OGÓLNE WPROWADZENIE DO MSZAŁU RZYMSKIEGO
Z trzeciego wydania Mszału Rzymskiego Rzym 2002

ROZDZIAŁ IV
RÓŻNE FORMY SPRAWOWANIA MSZY ŚWIĘTEJ

112. W Kościele lokalnym pierwsze miejsce ze względu na znaczenie symboliczne należy przyznać Mszy świętej, której przewodniczy biskup w otoczeniu swego prezbiterium, diakonów oraz świeckich pełniących posługi⁹⁰ i w której święty lud Boży w pełni i czynnie uczestniczy. Wtedy bowiem w szczególny sposób objawia się Kościół.

We Mszy świętej, którą sprawuje biskup lub której przewodniczy, nie celebrując Eucharystii, należy zachować zasady podane w Caeremoniale episcoporum⁹¹.

113. Należy też bardzo cenić Mszę świętą sprawowaną z udziałem jakiejś wspólnoty, zwłaszcza parafialnej, ponieważ przedstawia ona Kościół powszechny w określonym czasie i miejscu. Odnosi się to przede wszystkim do wspólnej Mszy niedzielnej⁹².

114. Wśród Mszy świętych sprawowanych przez pewne wspólnoty szczególne miejsce zajmuje Msza konwentualna, stanowiąca część codziennego Oficjum, nazywana "Mszą zgromadzenia". Chociaż dla tych Mszy nie przewiduje się żadnej specjalnej formy celebrowania, to jednak bardzo jest wskazane, aby były one śpiewane i by brali w nich pełny udział wszyscy członkowie wspólnoty, czy to zakonnicy, czy kanonicy. Podczas takiej Mszy poszczególni członkowie wspólnoty powinni pełnić funkcje liturgiczne stosownie do uprawnień wynikających ze święceń lub powierzonych im posług. Wypada zatem, aby wszyscy kapłani, którzy z racji duszpasterskich nie są zobowiązani do celebrowania indywidualnie, koncelebrowali Mszę świętą konwentualną. Ponadto wszyscy kapłani, którzy należą do tej wspólnoty i z racji duszpasterskich są zobowiązani do celebrowania indywidualnie dla dobra wiernych, mogą tego samego dnia koncelebrować Mszę świętą konwentualną albo "Mszę zgromadzenia"⁹³.

Wypada bowiem, aby kapłani, którzy biorą udział w celebracji eucharystycznej, jeśli nie zwalnia ich od tego słuszna przyczyna, z zasady pełnili urząd posługi wynikający z przyjętych święceń, a więc by uczestniczyli jako koncelebransi, ubrani w szaty liturgiczne. Jeśli nie celebrują, niech biorą udział ubrani we własny strój chórowy albo komżę nałożoną na sutannę.

I. Msza święta z ludem

115. Określenie "Msza święta z ludem" oznacza taką Mszę, w której uczestniczą wierni. Zwłaszcza w niedziele i święta obowiązujące należy ją sprawować w miarę możliwości ze śpiewem i z odpowiednią liczbą usługujących 94. Można ją jednak sprawować także bez śpiewu i z jednym ministrantem.

116. W każdej formie Mszy świętej może wziąć udział diakon pełniący swoje funkcje. Wypada, by celebrującemu kapłanowi z zasady asystowali: akolita, lektor i kantor. Jednakże niżej przedstawiony obrzęd przewiduje także możliwość udziału większej liczby usługujących.

Przygotowania

117. Ołtarz ma być nakryty przynajmniej jednym białym obrusem. Na ołtarzu lub obok niego na czas każdej celebracji stawia się przynajmniej dwa świeczniki z zapalonymi świecami; może ich być więcej: cztery lub sześć, zwłaszcza w niedzielę albo obowiązujące święto, lub, gdy celebruje biskup diecezjalny, siedem. Również na ołtarzu lub w jego pobliżu ma się znajdować krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego. Świeczniki i krzyż można też wnieść w procesji na wejście. Na ołtarzu można położyć księgę Ewangelii, odrębną od księgi innych czytań, jeśli się jej nie przynosi podczas procesji na wejście.

118. Należy również przygotować:
a) obok krzesła dla kapłana: mszał oraz, gdy zachodzi potrzeba, książkę ze śpiewami;
b) na ambonie: księgę czytań;
c) na kredensie: kielich, korporał, puryfikaterz i zależnie od potrzeby palkę; nadto patenę i puszki, jeśli są potrzebne, z chlebem do Komunii kapłana przewodniczącego, diakona, usługujących i ludu; ampułki z winem i wodą, jeśli tego wszystkiego nie przynoszą wierni w procesji na przygotowanie darów; naczynie z wodą do pobłogosławienia, jeśli ma się odbyć pokropienie wiernych; patenę do Komunii wiernych; przybory do umycia rąk.

Kielich należy przykryć welonem, który może być w kolorze dnia lub biały.

119. W zakrystii należy przygotować szaty liturgiczne (por. nry 337341) dla kapłana, diakona i innych usługujących, uwzględniając rozmaite formy celebrowania:
a) dla kapłana: albę, stułę i ornat;
b) dla diakona: albę, stułę i dalmatykę; dalmatyki można jednak nie używać, gdy jej brak albo liturgia ma charakter mniej uroczysty;
c) dla innych usługujących: alby lub inne szaty prawnie zatwierdzone⁹⁵.
Wszyscy, którzy nakładają albę, używają także paska i humerału, chyba że ze względu na krój alby nie są potrzebne.
Jeśli odbywa się procesjonalne wejście, należy przygotować także Ewangeliarz; w niedziele i święta kadzielnicę i łódkę z kadzidłem, jeśli się go używa; krzyż, który ma być niesiony w procesji oraz świeczniki z zapalonymi świecami.

A) Msza święta bez diakona

Obrzędy wstępne

120. Gdy lud się zgromadzi, kapłan i usługujący, ubrani w szaty liturgiczne, udają się do ołtarza w następującym porządku:

a) ministrant z dymiącą kadzielnicą, jeśli się stosuje okadzenia;
b) ministranci niosący zapalone świece, a pomiędzy nimi akolita albo inny ministrant z krzyżem;
c) akolici oraz inni ministranci;
d) lektor, który może nieść nieco uniesiony ku górze Ewangeliarz, nie zaś lekcjonarz;
e) kapłan celebrujący.
Jeśli używa się kadzidła, kapłan przed wyruszeniem procesji nakłada kadzidło do kadzielnicy i błogosławi w milczeniu znakiem krzyża.

121. W czasie procesji do ołtarza śpiewa się pieśń na wejście (por. nry 47-48).

122. Po przybyciu do ołtarza kapłan i usługujący wykonują głęboki ukłon.
Przyniesiony w procesji krzyż z wizerunkiem Chrystusa ukrzyżowanego można ustawić obok ołtarza, aby pełnił funkcję krzyża ołtarzowego, który winien być tylko jeden. W przeciwnym razie należy krzyż procesyjny ustawić w godnym miejscu. Świeczniki umieszcza się na ołtarzu lub obok niego. Ewangeliarz kładzie się na ołtarzu.

123. Kapłan podchodzi do ołtarza i całuje go na znak czci. Następnie może okadzić krzyż i ołtarz, obchodząc go dokoła.

124. Potem kapłan podchodzi do krzesła na miejscu przewodniczenia. Kiedy zakończy się śpiew na wejście, kapłan i wierni stojąc żegnają się. Kapłan mówi: W imię Ojca i Syna, i Ducha Świętego, a lud odpowiada: Amen.

Następnie kapłan, zwrócony do ludu, rozkładając ręce, pozdrawia go; stosuje przy tym jedną z przewidzianych formuł. Z kolei on sam lub odpowiednio przygotowany ministrant może w bardzo zwięzłych słowach wprowadzić wiernych w treść Mszy świętej danego dnia.

125. Następuje akt pokuty. Potem zgodnie z przepisami śpiewa się lub recytuje: Panie, zmiłuj się (por. nr 52).

126. Podczas pewnych celebracji śpiewa się lub odmawia: Chwała na wysokości (por. nr 53).

127. Następnie kapłan wzywa lud do modlitwy, mówiąc ze złożonymi rękami: Módlmy się. Wszyscy razem z kapłanem przez krótki czas modlą się w milczeniu. Potem kapłan rozkłada ręce i odmawia kolektę, którą lud potwierdza aklamacją: Amen.

Liturgia słowa

128. Po kolekcie wszyscy siadają. Kapłan w bardzo zwięzłych słowach może wprowadzić wiernych w Liturgię słowa. Lektor udaje się na ambonę i z lekcjonarza umieszczonego tam już przed Mszą świętą wygłasza pierwsze czytanie, którego wszyscy słuchają. Na koniec lektor wypowiada aklamację Oto słowo Boże, na którą wierni odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

Zależnie od okoliczności można zachować krótką chwilę milczenia, aby wszyscy zastanowili się nad tym, co usłyszeli.

129. Następnie psałterzysta albo sam lektor śpiewa wersety psalmu, lud zaś jak zwykle powtarza refren.

130. Jeśli przed Ewangelią jest drugie czytanie, lektor wygłasza je z ambony. Wszyscy słuchają i na koniec odpowiadają na aklamację jak wyżej (nr 128). Następnie można zachować krótką chwilę milczenia.

131. Potem wszyscy wstają i wykonuje się Alleluja lub inny śpiew, zależnie od okresu liturgicznego (por. nry 62-64).

132. W czasie Alleluja lub innego śpiewu kapłan nakłada kadzidło i błogosławi, jeśli się stosuje okadzenia. Po czym pochylony przed ołtarzem i mając ręce złożone, mówi cicho: Wszechmogący Boże, oczyść serce.

