i uprasza Jego błogosławieństwo.

Obrzędy namaszczenia, okadzenia, nakrycia i oświetlenia ołtarza

16. Obrzędy namaszczenia, okadzenia, nakrycia i oświetlenia ołtarza są widocznymi znakami ukazującymi niewidzialne dzieła, których Pan dokonuje za pośrednictwem Kościoła sprawującego Boże misteria, a zwłaszcza Eucharystię.
a) Namaszczenie ołtarza i ścian kościoła:

• przez namaszczenie krzyżmem ołtarz staje się symbolem Chrystusa, który przed wszystkimi został "Namaszczony" i tak jest nazwany. Ojciec przecież namaścił Go Duchem Świętym i ustanowił Najwyższym Kapłanem, aby na ołtarzu swego Ciała złożył w ofierze swoje życie za zbawienie wszystkich;
• namaszczenie kościoła oznacza poświęcenie go dla kultu chrześcijańskiego całkowicie i na zawsze.

Zgodnie z tradycją liturgiczną dokonuje się dwanaście namaszczeń albo, stosownie do warunków, cztery, przez co się zaznacza, że kościół jest obrazem świętego miasta Jeruzalem.
b) Kadzidło spala się na ołtarzu, aby ukazać, że Ofiara Chrystusa, która w tym misterium wciąż jest obecna, wznosi się do Boga jako słodka woń. Ma to również wyrazić myśl, że modlitwy wiernych, pełne błagań i wdzięczności, docierają do tronu Boga⁹.
 Okadzenie wnętrza kościoła wskazuje, że przez poświęcenie stał się on domem modlitwy. Przede wszystkim jednak okadza się lud Boży, gdyż on jest świątynią żywą, w której każdy wierny jest duchowym ołtarzem¹⁰.
c) Nakrycie ołtarza wskazuje, że ołtarz chrześcijański jest miejscem Ofiary eucharystycznej oraz stołem Pańskim. Dokoła niego stoją kapłani i wierni i przez tę samą czynność, choć spełniają różne funkcje, sprawują pamiątkę śmierci i zmartwychwstania Chrystusa oraz spożywają wieczerzę Pańską. Dlatego ołtarz jako stół Uczty ofiarnej odpowiednio się przygotowuje i uroczyście przyozdabia. Oznacza to wyraźnie, że ołtarz jest stołem Pana, do którego wszyscy wierni przychodzą z radością, by posilić się Bożym pokarmem, czyli Ciałem i Krwią ofiarowanego Chrystusa.
d) Oświetlenie ołtarza, po którym następuje oświetlenie kościoła, przypomina, że Chrystus jest "Światłem na oświecenie pogan"¹¹, którego blaskiem jaśnieje Kościół, a dzięki niemu także cała rodzina ludzka.

D. SPRAWOWANIE EUCHARYSTII

17. Na przygotowanym ołtarzu biskup sprawuje Eucharystię, która jest główną i najstarszą częścią całego obrzędu¹². Sprawowanie Eucharystii ściśle wiąże się z obrzędem poświęcenia kościoła:

•  przez sprawowanie eucharystycznej Ofiary osiąga się i za pośrednictwem znaków ukazuje najwyższy cel, dla którego zbudowano kościół i wzniesiono ołtarz;
• Eucharystia, która uświęca serca tych, którzy ją przyjmują, w pewien sposób uświęca też ołtarz i miejsce jej sprawowania, jak to niejednokrotnie stwierdzili starożytni Ojcowie Kościoła: "Godny podziwu jest ołtarz, bo choć z natury swej jest kamieniem, staje się święty, gdy tylko przyjmie Ciało Chrystusa"¹³;
• ścisły związek między poświęceniem kościoła i sprawowaniem Eucharystii ukazuje się także przez to, że Msza święta na poświęcenie kościoła posiada własną prefację głęboko wnikającą w znaczenie obrzędu.

IV. Adaptacja obrzędów uprawnienia konferencji biskupów w zakresie adaptacji

18. Konferencje Biskupów mogą te obrzędy dostosować do zwyczajów poszczególnych regionów, w taki jednak sposób, by w niczym nie umniejszyć ich godności i uroczystości.
Powinny być zachowane następujące elementy:
a) nigdy nie wolno opuścić odprawienia Mszy świętej z własną prefacją oraz modlitwy poświęcenia;
b) jeżeli ważne przyczyny nie sprzeciwiają się temu, należy zachować obrzędy, które według tradycji liturgicznej mają szczególne znaczenie i wymowę (por. nr 16), a gdy tego wymagają okoliczności, można odpowiednio adaptować formuły.
Przy dokonywaniu adaptacji kompetentna władza kościelna powinna przedstawić je Stolicy Apostolskiej i za jej zgodą wprowadzić stosowne zmiany¹⁴.

