CZĘŚĆ TRZECIA
FORMACJA LITURGICZNA

ROZDZIAŁ III 
FORMACJA ZESPOŁÓW LITURGICZNYCH

-----------------
- Parafialne zespoły posługujące w liturgii -
- Etapy wtajemniczenia w posługiwanie -
- Programy formacyjne -
-----------------

657. Formując całą wspólnotę parafialną należy otoczyć troską wychowawczą osoby i zespoły osób, pełniące w celebracjach liturgicznych szczególne posługi. Prowadząc tę formację we wspólnotach parafialnych należy kierować się podanymi poniżej wskazaniami.

- Parafialne zespoły posługujące w liturgii -

658. Wyrośliśmy w tradycji, w której określenie "służba liturgiczna" było odnoszone tylko do ministrantów i lektorów. Nie nazywano tym zaszczytnym tytułem chórów, scholi, przynoszących dary czy wypowiadających wezwania modlitwy powszechnej. Kogo dziś należy nazywać "służbą liturgiczną"?

659. Wbrew pozorom jednoznaczna odpowiedź na to pytanie wcale nie jest łatwa. OWMR nie używa bowiem takiego określenia. Mówi natomiast o osobach, które spełniają funkcję liturgiczną, które są ustanawiane do posług liturgicznych. Nazywa też całe zgromadzenie "liturgiem". Na tej podstawie można podać kilka zakresów znaczeniowych określenia "służba liturgiczna". Wymiana myśli i wypowiedzi specjalistów zapewne przyczynią się do ustalenia jasnej terminologii na ten temat. Oto propozycje odpowiedzi rozumiane jako punkt wyjścia do dyskusji:

a. "Służba liturgiczna" to osoby, które spełniają funkcję liturgiczną. W takim przypadku trzeba do tego grona zaliczyć także te osoby, które nie należą do żadnego zespołu, ale doraźnie przy różnych okazjach spełniają jakąś funkcję liturgiczną (np. czytają słowo Boże lub przyniosą dary do ołtarza).
b. "Służba liturgiczna" to osoby, którym powierzono posługę liturgiczną. Jest to węższa grupa osób. Każda z nich spełnia systematyczne jakąś funkcję liturgiczną, a także posługuje w jakiejś diakonii parafialnej. Istnieje między nimi duże zróżnicowanie co do rodzaju posługiwania oraz co do stopnia zaangażowania w posługi.
c. Można wprowadzić określenie "służby liturgicznej" w szerszym i węższym znaczeniu. W szerszym znaczeniu należą do niej wszyscy, którzy choćby doraźnie spełniają funkcje liturgiczne. W ścisłym znaczeniu należą do niej ci, którzy są przyjęci i pobłogosławieni do spełniania posług liturgicznych.

660. Pierwszym parafialnym zespołem liturgicznym, na którym skupia się uwaga kapłanów i wiernych, jest zespół ministrancki. Nie trzeba go tworzyć, gdyż on istnieje. W jednej parafii jest liczniejszy, w innej mniej liczny, ale spełnia wyznaczone funkcje. W parafii utworzyły się pewne tradycje powoływania nowych członków do tego zespołu, jego formacji. Każda parafia przeżywa też w jakimś stopniu pytanie: czemu tak wielu (jeśli nie wszyscy) odchodzi od ołtarza, gdy osiągną wiek młodzieńczy?

661. W parafii potrzebne są także inne zespoły, które spełniają "prawdziwą funkcję liturgiczną"⁵²⁸. W niektórych parafiach istnieją schole, chóry, czy też zespół posługujący przy darach ofiarnych. One nie są już tak powszechne, jak zespół ministrancki. W tym kierunku powinien jednak iść rozwój. Proponuje się duszpasterzom, aby pierwszym zespołem, który będą powoływali do istnienia, oprócz już istniejących, był zespół pełniący posługę modlitwy. W czasie Eucharystii przedstawiciele tego zespołu odczytują wezwania modlitwy powszechnej. Sugestia taka wydaje się słuszna z kilku powodów:

a. Od modlitwy trzeba rozpoczynać wszystkie ważne dzieła, które wspólnota podejmuje. Do takich dzieł należy niewątpliwie sprawa współodpowiedzialności wiernych świeckich za kształt liturgii.
b. Jest to posługa "znana". Posługa modlitwy jest zapewne sporadycznie spełniana w parafii przez jakąś grupę osób, przynajmniej w niektóre uroczystości. Nie jest to więc posługa całkiem nowa.
c. Jest to posługa "łatwa". Wskazane jest, aby posługa ta była spełniana poza prezbiterium, choć w miejscu widocznym. Odczytujący wezwania nie muszą więc podchodzić do ambony. Na początku nie muszą też układać wezwań, lecz je tylko odczytywać. Nie stanowi to więc od strony wykonania specjalnych trudności.
d. Jest o posługa "powszechna". Bez trudu można do niej zaangażować osoby młodsze i starsze, tak dzieci jak i dorosłych. Różnorodne wezwania w pewnym sensie domagają się nawet takiej powszechności.
e. Jest to posługa "wzorcowa". Jej wzorczy charakter w szczególny sposób dotyczy jednoczenia liturgii i życia. Osobami pełniącymi posługę modlitwy w liturgii powinny być przede wszystkim osoby, które taką właśnie posługę modlitwy pełnią w codziennym życiu przyczyniając się do ożywienia modlitewnego w parafii. Ci zaś, którzy w tę posługę się włączyli, nie będąc w zespołach modlitewnych, przyjmują na siebie jakieś zobowiązanie do ożywienia osobistej modlitwy.