133. Potem bierze Ewangeliarz, jeśli jest złożony na ołtarzu, i poprzedzany przez świeckich ministrantów, którzy mogą nieść kadzidło i świece, udaje się na ambonę, niosąc Ewangeliarz nieco uniesiony ku górze. Uczestnicy zwracają się w stronę ambony, okazując szczególną cześć dla Ewangelii Chrystusa.

134. Na ambonie kapłan otwiera księgę, po czym mając ręce złożone, mówi: Pan z wami. Lud odpowiada: I z duchem twoim. Następnie kapłan dodaje: Słowa Ewangelii według świętego N., czyniąc wielkim palcem znak krzyża na księdze, na swym czole, ustach i piersiach. To samo czynią wszyscy inni. Lud wypowiada aklamację: Chwała Tobie, Panie. Następnie kapłan, jeśli stosuje się okadzenia, okadza księgę (por. nry 276-277). Potem wygłasza Ewangelię, na koniec zaś dodaje aklamację: Oto słowo Pańskie, lud zaś odpowiada: Chwała Tobie, Chryste. Kapłan całuje księgę, mówiąc cicho: Niech słowa Ewangelii zgładzą nasze grzechy.

135. Gdyby nie było lektora, sam kapłan, stojąc na ambonie, wygłasza wszystkie czytania i psalm. Tam też, jeśli stosuje się okadzenia, kapłan nakłada i błogosławi kadzidło oraz głęboko pochylony, modli się cicho słowami: Wszechmogący Boże, oczyść serce.

136. Kapłan, stojąc przy krześle lub na ambonie albo, zależnie od okoliczności, w innym stosownym miejscu, wygłasza homilię. Po niej można zachować krótką chwilę milczenia.

137. Wyznanie wiary śpiewa lub recytuje kapłan razem z ludem (por. nr 68). Wszyscy stoją. Na słowa: I za sprawą Ducha Świętego itd. głęboko się pochylają, a w uroczystości Zwiastowania i Narodzenia Pańskiego przyklękają.

138. Po wyznaniu wiary kapłan, stojąc przy krześle i mając ręce złożone, krótką zachętą wzywa wiernych do modlitwy powszechnej. Następnie kantor albo lektor, lub ktoś inny, z ambony albo z innego odpowiedniego miejsca, podaje ludowi intencje, na które lud odpowiada. Na koniec kapłan, mając ręce rozłożone, wypowiada końcową formułę modlitwy.

Liturgia eucharystyczna

139. Po zakończeniu modlitwy powszechnej wszyscy siadają i rozpoczyna się śpiew na przygotowanie darów (por. nr 74).

Akolita albo inny świecki ministrant umieszcza na ołtarzu korporał, puryfikaterz, kielich, palkę i mszał.

140. Jest wskazane, aby udział wiernych uwidocznił się przez złożenie czy to chleba i wina do sprawowania Eucharystii, czy też innych darów na potrzeby Kościoła i ubogich.
Dary wiernych może kapłan przyjmować przez akolitę lub innego ministranta. Chleb i wino do Eucharystii wręcza się celebransowi, który zanosi je na ołtarz; pozostałe zaś dary składa się w innym odpowiednim miejscu (por. nr 73).

141. Przy ołtarzu kapłan bierze od akolity lub innego usługującego patenę z chlebem i trzymając ją obiema rękami, wzniesioną nieco nad ołtarzem, wypowiada cicho słowa: Błogosławiony jesteś, Panie. Następnie patenę z chlebem kładzie na korporale.

142. Potem, stojąc z boku ołtarza, wlewa do kielicha wino i trochę wody; wypowiada przy tym cicho słowa: Przez to misterium wody i wina. Ampułki podaje mu ministrant. Po powrocie przed środek ołtarza bierze kielich obiema rękami, wznosi go nieco nad ołtarzem i mówi cicho: Błogosławiony jesteś, Panie. Następnie stawia kielich na korporale i jeżeli trzeba, nakrywa go palką.

Jeśli na przygotowanie darów nie wykonuje się śpiewu ani nie gra na organach, kapłan podczas składania chleba i wina może głośno wypowiedzieć formuły błogosławieństwa, na które lud odpowiada aklamacją: Błogosławiony jesteś, Boże, teraz i na wieki.

143. Gdy kapłan postawi kielich na ołtarzu, pochyla się i mówi cicho: Przyjmij nas, Panie.

144. Następnie, jeżeli stosuje się okadzenia, kapłan nakłada i w milczeniu błogosławi kadzidło, po czym okadza dary ofiarne, krzyż i ołtarz. Ministrant, stojąc z boku ołtarza, okadza kapłana, a następnie lud.

145. Po modlitwie: Przyjmij nas, Panie albo po okadzeniu kapłan, stojąc z boku ołtarza, myje ręce, mówiąc cicho: Obmyj mnie, Panie, z mojej winy. Ręce polewa mu wodą ministrant.

146. Powróciwszy znów przed środek ołtarza, kapłan, zwrócony do ludu, rozkładając oraz składając ręce, wzywa wiernych do modlitwy słowami: Módlcie się itd. Lud wstaje i odpowiada: Niech Pan przyjmie Ofiarę. Następnie kapłan rozkłada ręce i wypowiada modlitwę nad darami. Na koniec lud odpowiada: Amen.

147. Następnie kapłan rozpoczyna Modlitwę eucharystyczną. Zgodnie z przepisami (por. nr 365) wybiera jedną z modlitw znajdujących się w Mszale Rzymskim i zatwierdzonych przez Stolicę Apostolską. Z natury swojej Modlitwa eucharystyczna wymaga, aby wypowiadał ją sam kapłan, uprawniony do tego na mocy święceń. Lud zaś, ożywiony wiarą, łączy się z kapłanem w milczeniu oraz poprzez formuły ustalone w strukturze modlitwy eucharystycznej. Są to odpowiedzi w dialogu prefacji, Święty, aklamacja po konsekracji i aklamacja Amen po końcowej doksologii oraz inne aklamacje wprowadzone przez Konferencję Episkopatu i zatwierdzone przez Stolicę Świętą.

Usilnie się zaleca, aby kapłan śpiewał części Modlitwy eucharystycznej mające melodie.

148. Rozpoczynając Modlitwę eucharystyczną, kapłan rozkłada ręce i śpiewa lub mówi: Pan z wami. Lud odpowiada: I z duchem twoim. Kiedy następnie mówi: W górę serca, wznosi ręce. Lud odpowiada: Wznosimy je do Pana. Z kolei kapłan, mając rozłożone ręce, dodaje: Dzięki składajmy Panu, Bogu naszemu. Lud odpowiada: Godne to i sprawiedliwe. Potem kapłan wygłasza dalszy ciąg prefacji, trzymając ręce rozłożone. Pod koniec składa ręce i razem z wszystkimi uczestnikami śpiewa lub głośno mówi: Święty (por. nr 79 b).

149. W dalszym ciągu kapłan wypowiada Modlitwę eucharystyczną zgodnie z przepisami zamieszczonymi przy poszczególnych modlitwach.
Jeżeli celebrujący kapłan jest biskupem, po słowach: razem z Twoim sługą, naszym papieżem N. dodaje: i ze mną, niegodnym sługą Twoim. Jeśli biskup celebruje poza swoją diecezją, po słowach: razem z Twoim sługą, naszym papieżem N., dodaje: z bratem moim N., biskupem Kościoła N., i ze mną, niegodnym sługą Twoim.
Biskupa diecezjalnego albo tego, który jest z nim zrównany w prawie, wymienia się taką formułą: Twojego sługę, naszego papieża N. i naszego biskupa (wikariusza, prałata, prefekta, opata) N. W Modlitwie eucharystycznej wolno wymienić biskupów koadiutorów i pomocniczych. Gdy trzeba wspomnieć kilku, używa się formuły ogólnej: naszego biskupa N. i jego biskupów pomocniczych. W każdej Modlitwie eucharystycznej należy te formuły odpowiednio dostosować, biorąc pod uwagę prawidła gramatyki.

150. Jeśli okoliczności za tym przemawiają, krótko przed konsekracją ministrant dzwonkiem daje znak wiernym. Podobnie dzwoni zgodnie z miejscowym zwyczajem, gdy kapłan ukazuje wiernym święte postacie.
Jeśli stosuje się okadzenia, kiedy kapłan ukazuje ludowi Hostię i kielich, ministrant je okadza.

151. Po konsekracji, gdy kapłan powie: Oto wielka tajemnica wiary, lud wypowiada aklamację, stosując jedną z formuł podanych w mszale.

Pod koniec Modlitwy eucharystycznej kapłan bierze patenę z Hostią oraz kielich, i trzymając je podniesione, sam wypowiada doksologię: Przez Chrystusa. Na końcu lud odpowiada: Amen. Potem kapłan składa patenę i kielich na korporale.

152. Po Modlitwie eucharystycznej kapłan, mając złożone ręce, wypowiada słowa wezwania przed modlitwą Pańską, którą następnie wygłasza razem z wiernymi, trzymając rozłożone ręce.

153. Po modlitwie Pańskiej sam kapłan, nadal z rozłożonymi rękami, dodaje embolizm: Wybaw nas, który lud kończy aklamacją: Bo Twoje jest królestwo.

154. Następnie kapłan, mając rozłożone ręce, wypowiada głośno modlitwę: Panie, Jezu Chryste, Ty powiedziałeś; gdy ją skończy, rozkładając i składając ręce, wypowiada życzenie pokoju słowami: Pokój Pański niech zawsze będzie z wami. Lud odpowiada: I z duchem twoim. Następnie kapłan może dodać stosownie do okoliczności: Przekażcie sobie znak pokoju.