UPRAWNIENIA SZAFARZY W ZAKRESIE ADAPTACJI

19. Do kompetencji biskupa i tych, którzy przygotowują obrzędy, należy:

• ustalenie sposobu wejścia do kościoła (por. nr 11);
• określenie sposobu przekazania nowego kościoła biskupowi (por. nr 11);
• decyzja o stosowności złożenia relikwii. W tej sprawie należy mieć na uwadze przede wszystkim dobro duchowe wiernych oraz zachować przepisy zawarte w nrze 5.

Rektor kościoła przy pomocy współpracowników w duszpasterstwie powinien ustalić i przygotować wszystko, co dotyczy czytań, śpiewów i pomocy duszpasterskich dla owocnego udziału ludu i tego, co służy do podkreślenia uroczystości obrzędów.

V. Przygotowanie duszpasterskie

20. Aby wierni owocnie uczestniczyli w obrzędach poświęcenia, rektor kościoła oraz inni doświadczeni duszpasterze powinni ich pouczyć o doniosłości tego aktu liturgicznego i o jego znaczeniu duchowym, kościelnym i misyjnym.
Wiernych należy pouczyć o znaczeniu poszczególnych części kościoła, o ich przeznaczeniu, jak również o obrzędzie poświęcenia i o głównych symbolach liturgicznych w nim zawartych, by sami wierni przy pomocy odpowiednich środków poprzez obrzędy i modlitwy w pełni zrozumieli znaczenie poświęcenia kościoła i mogli świadomie, pobożnie i czynnie uczestniczyć w tej czynności.

VI. Rzeczy potrzebne do poswiecenia kościoła

21. Do obrzędów poświęcenia kościoła należy przygotować:
a) W miejscu, gdzie gromadzą się wierni:

• Pontyfikał Rzymski;
• krzyż procesyjny; 
• jeśli relikwie Świętych mają być niesione w procesji, wszystko, co wymieniono w nrze 24 a);

b) W zakrystii lub prezbiterium albo w obrębie święconego kościoła, w zależności od przeznaczenia przedmiotów:

• Mszał Rzymski, Lekcjonarz;
• naczynie z wodą do poświęcenia i kropidło;
• naczynie z krzyżmem świętym;
• ręczniki do wycierania ołtarza;
• jeśli potrzeba tego wymaga: lniany obrus nasycony woskiem lub ceratę wielkości mensy ołtarza;
• tacę i dzbanek z wodą, ręczniki i rzeczy potrzebne do obmycia rąk biskupa i kapłanów, którzy namaszczali ściany kościoła;
• płócienny fartuch;
• przyrządy do palenia kadzidła i wonności, względnie ziarna kadzidła i małe świeczki do scalenia na ołtarzu;
• kadzielnice z łódkami i łyżeczkami;
• kielich, korporał, puryfikaterze, ręczniczek;
• chleb, wino i wodę do odprawienia Mszy świętej;
• krzyż ołtarzowy, chyba że w prezbiterium znajduje się już krzyż lub krzyż procesyjny, umieszcza się w pobliżu ołtarza;
• obrusy, świece, świeczniki;
• według uznania kwiaty;
• klęcznik dla biskupa.

22. Należy zachować dawny i chwalebny zwyczaj umieszczania krzyżów sporządzonych z kamienia, spiżu lub innego stosownego materiału, albo rzeźbienia ich na ścianach kościoła. Należy zatem przygotować dwanaście lub cztery krzyże, stosownie do liczby namaszczeń (por. nr 16) i odpowiednio rozmieścić na ścianach kościoła na stosownej wysokości. Pod każdym krzyżem należy umieścić mały uchwyt, w który wkłada się mały świecznik z zapaloną świecą.

23. We Mszy świętej poświęcenia kościoła używa się szat liturgicznych koloru białego lub świątecznego. Należy przygotować:

•  dla biskupa: albę, stułę, ornat, mitrę, pastorał oraz paliusz, jeśli go używa;
• dla koncelebrujących kapłanów: szaty do Mszy koncelebrowanej;
• dla diakonów: alby, stuły i dalmatyki;
• dla innych posługujących: alby lub inne szaty prawnie uznane.