662. Przejście od sporadycznego odczytywania wezwań modlitwy powszechnej do powstania uformowanego i odpowiedzialnego zespołu, który przejmuje w sposób kompetentny tę właśnie posługę we wspólnocie parafialnej może być drogą trwającą kilka lat, choć zalążek takiej grupy może powstać dosyć szybko. Będzie posługiwał np. na jednej Mszy świętej niedzielnej. Pełny zespół musi jednak liczyć wiele osób, gdyż wezwania modlitwy powszechnej są na każdej Mszy świętej. Podobnie trzeba spojrzeć na pozostałe zespoły liturgiczne (lektorzy, kantorzy, wielorakie zespoły śpiewacze: dziecięce, młodzieżowe, dorosłych...). Niektóre z nich istnieją, inne jeszcze nie. Troska o rozwój istniejących oraz powoływanie nowych jest jednym z takich zadań duszpasterskich, które przynoszą ożywienie ewangelizacyjne w całej parafii i przyczyniają się do podejmowania współodpowiedzialności za dzieło głoszenia Ewangelii przez coraz szersze grono osób.

663. Szczególną okazją do podjęcia tych tematów jest praca z rodzicami w przygotowaniu do sakramentów świętych ich dzieci, właściwe ukazywanie znaczenia posługiwania w liturgii samym dzieciom i młodzieży, przygotowywanie głównych wydarzeń religijnych w parafii w ciągu roku (Triduum Paschalne, rekolekcje parafialne, odpust) zgodnie z podanymi w Ceremoniale wskazaniami.

- Etapy wtajemniczenia w posługiwanie -

664. Podane w tym rozdziale propozycje to kolejny ważny temat do refleksji teologicznej, wymiany doświadczeń parafialnych, a także rozmów z pedagogami i rodzicami. Chodzi bowiem o "minimum programowe" dla formacji osób podejmujących w liturgii funkcje liturgiczne, a przede wszystkim dla tych, którzy są powoływani do pełnienia kolejnych stopni posług liturgicznych. Zapewne nie braknie osób, które zechcą zabrać głos w tej dyskusji.

Przygotowanie do pełnienia "funkcji liturgicznych"

665. Funkcje liturgiczne, które są przeznaczone dla wiernych świeckich, mogą spełniać wszyscy ochrzczeni, tak dorośli jak i dzieci, tak ministranci jak i osoby nie należące do tego zespołu.

666. Mówiąc o przygotowaniu do spełnienia konkretnej funkcji liturgicznej trzeba dokonać pewnego rozróżnienia wiekowego:

a. Każdy może doraźnie spełniać wszystkie funkcje liturgiczne bez dłuższej formacji, z wyjątkiem tych, które podlegają akolicie, a więc wszystkie funkcje powierzone zespołowi ministranckiemu. Można więc bez dłuższej formacji w jakiejś grupie przynieść dary ofiarne, odczytać wezwanie modlitwy wiernych, odczytać wyznaczony tekst słowa Bożego lub inne podobne funkcje. Do ich faktycznego spełniania zaprasza osoba za to odpowiedzialna (nie można dopuścić do czytania osoby, która nie umie czytać). Natomiast do spełniania funkcji ministranta światła, krzyża, ołtarza i innych, potrzebna jest formacja w zespole i przygotowanie. Dopiero po odbyciu takiego przygotowania można podjąć funkcję.
b. W odniesieniu do dorosłych zasada jest podobna, jednak okres przygotowania do pełnienia funkcji właściwych dla akolity, może być krótszy niż u dzieci.

Przygotowanie do przyjęcia "posług liturgicznych"

667. W rozdziale trzecim części pierwszej Ceremoniału zaproponowane zostały trzy stopnie posług liturgicznych dla świeckich. Zostaną one tutaj dokładniej omówione i przedstawione do oceny.