Kapłan może przekazać znak pokoju usługującym, zawsze jednak pozostając w prezbiterium, aby nie zakłócać celebracji. Niech uczyni podobnie, jeśli ze słusznej przyczyny pragnie przekazać znak pokoju niektórym wiernym. Wszyscy zaś zgodnie z postanowieniem Konferencji Episkopatu wyrażają sobie wzajemnie pokój i komunię miłości. Kiedy przekazuje się znak pokoju, można powiedzieć: Pokój Pański niech zawsze będzie z tobą lub Pokój z tobą. Na te słowa odpowiada się: Amen.

155. Potem kapłan bierze Hostię, łamie ją nad pateną i wpuszcza cząstkę do kielicha, mówiąc cicho: Ciało i Krew naszego Pana, Jezusa Chrystusa. W tym czasie chór i lud śpiewa lub recytuje: Baranku Boży (por. nr 83).

156. Następnie kapłan, mając złożone ręce, odmawia cicho modlitwę przed Komunią: Panie, Jezu Chryste, Synu Boga żywego lub Panie, Jezu Chryste, niech przyjęcie Ciała i Krwi.

157. Po odmówieniu modlitwy kapłan przyklęka, bierze Hostię konsekrowaną w tej Mszy świętej i trzymając ją uniesioną nieco nad pateną lub nad kielichem, zwrócony do ludu mówi: Oto Baranek Boży i wspólnie z ludem dodaje: Panie, nie jestem godzien.

158. Potem, zwrócony do ołtarza, kapłan mówi cicho: Ciało Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne i ze czcią spożywa Ciało Chrystusa. Następnie bierze kielich i mówi: Krew Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne, po czym ze czcią przyjmuje Krew Chrystusa.

159. Kiedy kapłan przyjmuje Najświętszy Sakrament, rozpoczyna się śpiew na Komunię (por. nr 86).

160. Następnie kapłan bierze patenę lub puszkę i podchodzi do przyjmujących Komunię, którzy zazwyczaj zbliżają się procesjonalnie.

Nie wolno samym wiernym brać konsekrowanego Chleba ani kielicha Krwi Pańskiej, ani tym bardziej przekazywać między sobą z rąk do rąk. Wierni przyjmują Komunię świętą w postawie klęczącej lub stojącej, zgodnie z postanowieniem Konferencji Episkopatu. Jeśli przystępują do niej stojąc, zaleca się, aby przed przyjęciem Najświętszego Sakramentu wykonali należny gest czci, który winien być określony tym samym postanowieniem.

161. Jeżeli udziela się Komunii świętej tylko pod postacią chleba, kapłan każdemu z przyjmujących ukazuje nieco uniesioną Hostię, mówiąc: Ciało Chrystusa. Przystępujący do Komunii świętej odpowiada: Amen i przyjmuje Najświętszy Sakrament do ust lub, jeśli jest to dozwolone, na dłoń, według swego uznania. Przystępujący do Komunii spożywa całą świętą Hostię tuż po jej przyjęciu.

Przy udzielaniu Komunii świętej pod obiema postaciami zachowuje się obrzędy opisane w nrach 284-287.

162. W rozdawaniu Komunii świętej mogą kapłanowi pomagać inni obecni prezbiterzy. Jeśli ich nie ma, a liczba przystępujących jest znaczna, kapłan może wezwać do pomocy szafarzy nadzwyczajnych, to jest ustanowionego obrzędem akolitę lub także innych wiernych, którzy zostali do tego prawnie upoważnieni⁹⁶. W razie potrzeby kapłan może jednorazowo upoważnić do rozdawania Komunii świętej odpowiednich wiernych⁹⁷.

Szafarze ci przystępują do ołtarza dopiero po przyjęciu Komunii świętej przez kapłana i z jego rąk otrzymują naczynia zawierające postacie eucharystyczne, jakie mają rozdawać wiernym.

163. Po rozdzieleniu Komunii świętej kapłan sam spożywa przy ołtarzu pozostałe konsekrowane Wino; konsekrowane zaś Hostie, które pozostały, albo spożywa przy ołtarzu, albo zanosi na miejsce przechowywania Eucharystii.

Po powrocie do ołtarza kapłan, gdyby znalazł okruszyny, zbiera je, a następnie, stojąc z boku ołtarza albo przy kredensie, oczyszcza patenę lub puszkę nad kielichem, po czym oczyszcza kielich, mówiąc cicho: Panie, daj nam czystym sercem itd. i wyciera go puryfiŹkateŹrzem. Jeżeli naczynia zostały oczyszczone przy ołtarzu, ministrant odnosi je na kredens. Można jednak naczynia do puryfikacji, zwłaszcza gdy jest ich wiele, pozostawić odpowiednio nakryte na ołtarzu lub na kredensie na rozłożonym korporale, a po Mszy świętej, gdy lud zostanie odesłany, dokonać oczyszczenia (puryfikacji).

164. Po puryfikacji kapłan może powrócić do krzesła na miejscu przewodniczenia. Można przez pewien czas zachować święte milczenie lub odśpiewać pieśń pochwalną albo psalm (por. nr 88).

165. Potem kapłan, stojąc przy krześle lub przy ołtarzu, zwrócony do ludu, mówi: Módlmy się i mając ręce rozłożone, odmawia modlitwę po Komunii; modlitwę może poprzedzić krótkie milczenie, o ile nie zachowano go zaraz po Komunii świętej. Modlitwę kończy aklamacja ludu: Amen.

Obrzędy zakończenia

166. Po modlitwie po Komunii można podać ludowi krótkie ogłoszenia, jeśli są przewidziane.

167. Następnie kapłan rozkłada ręce i pozdrawia lud słowami: Pan z wami, lud zaś odpowiada: I z duchem twoim. Kapłan ponownie składa ręce, a następnie lewą rękę kładzie na piersiach, prawą zaś unosi ku górze i dodaje: Niech was błogosławi Bóg wszechmogący i czyniąc nad ludem znak krzyża, wypowiada słowa: Ojciec i Syn, i Duch Święty. Wszyscy odpowiadają: Amen.

W niektóre dni i w pewnych okolicznościach tę formułę błogosławieństwa zgodnie z przepisami poprzedza modlitwa nad ludem lub inna formuła bardziej uroczysta.
Biskup błogosławi lud odpowiednią formułą, czyniąc trzykrotnie znak krzyża nad ludem⁹⁸.

168. Bezpośrednio po błogosławieństwie kapłan, mając ręce złożone, dodaje: Idźcie w pokoju Chrystusa; wszyscy odpowiadają: Bogu niech będą dzięki.

169. Wtedy kapłan na znak czci całuje ołtarz. Potem razem z usługującymi świeckimi składa głęboki ukłon i wraz z nimi odchodzi.

170. Jeśli po Mszy świętej następuje jakaś czynność liturgiczna, opuszcza się obrzędy zakończenia, to jest pozdrowienie, błogosławieństwo i odesłanie wiernych.

B) Msza święta z diakonem

171. Gdy w celebracji eucharystycznej uczestniczy diakon, ubrany w szaty liturgiczne, pełni następujące funkcje:
a) asystuje kapłanowi i idzie obok niego;
b) przy ołtarzu posługuje przy kielichu i mszale;
c) wygłasza Ewangelię i z upoważnienia celebrującego kapłana może głosić homilię (por. nr 66);
d) kieruje udziałem wiernych przez odpowiednie zachęty oraz podaje intencje modlitwy powszechnej;
e) pomaga celebrującemu kapłanowi w rozdawaniu Komunii świętej oraz oczyszcza i porządkuje naczynia liturgiczne;
f) jeśli nie ma innych usługujących, a zachodzi potrzeba, pełni należące do nich funkcje.

Obrzędy wstępne

172. W procesji do ołtarza diakon, niosąc uniesioną nieco ku górze księgę Ewangelii, poprzedza kapłana; jeśli nie niesie Ewangeliarza, idzie obok kapłana.

173. Jeśli niósł księgę Ewangelii, opuszcza ukłon po przyjściu do ołtarza i przystępuje do niego. Następnie składa na nim Ewangeliarz i wraz z kapłanem na znak czci całuje ołtarz.
Jeśli zaś nie niósł księgi Ewangelii, wykonuje jak zwykle wraz z kapłanem głęboki ukłon i razem z nim na znak czci całuje ołtarz.

Następnie, jeśli stosuje się okadzenia, asystuje kapłanowi przy nałożeniu kadzidła oraz okadzaniu krzyża i ołtarza.

174. Po okadzeniu ołtarza udaje się z kapłanem do siedzeń i tam pozostaje obok kapłana, usługując mu w miarę potrzeby.

Liturgia słowa

175. Podczas Alleluja lub innego śpiewu diakon usługuje kapłanowi przy nałożeniu kadzidła, gdy są okadzenia. Następnie głęboko pochyla się przed kapłanem i prosi go o błogosławieństwo, mówiąc półgłosem: Pobłogosław mnie, ojcze. Kapłan udziela mu błogosławieństwa, mówiąc: Niech Pan będzie w sercu twoim itd. Diakon wyprostowany, żegna się i odpowiada: Amen, po czym przed ołtarzem wykonuje głęboki ukłon, bierze księgę Ewangelii z ołtarza, jeśli jest tam złożona, i niosąc ją uniesioną nieco ku górze, udaje się na ambonę. Poprzedza go turyferarz niosący dymiącą kadzielnicę i ministranci z zapalonymi świecami. Stanąwszy na ambonie, diakon, mając złożone ręce, pozdrawia lud, mówiąc: Pan z wami. Następnie mówi: Słowa Ewangelii według świętego N., kciukiem prawej ręki czyniąc znak krzyża na księdze, a potem na swoim czole, ustach i piersiach. Okadza księgę i wygłasza Ewangelię. Na zakończenie dodaje: Oto słowo Pańskie, a wszyscy odpowiadają: Chwała Tobie, Chryste. Następnie całuje księgę na znak czci, mówiąc przy tym cicho: Niech słowa Ewangelii itd. i wraca do kapłana.