24. Jeśli relikwie Świętych mają być umieszczone w ołtarzu, należy przygotować:
a) W miejscu, gdzie gromadzą się wierni:

• szkatułę z relikwiami otoczoną kwiatami i lampionami. Jeśli wejście jest uproszczone, można przed rozpoczęciem obrzędów umieścić ją w odpowiednim miejscu w prezbiterium;
• dla diakonów, którzy są przeznaczeni do niesienia relikwii: albę, stułę czerwonego koloru, jeśli są to relikwie Męczenników, a w innych wypadkach białego koloru, oraz jeśli to możliwe, dalmatyki. Jeśli natomiast relikwie niosą kapłani, należy dla nich przygotować ornaty.
  Relikwie mogą także nieść posługujący ubrani w alby lub szaty prawnie uznane.

b) W prezbiterium:

• mały stolik, na którym składa się szkatułę z relikwiami na czas pierwszej części obrzędów poświęcenia.

c) W zakrystii:

•  zaprawę wapienną lub cementową, którą łączy się płytę nakrywającą relikwie; powinien być obecny murarz, który we właściwym czasie zamknie wnękę z relikwiami.

25. Należy sporządzić dwa egzemplarze aktu poświęcenia kościoła, podpisane przez biskupa, rektora kościoła i delegatów miejscowej wspólnoty. Jeden egzemplarz należy zachować w archiwum diecezji, a drugi w archiwum poświęconego kościoła. Tam zaś, gdzie następuje złożenie relikwii, sporządza się trzeci egzemplarz, celem przechowania w szkatule z relikwiami. W dokumentach tych należy podać rok, miesiąc i dzień poświęcenia kościoła, nazwisko biskupa, który dokonał obrzędu, tytuł kościoła, jak również imiona Męczenników lub Świętych, których relikwie złożono w ołtarzu, jeśli to się odbyło. W odpowiednim miejscu kościoła należy umieścić tablicę z napisem określającym dzień, miesiąc i rok poświęcenia, tytuł kościoła oraz nazwisko biskupa, który dokonał obrzędu.

VII. Rocznica poświęcenia

A. W dniu rocznicy poświęcenia kościoła katedralnego

26. Aby bardziej uwidocznić znaczenie i godność Kościoła lokalnego, obchodzi się rocznicę poświęcenia jego kościoła katedralnego jako uroczystość w samym kościele katedralnym, a w innych kościołach diecezji jako święto¹⁵. Jeśli w tym dniu istnieje stała przeszkoda, wyznacza się najbliższy dzień wolny na obchód rocznicy poświęcenia.
Wypada, by w rocznicę poświęcenia biskup sprawował Eucharystię w kościele katedralnym w koncelebrze z Kapitułą kanoników lub Radą kapłańską przy uczestnictwie jak największej liczby wiernych.

B. W dniu rocznicy poświecenia własnego kościoła 

27. Dzień rocznicy poświęcenia kościoła obchodzi się jako uroczystość¹⁶.

PRZYPISY

¹ Por. J 2,21.
² Cf. S. C y p r i a n u s, De oratione dominica, 23: PL 4,553; KK n. 4: AAS 57 (1965) p. 7.
³ Por. J 4,23.
⁴ Missale Romanum, Institutio generalis, nn. 253, 257, 258, 259-267, 271, 272, 276-277. Cf. Rituale Romanum, De sacra communione et de cultu mysterii eucharistici extra Missam, nn. 6 et 9-11.
⁵ Cf. Rituale Romanum, Ordo Baptismi parvulorum, n, 25; Ordo paenitentiae, n. 12.
⁶ Cf. Missale Romanum, Institutio generalis, n. 266.
⁷ Cf. Liturgia Horarum, Institutio generalis, nn. 70-73.
⁸ Cf. Missale Romanum, Commune Martyrum 8, Super oblata; S. A m b r o s i u s, Epistula 22,13: PL 16,1023; "Succedant victimae triumphales in locum ubi Christus hostia est. Sed ille super altare, qui pro omnibus passus est. Isti sub altari, qui illius redempti sunt passione". Cf. Ps. M a x i m u s T a u r i n e n s i s, Sermo 78: PL 57,689-690; Ap 6,9: "Vidi subtus altare animas interfectorum propter verbum Dei et propter testimonium quod habebant".
⁹ Por. Ap 8,3-4.
¹⁰ Por. Rz 12,1.
¹¹ Łk 2,32.
¹² Cf. Vigilius PP., Epistula ad Profuturum episcopum, IV: PL 84,832.
¹³ S. I o a n n e s C h r y s o s t o m u s, Homil. XX in II Cor. 3: PG 61,540.
¹⁴ Cf. KL n. 40: AAS 56 (1964) p. 111.
¹⁵ Cf. Calendarium Romanum, Tabula dierum liturgicorum, I 4 b et II 8 b.
¹⁶ Ibid., I 4 b.