Kiedy diakon posługuje biskupowi, zanosi mu księgę do ucałowania albo sam ją całuje, mówiąc cicho: Niech słowa Ewangelii itd. Podczas bardziej uroczystych celebracji biskup, zależnie od uznania, błogosławi lud księgą Ewangelii.

Ewangeliarz można następnie zanieść na kredens albo na inne stosowne i godne miejsce.

176. Jeśli nie ma właściwego lektora, diakon wykonuje także inne czytania.

177. Po wstępie wypowiedzianym przez kapłana diakon podaje zwykle z ambony intencje modlitwy wiernych.

Liturgia eucharystyczna

178. Po modlitwie powszechnej kapłan pozostaje na miejscu przewodniczenia, diakon zaś przy pomocy akolity przygotowuje ołtarz; do diakona należy też przygotowanie naczyń liturgicznych. Diakon również towarzyszy kapłanowi podczas przyjmowania darów od ludu. Następnie podaje kapłanowi patenę z chlebem przeznaczonym do konsekracji; wlewa do kielicha wino i trochę wody, mówiąc cicho: Przez to misterium, po czym wręcza kielich kapłanowi. Przygotowania kielicha, tj. wlania wina i wody, może dokonać przy kredensie. Gdy są okadzenia, diakon usługuje kapłanowi, kiedy ten okadza dary ofiarne, krzyż i ołtarz, a następnie on sam lub akolita okadza kapłana i lud.

179. W czasie Modlitwy eucharystycznej diakon stoi w pobliżu kapłana, nieco za nim, i kiedy trzeba, usługuje mu przy kielichu i mszale.

Począwszy od epiklezy aż do podniesienia kielicha diakon zwykle klęczy. Jeśli jest więcej diakonów, jeden z nich przed konsekracją może nałożyć kadzidło do kadzielnicy oraz dokonać okadzenia Hostii i kielicha podczas podniesienia.

180. W czasie doksologii kończącej Modlitwę eucharystyczną diakon stojąc obok kapłana, który podnosi patenę z Hostią, trzyma podniesiony kielich aż do wypowiedzenia przez lud aklamacji: Amen.

181. Gdy kapłan odmówi modlitwę o pokój, a lud na jego słowa: Pokój Pański niech zawsze będzie z wami odpowie: I z duchem twoim, diakon stosownie do okoliczności, mając złożone ręce i zwrócony do ludu, wzywa do obrzędu pokoju, mówiąc: Przekażcie sobie znak pokoju. Sam zaś przyjmuje od kapłana znak pokoju i może go przekazać innym usługującym, stojącym w pobliżu.

182. Po Komunii kapłana diakon przyjmuje od kapłana Komunię pod obiema postaciami, a następnie pomaga kapłanowi w rozdzielaniu Komunii ludowi. Gdyby Komunii udzielano pod obiema postaciami, diakon usługuje przy kielichu. Po rozdzieleniu Komunii ze czcią spożywa przy ołtarzu resztę Krwi Chrystusa, w razie potrzeby wspomagany przez innych diakonów i prezbiterów.

183. Kiedy skończy się rozdzielanie Komunii, diakon wraca z kapłanem do ołtarza. Jeśli pozostały okruszyny, zbiera je, a następnie odnosi kielich i inne naczynia liturgiczne na kredens. Po puryfikacji naczyń przykrywa je jak zwykle; w tym czasie kapłan wraca na miejsce przewodniczenia. Naczynia przeznaczone do puryfikacji wolno jednak pozostawić na kredensie, umieszczone na korporale i odpowiednio nakryte, a puryfikacji dokonać po Mszy świętej, po odesłaniu ludu.

Obrzędy zakończenia

184. Gdy zostanie odmówiona modlitwa po Komunii, diakon podaje ludowi krótkie ogłoszenia, jeśli są przewidziane, chyba że sam kapłan wolałby to uczynić.

185. Jeśli stosuje się modlitwę nad ludem lub formułę uroczystego błogosławieństwa, diakon mówi: Pochylcie głowy na błogosławieństwo. Gdy kapłan udzieli błogosławieństwa, diakon, mając złożone ręce i zwrócony do ludu, odsyła go, mówiąc: Idźcie w pokoju Chrystusa.

186. Następnie razem z kapłanem całuje ołtarz na znak czci i po oddaniu głębokiego ukłonu odchodzi w podobny sposób, w jaki przyszedł na początku.

C. Funkcje akolity

187. Funkcje, jakie może pełnić akolita, są rozmaite. Wiele z nich można wykonać w tym samym czasie. Wypada je podzielić między kilku akolitów; jeżeli jednak jest obecny tylko jeden akolita, on winien pełnić czynności ważniejsze, a pozostałe należy powierzyć innym usługującym.

Obrzędy wstępne

188. W czasie procesji do ołtarza akolita może nieść krzyż, idąc między dwoma ministrantami niosącymi zapalone świece. Gdy przyjdzie do ołtarza, ustawia krzyż obok niego, tak aby był krzyżem ołtarzowym; w przeciwnym razie odnosi go na odpowiednie miejsce. Następnie akolita udaje się na swoje miejsce w prezbiterium.

189. W czasie całej celebracji akolita podchodzi do kapłana lub diakona, ile razy trzeba, aby im podać księgę i pomóc w innych czynnościach. Wypada, aby zajmował takie miejsce, z którego będzie mógł łatwo pełnić swoje czynności, podchodząc do miejsca przewodniczenia albo do ołtarza.

Liturgia eucharystyczna

190. Jeżeli nie ma diakona, po zakończeniu modlitwy powszechnej kapłan pozostaje na miejscu przewodniczenia, akolita zaś rozkłada na ołtarzu korporał, puryfikaterz, kielich, palkę i mszał. W miarę potrzeby pomaga kapłanowi w przyjmowaniu darów ludu oraz przynosi na ołtarz chleb i wino i podaje je kapłanowi. Jeżeli używa się kadzidła, podaje kadzielnicę kapłanowi i asystuje mu przy okadzaniu darów, krzyża i ołtarza. Następnie okadza kapłana i lud.

191. Akolita ustanowiony obrzędem, jako nadzwyczajny szafarz Komunii, w miarę potrzeby może pomagać kapłanowi w jej rozdawaniu ludowi⁹⁹. Jeżeli Komunia jest rozdawana pod obiema postaciami, akolita podaje kielich przyjmującym Komunię, albo trzyma go, jeśli Komunia odbywa się przez zanurzenie.

192. Po Komunii świętej akolita ustanowiony obrzędem pomaga kapłanowi lub diakonowi w oczyszczeniu i uporządkowaniu naczyń liturgicznych. Jeżeli nie ma diakona, ustanowiony akolita przenosi naczynia liturgiczne na kredens oraz tam jak zwykle je oczyszcza i porządkuje.

193. Po zakończeniu Mszy świętej akolita i inni usługujący razem z diakonem i kapłanem wracają procesjonalnie do zakrystii w ten sam sposób i w tym samym porządku, jak przyszli na początku.

D) Funkcje lektora

Obrzędy wstępne

194. Jeżeli nie ma diakona, w procesji do ołtarza lektor ubrany w obowiązującą szatę, może nieść uniesiony nieco ku górze Ewangeliarz; w takim przypadku idzie przed kapłanem. Jeżeli nie niesie księgi, idzie z innymi ministrantami.

195. Po przyjściu do ołtarza razem z innymi wykonuje głęboki ukłon. Jeśli niesie Ewangeliarz, podchodzi do ołtarza i składa na nim księgę. Następnie zajmuje w prezbiterium swoje miejsce wśród innych ministrantów.

Liturgia słowa

196. Lektor wykonuje na ambonie czytania poprzedzające Ewangelię. Jeżeli nie ma psałterzysty, może wykonać psalm responsoryjny następujący po pierwszym czytaniu.

197. Jeżeli nie ma diakona, lektor może podawać intencje modlitwy powszechnej z ambony po wstępie wygłoszonym przez kapłana.

198. Jeżeli nie ma śpiewu na wejście i na Komunię, a wierni nie recytują antyfon podanych w mszale, lektor może je odczytać w odpowiednim czasie (por. nry 48, 87).

II. Msz koncelebrowana

199. Koncelebracja ukazująca we właściwy sposób jedność kapłaństwa, ofiary i całego ludu Bożego, jest nakazana przez sam obrzęd w czasie święceń biskupa i prezbiterów, podczas błogosławieństwa opata oraz we Mszy krzyżma.
Jeżeli wzgląd na pożytek wiernych nie wymaga albo nie doradza, aby kapłani celebrowali pojedynczo, zaleca się koncelebrować:
a) Mszę wieczorną w Wielki Czwartek;
b) Msze sprawowane na soborach, zjazdach biskupów i synodach;
c) Mszę konwentualną oraz Mszę główną w kościołach i kaplicach;
d) Msze sprawowane w czasie wszelkiego rodzaju zjazdów kapłanów diecezjalnych i zakonnych¹⁰⁰.

Każdemu kapłanowi wolno sprawować Eucharystię pojedynczo, jednakże nie w tym samym czasie i nie w tym samym kościele lub kaplicy, gdzie odbywa się koncelebracja. W Wielki Czwartek oraz w Wigilię Paschalną nie wolno celebrować indywidualnie.

200. Kapłani przyjezdni powinni być chętnie dopuszczani do koncelebracji eucharystycznej pod warunkiem, że będzie znana ich kapłańska tożsamość.

201. Tam gdzie jest wielu kapłanów, koncelebracja może się odbyć nawet kilkakrotnie w ciągu dnia, jeśli przemawia za tym duszpasterska potrzeba lub stosowność; koncelebracja winna być zaplanowana w różnym czasie albo w różnych miejscach świętych¹⁰¹.

202. Do biskupa, zgodnie z przepisami prawa, należy nadzór nad dyscypliną koncelebracji we wszystkich kościołach i kaplicach jego diecezji.

203. Szczególnym uznaniem powinna się cieszyć koncelebracja, w której biorą udział prezbiterzy jakiejś diecezji ze swym biskupem w tzw. Mszy stacyjnej, zwłaszcza w bardziej uroczystych dniach roku liturgicznego, we Mszy święceń nowego biskupa diecezjalnego albo jego koadiutora lub biskupa pomocniczego, w Mszy krzyżma, w Mszy Wieczerzy Pańskiej Wielkiego Czwartku, w dniach obchodów ku czci świętego Założyciela lokalnego Kościoła lub Patrona diecezji, w rocznice biskupa, wreszcie z okazji synodu lub wizytacji pasterskiej.

Z tej też racji zaleca się koncelebrację, ilekroć prezbiterzy spotykają się ze swym biskupem czy to z okazji ćwiczeń duchownych, czy na jakimś zjeździe. Wtedy to ukazuje się w sposób bardziej wyrazisty ów znak jedności kapłaństwa i Kościoła, który właściwy jest każdej koncelebracji¹⁰².

204. Dla uwydatnienia symbolicznej wymowy obrzędu lub uroczystości można w następujących wypadkach celebrować lub koncelebrować kilkakrotnie w ciągu dnia:
a) celebrujący lub koncelebrujący w Wielki Czwartek Mszę krzyżma może celebrować lub koncelebrować Mszę wieczorną;
b) kto celebruje lub koncelebruje Mszę w noc paschalną, może celebrować lub koncelebrować Mszę w dniu Paschy;
c) w Narodzenie Pańskie wszyscy kapłani mogą celebrować lub koncelebrować trzy Msze święte, jeżeli się je sprawuje we właściwej porze;
d) w dniu Wspomnienia wszystkich wiernych zmarłych wszyscy kapłani mogą celebroŹwać lub koncelebrować trzy Msze święte, byleby odbywały się one w różnych porach i by zachowano przepisy dotyczące aplikacji drugiej i trzeciej Mszy¹⁰³;
e) kto na synodzie, podczas wizytacji pasterskiej lub na zjeździe kapłanów koncelebruje z biskupem lub jego delegatem, może powtórnie w tym dniu celebrować Mszę dla dobra wiernych. Odnosi się to również, z zachowaniem obowiązujących przepisów, do zebrań zakonników.

205. Porządek Mszy koncelebrowanej układa się zależnie od formy sprawowania według zasad ustalonych dla wszystkich Mszy (por. nry 112-198), z zachowaniem jednak przepisów lub zmian niżej wskazanych.

206. Nikt nie może być dopuszczony do koncelebrowania po rozpoczęciu Mszy świętej.

207. W prezbiterium należy przygotować:
a) krzesła i teksty dla kapłanów koncelebrujących;
b) na kredensie: wystarczającej wielkości kielich albo kilka kielichów.

208. Jeśli w Mszy koncelebrowanej nie bierze udziału diakon, jego funkcje pełnią niektórzy spośród koncelebransów.
Jeśli nie ma też innych usługujących, właściwe im funkcje można powierzyć innym odpowiednio przygotowanym wiernym; w przeciwnym razie pełnią je niektórzy koncelebransi.

209. Koncelebransi nakładają w zakrystii lub w innym odpowiednim miejscu szaty liturgiczne, jakich zwykle używają, gdy celebrują pojedynczo. Gdy jednak zaistnieje słuszna przyczyna, np. większa liczba koncelebransów i brak szat liturgicznych, koncelebransi, z wyjątkiem głównego celebransa, mogą nie wkładać ornatu, lecz na albę nałożyć tylko stułę.

Obrzędy wstępne

210. Kiedy wszystko zostanie przygotowane, odbywa się jak zwykle procesja przez kościół do ołtarza. Kapłani koncelebrujący idą przed głównym celebransem.

211. Po przybyciu do ołtarza koncelebransi i główny celebrans, oddawszy ołtarzowi głęboŹki ukłon, całują go na znak czci, a następnie udają się na wyznaczone miejsca. GłówŹny celebrans, stosownie do okoliczności, okadza krzyż i ołtarz, po czym udaje się na miejsce przewodniczenia.

Liturgia słowa

212. Podczas Liturgii słowa koncelebransi pozostają na swoich miejscach; siadają i powstają według tych samych zasad co celebrans główny.

Gdy rozpocznie się śpiew Alleluja, wszyscy wstają z wyjątkiem biskupa, który w milczeniu nakłada kadzidło i udziela błogosławieństwa diakonowi lub w razie jego nieobecności koncelebransowi mającemu wygłosić Ewangelię. Podczas koncelebracji, której przewodniczy prezbiter, koncelebrans mający pod nieobecność diakona głosić Ewangelię nie prosi głównego celebransa o błogosławieństwo ani go nie otrzymuje.

213. Homilię głosi z reguły celebrans główny albo jeden z koncelebransów.

Liturgia eucharystyczna

214. Czynności przygotowania darów (por. nry 139-146) spełnia główny celebrans; inni koncelebransi pozostają na swoich miejscach.

215. Po wypowiedzeniu przez głównego celebransa modlitwy nad darami koncelebransi podchodzą do ołtarza i stają wokół niego tak, by nie przeszkadzać w spełnianiu czynności obrzędowych i by wierni mogli je dobrze widzieć, a diakon nie miał trudności w podchodzeniu do ołtarza, kiedy jego funkcja będzie tego wymagała. ??

Sposób wypowiadania Modlitwy eucharystycznej

216. Prefację śpiewa lub odmawia sam główny celebrans, natomiast aklamację Święty śpiewają lub recytują wszyscy koncelebransi razem z ludem i scholą.

217. Po aklamacji Święty koncelebransi odmawiają Modlitwę eucharystyczną w sposób niżej określony. Gesty wykonuje sam główny celebrans, chyba że są inne wskazania.

218. Części modlitwy przeznaczone do wspólnego odmawiania przez wszystkich koncelebrujących, a zwłaszcza słowa konsekracji, jakie wszyscy są obowiązani wypowiadać, koncelebransi mają wymawiać głosem przyciszonym, aby można było wyraźnie słyszeć głos celebransa głównego. W ten sposób ułatwia się wiernym zrozumienie słów.

Zaleca się śpiewać części przeznaczone do wspólnego odmawiania, a zaopatrzone w mszale w melodie.

Pierwsza Modlitwa eucharystyczna, czyli Kanon Rzymski

219. W pierwszej Modlitwie eucharystycznej, czyli Kanonie Rzymskim, Ojcze nieskończenie dobry odmawia sam główny celebrans, mając ręce rozłożone.

220. Modlitwę za żywych Pamiętaj, Boże oraz Zjednoczeni można zlecić jednemu lub dwom spośród koncelebransów; wyznaczony koncelebrans sam wypowiada modlitwę donośnym głosem, mając ręce rozłożone.

221. Boże, przyjmij łaskawie tę ofiarę mówi sam główny celebrans, mając ręce rozłożone.

222. Od Prosimy Cię, Boże, uświęć aż do Pokornie Cię błagamy główny celebrans wykonuje gesty, wszyscy zaś koncelebransi recytują wszystkie modlitwy wspólnie, w następujący sposób:
a) Prosimy Cię, Boże, uświęć, mając ręce wyciągnięte nad darami;
b) On to w dzień, Podobnie po wieczerzy ze złożonymi rękami;
c) Słowa Pańskie mając prawą rękę wyciągniętą w stronę chleba i kielicha, jeśli się to wyda stosowne; w czasie ukazania postaci patrzą na Hostię i kielich, a potem głęboko się pochylają;
d) Boże Ojcze, my, Twoi słudzy i Racz wejrzeć, mając ręce rozłożone;
e) Pokornie Cię błagamy pochyleni i mając ręce złożone aż do słów: abyśmy przyjmując z tego ołtarza, a następnie wyprostowani żegnają się na słowa: otrzymali obfite błogosławieństwo i łaskę.

223. Modlitwę za zmarłych Pamiętaj, Boże oraz Również nam, Twoim grzesznym sługom można zlecić jednemu lub dwom spośród koncelebransów; wyznaczony koncelebrans sam odmawia modlitwę donośnym głosem, mając ręce rozłożone.

224. Na słowa Również nam, Twoim grzesznym sługom wszyscy koncelebransi uderzają się w piersi.

225. Przez Chrystusa, naszego Pana, przez którego, Boże odmawia sam główny celebrans.

Druga Modlitwa eucharystyczna

226. W drugiej Modlitwie eucharystycznej Zaprawdę, święty jesteś odmawia sam główny celebrans, mając ręce rozłożone.

227. Od Uświęć te dary aż do Pokornie błagamy wszyscy koncelebransi wypowiadają wszystko w ten sposób:
a) Uświęć te dary, mając ręce wyciągnięte nad darami.
b) On to, gdy dobrowolnie i Podobnie po wieczerzy z rękami złożonymi.
c) Słowa Pańskie wypowiadają, mając prawą rękę wyciągniętą w stronę chleba i kielicha, jeśli się to wyda stosowne; w czasie ukazania postaci patrzą na Hostię i kielich, a potem pochylają się głęboko.
d) Wspominając śmierć i Pokornie błagamy, mając ręce rozłożone.

228. Modlitwy wstawiennicze za żywych Pamiętaj, Boże i za zmarłych Pamiętaj także o naszych zmarłych braciach i siostrach można zlecić jednemu lub dwom spośród koncelebransów; wyznaczony koncelebrans sam odmawia głośno modlitwę, mając ręce rozłożone.

Trzecia Modlitwa eucharystyczna

229. W trzeciej Modlitwie eucharystycznej Zaprawdę, święty mówi sam główny celebrans, mając ręce rozłożone.

230. Od Pokornie błagamy Cię, aż do Wejrzyj, prosimy, na dar wszyscy koncelebransi recytują wszystko w ten sposób:
a) Pokornie błagamy Cię, mając ręce wyciągnięte nad darami.
b) On bowiem tej nocy, której był wydany i Podobnie po wieczerzy z rękami złożonymi.
c) Słowa Pańskie wypowiadają, mając prawą rękę wyciągniętą w stronę chleba i kielicha, jeśli się to wyda stosowne; w czasie ukazania postaci patrzą na Hostię i kielich, a potem pochylają się głęboko.
d) Wspominając, Boże i Wejrzyj, prosimy, na dar, mając ręce rozłożone.

231. Modlitwy wstawiennicze Niech On nas uczyni i Prosimy Cię, Boże można zlecić jednemu lub dwom spośród koncelebransów; wyznaczony koncelebrans sam odmawia głośno modlitwę, mając ręce rozłożone.

Czwarta Modlitwa eucharystyczna

232. W czwartej Modlitwie eucharystycznej Wysławiamy Cię, Ojcze Święty aż do słów: dopełnia wszelkiego uświęcenia mówi sam główny celebrans, mając ręce rozłożone.

233. Od Prosimy Cię, Boże aż do Wejrzyj, Boże, na ofiarę wszyscy koncelebransi recytują wszystko w ten sposób:
a) Prosimy Cię, Boże, mając ręce wyciągnięte nad darami.
b) Kiedy nadeszła godzina i Podobnie wziął kielich z rękami złożonymi.
c) Słowa Pańskie wypowiadają, mając prawą rękę wyciągniętą w stronę chleba i kielicha, jeśli się to wyda stosowne; w czasie ukazania postaci patrzą na Hostię i kielich, a potem pochylają się głęboko.
d) Boże Ojcze, sprawując teraz pamiątkę i Wejrzyj, Boże, na ofiarę, mając ręce rozłożone.

234. Modlitwę wstawienniczą Teraz więc, Boże, pamiętaj o wszystkich można zlecić jednemu z koncelebransów, który ją sam odmawia głośno, mając ręce rozłożone.

235. Odnośnie do innych Modlitw eucharystycznych zatwierdzonych przez Stolicę Apostolską należy zachować podane w swoim miejscu przepisy.

236. Doksologię końcową Modlitwy eucharystycznej może wygłosić albo tylko sam główny celebrans, albo, według uznania, razem z innymi koncelebransami. Nie mogą jej odmawiać inni wierni.

Obrzędy Komunii

237. Główny celebrans, mając ręce złożone, wypowiada słowa wezwania przed modlitwą Pańską, po czym rozkłada ręce i wspólnie z pozostałymi koncelebransami, którzy również rozkładają ręce, oraz z ludem odmawia modlitwę Pańską.

238. Wybaw nas mówi sam główny celebrans, mając ręce rozłożone. Pod koniec modlitwy składa ręce. Wszyscy koncelebransi razem z ludem wypowiadają słowa końcowej aklamacji: Bo Twoje jest królestwo.

239. Po wezwaniu diakona lub jednego z koncelebransów: Przekażcie sobie znak pokoju wszyscy przekazują sobie wzajemnie znak pokoju. Ci, którzy stoją bliżej głównego celebransa, od niego otrzymują znak pokoju, przed diakonem.

240. W czasie śpiewu lub recytacji Baranku Boży diakoni lub niektórzy z koncelebransów mogą pomagać głównemu celebransowi w łamaniu hostii przeznaczonych do Komunii koncelebransów i ludu.

241. Po zmieszaniu postaci sam główny celebrans, mając ręce złożone, odmawia cicho modlitwę Panie, Jezu Chryste, Synu Boga żywego lub Panie, Jezu Chryste, niech przyjęcie.

242. Po modlitwie przed Komunią główny celebrans przyklęka i odchodzi cokolwiek do tyłu. Wówczas koncelebransi, jeden za drugim, podchodzą przed środek ołtarza, przyklękają, biorą ze czcią z ołtarza Ciało Chrystusa i trzymając je prawą ręką, pod którą podkładają lewą, wracają na swoje miejsca. Koncelebransi mogą jednak pozostać na swych miejscach, a Ciało Chrystusa brać z pateny trzymanej przez głównego celebransa lub jednego albo kilku spośród koncelebransów, którzy przed nimi przechodzą. Mogą też kolejno podawać sobie patenę aż do ostatniego.

243. Główny celebrans bierze Hostię i trzymając ją podniesioną nieco nad pateną lub nad kielichem, zwrócony do ludu, mówi: Oto Baranek Boży. Dalsze słowa: Panie, nie jestem godzien wypowiada razem z koncelebransami i ludem.

244. Następnie główny celebrans, zwrócony do ołtarza, mówi cicho: Ciało Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne i ze czcią spożywa Ciało Chrystusa. Podobnie czynią koncelebransi. Po nich diakon przyjmuje Ciało i Krew Pana z rąk głównego celebransa.

245. Krew Pańską można spożywać albo pijąc bezpośrednio z kielicha, albo przez zanurzenie, albo za pomocą rurki lub łyżeczki.

246. Jeśli Krew Pańską pije się bezpośrednio z kielicha, można wtedy zastosować jeden z następujących sposobów:

a) Główny celebrans bierze kielich i mówi cicho: Krew Chrystusa niech mnie strzeże na życie wieczne, spożywa trochę Najświętszej Krwi i przekazuje kielich diakonowi lub koncelebransowi. Następnie rozdziela Komunię wiernym (por. nry 160-162).

Koncelebransi podchodzą do ołtarza jeden za drugim lub jeśli używa się dwóch kielichów, parami, przyklękają, spożywają Najświętszą Krew, ocierają brzeg kielicha i wracają na swoje miejsca.

b) Główny celebrans pije Krew Pańską jak zwykle, stojąc przed środkiem ołtarza. Koncelebransi natomiast mogą przyjmować Krew Pańską, pozostając na swoich miejscach, kielich podaje im diakon albo jeden z koncelebransów; mogą też kielich podawać sobie kolejno. Kielich zawsze się ociera; czyni to albo ten, kto pije, albo ten, kto kielich podaje. Poszczególni koncelebransi zaraz po Komunii wracają na miejsca, gdzie siedzieli.

247. Diakon przy ołtarzu z czcią spożywa Krew Chrystusa, która została, wspomagany w razie potrzeby przez niektórych koncelebransów, po czym przenosi kielich na kredens i tam on sam albo ustanowiony obrzędem akolita oczyszcza, wyciera i porządkuje naczynia liturgiczne jak zwykle (por. nr 183).

248. Komunię koncelebransów można też w taki sposób zorganizować, że każdy z nich spożywa przy ołtarzu Ciało Pana i zaraz potem Jego Krew.

Wówczas główny celebrans przyjmuje Komunię pod obiema postaciami jak wtedy, gdy sam celebruje Mszę (por. nr 158), z tym jednak, że zachowuje taki sposób przyjmowania Komunii z kielicha, jaki został w tym wypadku przyjęty i jaki stosują pozostali koncelebransi.

Po Komunii głównego celebransa przenosi się kielich na bok ołtarza i stawia się go na osobnym korporale. Koncelebransi podchodzą kolejno przed środek ołtarza, przyklękają i spożywają Ciało Pańskie. Następnie przechodzą na bok ołtarza i spożywają Krew Pańską według sposobu przyjętego dla Komunii z kielicha, jak wyżej powiedziano.
Komunia diakona i puryfikacja kielicha odbywają się w sposób wyżej podany.

249. Jeśli Komunia koncelebransów odbywa się przez zanurzenie, główny celebrans spożywa Ciało i Krew Pana w zwykły sposób, zwracając uwagę na to, by w kielichu pozostała wystarczająca ilość Najświętszej Krwi do Komunii koncelebransów. Następnie diakon lub jeden z koncelebransów stawia kielich pośrodku ołtarza lub z boku na innym korporale, razem z pateną zawierającą części Hostii. Koncelebransi podchodzą kolejno do ołtarza, przyklękają, biorą Hostię i zanurzywszy ją częściowo w kielichu, podłożywszy puryfikaterz pod usta, spożywają. Następnie wracają na swoje miejsca jak na początku Mszy świętej.

Komunię przez zanurzenie przyjmuje również diakon z rąk jednego z koncelebransów; na słowa koncelebransa: Ciało i Krew Chrystusa odpowiada: Amen. Diakon spożywa przy ołtarzu Najświętszą Krew, która została, wspomagany w razie potrzeby przez niektórych koncelebransów. Następnie kielich przenosi na kredens i tam on sam albo obrzędem ustanowiony akolita oczyszcza, wyciera i porządkuje naczynia liturgiczne jak zwykle.

Obrzędy zakończenia

250. Pozostałe czynności liturgiczne aż do zakończenia Mszy świętej spełnia główny celebrans jak zwykle (por. nry 166-168); koncelebransi pozostają na swoich miejscach.

251. Przed odejściem koncelebransi składają cześć ołtarzowi przez głęboki pokłon. Natomiast główny celebrans razem z diakonem, jak zwykle, całuje ołtarz.

III. Msza święta, w której uczestniczy tylko jeden usługujący

252. We Mszy świętej celebrowanej przez kapłana, któremu asystuje i odpowiada tylko jeden usługujący, zachowuje się obrzęd Mszy z ludem (por. nry 120-169). Ministrant w miarę możliwości wykonuje funkcje ludu.

253. Jeżeli usługującym jest diakon, wykonuje on właściwe mu funkcje (por. nry 171186), a także spełnia inne czynności ludu.

254. Mszę bez usługującego lub bez obecności przynajmniej jednego wiernego można celebrować tylko ze słusznej i rozumnej przyczyny. Opuszcza się wówczas pozdrowienia, zachęty oraz błogosławieństwo na zakończenie Mszy.

255. Potrzebne naczynia przygotowuje się przed Mszą albo na kredensie obok ołtarza, albo po prawej stronie samego ołtarza.

Obrzędy wstępne

256. Kapłan przychodzi do ołtarza i po wykonaniu wraz z usługującym głębokiego ukłonu ze czcią całuje ołtarz oraz udaje się na miejsce przewodniczenia. Jeśli uzna za stosowne, kapłan może pozostać przy ołtarzu; w tym przypadku tam również umieszcza się mszał. Usługujący lub kapłan recytuje antyfonę na wejście.

257. Następnie kapłan razem z usługującym, stojąc, żegna się i mówi: W imię Ojca itd.; zwróciwszy się do ministranta, pozdrawia go, stosując jedną z przewidzianych formuł.

258. Potem następuje akt pokuty i zgodnie z przepisami recytuje się: Panie, zmiłuj się i Chwała na wysokości.

259. Następnie, mając ręce złożone, kapłan mówi: Módlmy się. Po stosownej chwili milczenia rozkłada ręce i wypowiada kolektę. Kończy ją aklamacja ministranta Amen.

Liturgia słowa

260. Jeśli to możliwe, czytania wykonuje się przy ambonie albo pulpicie.

261. Po kolekcie usługujący wykonuje pierwsze czytanie i psalm oraz gdy jest przewidziane, drugie czytanie i werset do Alleluja lub tekst innego śpiewu.

262. Następnie kapłan, pochyliwszy się głęboko, odmawia modlitwę: Wszechmogący Boże, oczyść serce i odczytuje Ewangelię. Na zakończenie mówi: Oto słowo Pańskie. Usługujący odpowiada: Chwała Tobie, Chryste. Kapłan całuje księgę ze czcią, mówiąc cicho: Niech słowa Ewangelii itd.

263. Potem, stosownie do przepisów, kapłan razem z usługującym odmawia wyznanie wiary.

264. Następuje modlitwa powszechna, którą można odmówić również i w tej Mszy. Kapłan wypowiada wstęp i zakończenie, usługujący zaś odczytuje intencje.

Liturgia eucharystyczna

265. W Liturgii eucharystycznej wszystko odbywa się tak, jak we Mszy z ludem, z podanymi niżej wyjątkami.

266. Po aklamacji kończącej embolizm, który następuje po modlitwie Pańskiej, kapłan odmawia modlitwę: Panie Jezu Chryste, Ty powiedziałeś, i dodaje: Pokój Pański niech zawsze będzie z wami. Usługujący odpowiada: I z duchem twoim. Gdy okoliczności za tym przemawiają, kapłan przekazuje usługującemu znak pokoju.

267. Następnie, recytując z usługującym Baranku Boży, kapłan łamie Hostię nad pateną. Po odmówieniu Baranku Boży miesza postaci, mówiąc cicho: Ciało i Krew itd.

268. Po zmieszaniu postaci kapłan odmawia po cichu modlitwę: Panie Jezu Chryste, Synu Boga żywego lub: Panie Jezu Chryste, niech przyjęcie. Potem przyklęka i bierze Hostię. Jeśli usługujący przyjmuje Komunię, zwraca się ku niemu, i trzymając Hostię podniesioną nieco nad pateną albo nad kielichem, mówi: Oto Baranek Boży, a następnie razem z usługującym dodaje: Panie, nie jestem godzien. Następnie, zwrócony do ołtarza, mówi cicho: Ciało Chrystusa niech mnie strzeże, i spożywa Ciało Chrystusa. Z kolei bierze kielich i mówi cicho: Krew Chrystusa niech mnie strzeże, po czym spożywa Krew Pańską.

269. Przed udzieleniem mu Komunii świętej usługujący recytuje antyfonę na Komunię albo czyni to sam kapłan.

270. Puryfikacji kielicha dokonuje się przy kredensie albo przy ołtarzu. Jeśli odbyła się ona przy ołtarzu, usługujący może odnieść kielich na kredens albo można go zostawić z boku ołtarza.

271. Po puryfikacji kielicha kapłan może zachować przez pewien czas milczenie; potem odmawia modlitwę po Komunii.

Obrzędy zakończenia

272. Przebieg obrzędów zakończenia jest taki sam, jak we Mszy z udziałem ludu. Opuszcza się jednak słowa: Idźcie w pokoju Chrystusa. Kapłan jak zwykle całuje ołtarz i po wykonaniu razem z usługującym głębokiego ukłonu odchodzi.

IV. Niektóre przepisy ogólne dotyczące wszytskich mszy

Oddawanie czci ołtarzowi i księdze Ewangelii

273. Zgodnie ze zwyczajem przyjętym w liturgii cześć ołtarzowi i księdze Ewangelii okazuje się przez ucałowanie. Tam jednak, gdzie znak ten nie odpowiada w pełni zwyczajom i duchowi jakiegoś regionu, Konferencja Episkopatu ustali znak zastępczy, który będzie stosowany za zgodą Stolicy Apostolskiej.

Przyklęknięcia i ukłony

274. Przyklęknięcie, które wykonuje się przez zgięcie prawego kolana aż do ziemi, oznacza uwielbienie. Dlatego obowiązuje ono przed Najświętszym Sakramentem i przed Krzyżem świętym, od jego uroczystej adoracji w liturgii Wielkiego Piątku aż do rozpoczęcia Wigilii Paschalnej.

W czasie Mszy świętej kapłan celebrujący przyklęka trzy razy: po podniesieniu Hostii, po podniesieniu kielicha i przed Komunią świętą. Szczegółowe przepisy obowiązujące we Mszy koncelebrowanej zostały podane w odpowiednim miejscu (por. nry 210-251).

 Jeśli zaś w prezbiterium jest tabernakulum z Najświętszym Sakramentem, kapłan, diakon i inni usługujący przyklękają po przyjściu do ołtarza i przed odejściem od niego, nie zaś podczas samej celebracji Mszy świętej.

Poza tym przyklękają wszyscy, którzy przechodzą przed Najświętszym Sakramentem, chyba że idą w procesji.

Usługujący, którzy niosą krzyż procesyjny lub świece, zamiast przyklęknięcia wykonują skłon głowy.

275. Ukłon wyraża uszanowanie i cześć oddawaną osobom lub ich wyobrażeniom. Rozróżnia się dwa rodzaje ukłonów: pochylenie głowy i pochylenie ciała.
a) Pochylenie głowy czyni się, wymawiając razem imiona Trzech Osób Boskich, imię Jezusa, Najświętszej Maryi Panny i Świętego, na cześć którego sprawuje się Mszę.
b) Pochylenie ciała, czyli głęboki ukłon, czyni się: przed ołtarzem; podczas wypowiadania modlitw: Wszechmogący Boże, oczyść i Przyjmij nas, Panie; w czasie wyznania wiary na słowa: I za sprawą Ducha Świętego; w Kanonie Rzymskim na słowa: Pokornie Cię błagamy. W ten sposób pochylony stoi diakon, gdy prosi o błogosławieństwo przed głoszeniem Ewangelii. Ponadto kapłan pochyla się nieco, kiedy w czasie konsekracji wymawia słowa Pańskie.

Okadzenia

276. Okadzenie, jak to wynika ze świadectw Pisma świętego (por. Ps 140,2; Ap 8, 3), wyraża cześć i modlitwę. Kadzidła można używać według uznania w każdej formie Mszy świętej:
a) podczas procesji na wejście;
b) na początku Mszy, do okadzenia krzyża i ołtarza;
c) w czasie procesji przed Ewangelią i podczas jej głoszenia;
d) po złożeniu na ołtarzu chleba i kielicha – do okadzenia darów, krzyża, ołtarza, kapłana i ludu;
e) podczas ukazania Hostii i kielicha po konsekracji.

277. Kapłan nakłada kadzidło do kadzielnicy i błogosławi je znakiem krzyża, nic nie mówiąc.
Przed okadzeniem i po jego wykonaniu oddaje się głęboki ukłon w stronę okadzanej osoby lub rzeczy, z wyjątkiem ołtarza i darów złożonych na ofiarę w Mszy świętej.
Trzema rzutami kadzielnicy okadza się: Najświętszy Sakrament, relikwie świętego Krzyża i obrazy Chrystusa Pana wystawione do publicznej czci, dary złożone na ofiarę w Mszy świętej, krzyż ołtarzowy, Ewangeliarz, paschał, kapłana i lud.
Dwoma rzutami kadzielnicy okadza się relikwie i obrazy Świętych wystawione do pu-blicznej czci, i to tylko na początku celebracji, po okadzeniu ołtarza.

Ołtarz okadza się pojedynczymi ruchami kadzielnicy w ten sposób:
a) jeśli ołtarz jest odsunięty od ściany, kapłan okadza go, obchodząc dokoła;
b) jeśli ołtarz nie jest odsunięty od ściany, kapłan, przechodząc wzdłuż niego, okadza najpierw prawą, potem lewą stronę. 
Jeżeli krzyż jest na ołtarzu lub obok niego, okadza się go przed okadzeniem ołtarza. Natomiast jeżeli jest za ołtarzem, kapłan okadza go, gdy przed nim przechodzi.
Dary ofiarne kapłan okadza trzema rzutami kadzielnicy, przed okadzeniem krzyża i ołtarza. Może też wykonać okadzenie darów, czyniąc nad nimi znak krzyża kadzielnicą.

Puryfikacja

278. Ilekroć przylgnie do palców jakaś cząstka Hostii, zwłaszcza po łamaniu Chleba i Komunii wiernych, kapłan powinien otrzeć palce nad pateną, a jeśli to konieczne, obmyć je. Ma również zebrać cząstki znajdujące się poza pateną.

279. Naczynia liturgiczne puryfikuje kapłan, diakon albo ustanowiony akolita po Komunii lub po Mszy świętej, w miarę możliwości, na kredensie. Kielich puryfikuje się wodą albo wodą i winem; spożywa ją ten, kto dokonuje puryfikacji. Patenę wyciera się zwykle puryfikaterzem.
 Należy dbać o to, aby cała reszta Krwi Chrystusa, która by pozostała po rozdzieleniu Komunii świętej, została od razu spożyta przy ołtarzu.

280. Jeśli upadnie Hostia lub jakaś jej cząstka, należy ją podnieść z czcią. Gdyby zaś rozlała się Najświętsza Krew, wtedy miejsce, na które spłynęła, należy obmyć wodą, a wodę wlać do kościelnej studzienki.

Komunia pod obiema postaciami

281. Ze względu na wymowę znaku Komunia święta nabiera pełniejszego wyrazu, gdy jest przyjmowana pod obiema postaciami. W tej bowiem formie ukazuje się w doskonalszym świetle znak Uczty eucharystycznej i jaśniej wyraża się wola dopełnienia nowego i wiecznego przymierza we Krwi Pana; jaśniej też uwydatnia się związek istniejący pomiędzy Ucztą eucharystyczną a ucztą eschatologiczną w królestwie Ojca¹⁰⁴.

282. Niech duszpasterze dołożą starań, aby wiernym, którzy uczestniczą w obrzędzie Komunii pod obiema postaciami lub są wtedy obecni, przypominali w sposób możliwie dla nich dostępny katolicką naukę Soboru Trydenckiego o Komunii świętej. Przede wszystkim mają wiernych nauczać, że według katolickiej wiary przyjmuje się całego Chrystusa i prawdziwy Sakrament także pod jedną tylko postacią; dlatego ci, którzy przyjmują tylko jedną postać, gdy idzie o owoce Komunii, nie są pozbawieni żadnej łaski koniecznej do zbawienia¹⁰⁵.

Ponadto niech nauczają, że co do udzielania sakramentów Kościół może ustalać lub zmieniać to, co uzna za słuszne ze względu na cześć należną sakramentom lub na pożytek przyjmujących, stosownie do okoliczności rzeczy, czasu i miejsca, z zachowaniem istotnej treści sakramentów¹⁰⁶. Równocześnie niech zachęcają wiernych, by z większą gorliwością uczestniczyli w obrzędzie, w którym znak Uczty eucharystycznej ukazuje się w pełniejszym blasku.

283. Komunia święta pod obiema postaciami jest dozwolona w przypadkach przewidzianych w rytuale. Ponadto mogą ją przyjmować następujące osoby:
a) kapłani, którzy nie mogą celebrować ani koncelebrować;
b) diakon i usługujący, którzy pełnią swoje funkcje we Mszy świętej;
c) członkowie zgromadzeń w Mszy konwentualnej oraz Mszy zgromadzenia, alumni seminarium, uczestnicy rekolekcji lub zebrania jakiegoś zespołu duszpasterskiego.

Biskup diecezjalny może ustalić dla swej diecezji zasady dotyczące udzielania Komunii świętej pod obiema postaciami. Zasady te obowiązują także w kościołach zakonnych oraz w małych grupach. Miejscowemu biskupowi udziela się też władzy zezwalania na Komunię świętą pod obiema postaciami, ilekroć uzna to za słuszne kapłan sprawujący pasterską pieczę nad powierzoną mu wspólnotą. Winien być jednak spełniony warunek, aby wierni zostali przedtem należycie pouczeni, by wykluczone było niebezpieczeństwo znieważenia Najświętszego Sakramentu, a sam obrzęd nie okazał się za trudny do wykonania z powodu zbyt dużej liczby uczestników lub z innej przyczyny.

Odnośnie do sposobu udzielania wiernym Komunii świętej pod obiema postaciami oraz rozszerzenia możliwości jej przyjmowania Konferencje Episkopatów mogą wydać normy wymagające zatwierdzenia przez Stolicę Apostolską.

284. Kiedy jest udzielana Komunia święta pod obiema postaciami:
a) przy podawaniu kielicha posługuje z zasady diakon lub, gdy go nie ma, prezbiter; może usługiwać także ustanowiony obrzędem akolita lub inny nadzwyczajny szafarz Komunii świętej, albo też w razie potrzeby wierny upoważniony jednorazowo do tej funkcji;
b) resztę Krwi Chrystusa, która by pozostała, winien spożyć przy ołtarzu kapłan lub diakon albo też ustanowiony akolita, który usługiwał przy kielichu. On też jak zwykle oczyszcza, wyciera i porządkuje naczynia liturgiczne.
Wiernym, którzy pragną przyjąć Komunię świętą tylko pod postacią chleba, należy to umożliwić.

285. Do udzielania Komunii świętej pod obiema postaciami należy przygotować:
a) gdy Komunia odbywa się przez picie z kielicha, kielich wystarczającej wielkości albo kilka kielichów pod warunkiem jednak, aby pod koniec celebracji nie pozostało zbyt dużo Krwi Chrystusa do spożycia;
b) gdy Komunię rozdziela się przez zanurzenie, należy zadbać, by hostie nie były zbyt cienkie ani zbyt małe, lecz nieco grubsze niż zazwyczaj, aby po częściowym zanurzeniu ich w Najświętszej Krwi można je było dogodnie rozdzielać.

286. Kiedy Krwi Pańskiej udziela się przez picie z kielicha, przyjmujący Komunię po otrzymaniu Ciała Chrystusa przechodzi do usługującego przy kielichu i staje przed nim. On mówi: Krew Chrystusa, a przyjmujący Komunię odpowiada: Amen. Usługujący przy kielichu podaje mu kielich, który przyjmujący swoimi rękami zbliża sobie do ust; pije trochę z kielicha oraz oddaje go usługującemu i odchodzi, a usługujący ociera puryfikaterzem brzeg kielicha.

287. Gdy Komunię pod obiema postaciami rozdziela się przez zanurzenie, przyjmujący, trzymając pod ustami patenę komunijną, podchodzi do kapłana. Kapłan trzyma naczynie z cząstkami świętej Hostii, obok niego zaś stoi usługujący, który trzyma kielich. Kapłan bierze Hostię, częściowo zanurza ją w kielichu i ukazując ją mówi: Ciało i Krew Chrystusa. Przyjmujący odpowiada: Amen, otrzymuje od kapłana Sakrament do ust, po czym podchodzi.

PRZYPISY

⁹⁰ Por. tamże, nr 41.
⁹¹ Por. Caeremoniale episcoporum, nry 119-186.
⁹² Por. KL nr 42; KK nr 28; DP nr 5; Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Eucharisticum mysterium, 25 maja 1967, nr 26: AAS 59 (1967) 555.
⁹³ Por. Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Eucharisticum mysterium, 25 maja 1967, nr 47: AAS 59 (1967) 565.
⁹⁴ Por. tamże, nr 26: AAS 59 (1967) 555: Instrukcja Musicam sacram, 5 marca 1967, nr 16, 27: AAS 59 (1967) 305, 308.
⁹⁵ Por. Instrukcja międzydykasterialna o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wiernych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów, Ecclesiae de mysterio, 15 sierpnia 1997, art. 6: AAS 89 (1997) 869.
⁹⁶ Por. Św. Kongregacja Sakramentów i Kultu Bożego, Instrukcja Inaestimabile donum, 3 kwietnia 1980, nr 10: AAS 72 (1980) 336; Instrukcja międzydykasterialna o niektórych kwestiach dotyczących współpracy wier-nych świeckich w ministerialnej posłudze kapłanów, Ecclesiae de mysterio, 15 sierpnia 1997, art. 8: AAS 89 (1997) 871.
⁹⁷ Por. niżej Dodatek. Upoważnienie do jednorazowego rozdawania Komunii świętej, s. (6).
⁹⁸ Por. Caeremoniale episcoporum, nry 1118- 1121.
⁹⁹ Por. Paweł VI, List apostolski Ministeria quaedam, 15 sierpnia 1972: AAS 64 (1972) 532.
¹⁰⁰ Por. KL nr 57; KPK, kan. 902.
¹⁰¹ Por. Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Eucharisticum mysterium, 25 maja 1967, nr 47: AAS 59 (1967) 566.
¹⁰² Por. tamże, s. 565.
¹⁰³ Por. Benedykt XV, Konstytucja apostolska Incruentum altaris sacrificium, 10 sierpnia 1915: AAS 7 (1915) 401-404.
¹⁰⁴ Por. Św. Kongregacja Obrzędów, Instrukcja Eucharisticum mysterium, 25 maja 1967, nr 32: AAS 59 (1967) 558.
¹⁰⁵ Por. Sobór Trydencki, Sesja XXI (16 lipca 1562), Dekret o Komunii eucharystycznej, rozdz. 1-3: DS 1725-1729.
¹⁰⁶ Por. tamże, rozdz. 2: DS.. 1728.