668. Poszczególne stopnie wtajemniczenia łączą się z etapami formacji, które je poprzedzają lub po nich następują. Charakter formacji na każdym etapie związany jest z rodzajem zadań, które dana osoba ma podjąć:

a. Przygotowanie do podjęcia posługi. Osoby, które już spełniają funkcje liturgiczne, a pragną przyjąć dar posługi liturgicznej, podejmują pierwszy etap przygotowania. Można go nazwać ewangelizacyjnym. Służy on ukazaniu kandydatowi, czym jest posługa liturgiczna, o jakie dary prosi Kościół dla osób, które ją przyjmują i jakie z niej wynikają zadania w liturgii i poza liturgią. Ci, którzy spełnią określone warunki, mogą przyjąć dar posługi, do której zostaną "wyznaczeni" przez specjalny obrzęd liturgiczny.
b. Przygotowanie do drugiego stopnia posługi. Jeżeli po odpowiednim przygotowaniu, dana osoba przyjęła dar posługi pierwszego stopnia, to rozpoczyna się dla niej drugi etap formacji. Łączy on w sobie element teoretyczny i praktyczny. Polega na stałym spełnianiu funkcji liturgicznej oraz diakonii we wspólnocie, a równocześnie na uzupełnieniu formacji duchowej. Chodzi w niej o przygotowanie do podjęcia większej odpowiedzialności w danej posłudze, co łączy się z koniecznością pogłębienia wiedzy i umiejętności kierowania zespołem osób jako "animator".
c. Przygotowanie do ustanowienia w posłudze, którego skutkiem jest "konsekracja" osoby⁵²⁹. Ten etap formacji dotyczy tylko nielicznych, najbardziej zaangażowanych w posługiwanie, a przede wszystkim powołanych do takiej posługi.
d. Formacja permanentna. Dla wszystkich konieczna jest także formacja permanentna, dzięki której otrzymane dary mogą być pielęgnowane w duchu wiary i miłości.

669. W ramach przygotowania do każdego stopnia posługi mogą się odbywać różne celebracje i modlitwy, które są związane z coraz lepszym poznawaniem specyfiki danej posługi oraz zadań pozaliturgicznych, które się z nią wiążą.

670. Sposób przygotowania do poszczególnych stopni posług, a także wymagania, jakie musi spełniać kandydat lub kandydatka określa Konferencja Episkopatu.

Obrzędy udzielania "posług liturgicznych"

671. Posługa liturgiczna jest wielkim darem dla człowieka. Nie można jej sobie "wziąć", lecz "otrzymać" od Boga przez pośrednictwo Kościoła. Jej udzielenie jest "konsekracją", czyli przeznaczeniem osoby do konkretnego dzieła w Kościele. Oto propozycja takich obrzędów:

a. "Uczestnik". Pierwszy stopień posługi liturgicznej dla świeckich związany jest z włączeniem się w konkretny zespół, który w parafii podejmuje jakieś apostolskie zadania lub indywidualne podjęcie jakiegoś dzieła apostolskiego, łącząc tę diakonię z systematycznym spełnianiem wyznaczonej funkcji liturgicznej. Osoba może się włączyć w zespół ministrancki, śpiewaczy, charytatywny, modlitewny, katechetyczny, ewangelizacyjny lub inny. Każdy wybiera taki zespół, który jest mu najbliższy i w którym najlepiej może służyć posiadanymi charyzmatami. Na etapie poszukiwań może podjąć posługę w różnych zespołach. W miarę rozwoju odkrywa ten, który podejmuje zadania, do których on się czuje powołany. Wraz z członkami swego zespołu służy Bogu i ludziom w codziennym życiu parafii, a swoją gotowość posługiwania wieńczy spełnieniem konkretnej funkcji liturgicznej.
b. "Animator". Drugi stopień posługi liturgicznej związany jest z podjęciem w danym zespole parafialnym lub w danym dziele apostolskim bardziej odpowiedzialnych zadań, przy równoczesnym łączeniu ich z wyznaczoną funkcją liturgiczną. Może to być posługa animatora, prowadzącego dany zespół lub inny sposób podjęcia większej odpowiedzialności za dzieła apostolskie w parafii.
c. "Moderator"⁵³⁰. To trzeci i najwyższy stopień posługi liturgicznej dostępny dla wiernych świeckich. O ich wielkości stanowi najpierw dar Boga, który te osoby otrzymują, a objawia się on w zakresie odpowiedzialności we wspólnocie, jaki im zostaje powierzony. Mają być moderatorami jakiegoś odcinka życia parafialnego, którzy wraz z grupą animatorów oraz innych osób podejmują pod kierunkiem kapłana zadania apostolskie. Głównymi takimi posługami są: "lektor - katecheta" który jest pierwszym współpracownikiem kapłana w dziele głoszenia Ewangelii, np. jako katecheta czy osoba prowadząca parafialne centrum ewangelizacji; "akolita - zakrystian" lub "akolita - kierownik zespołu charytatywnego", który jest głównym współpracownikiem kapłana w trosce o świątynię oraz w trosce o biednych. Mogą być także inne podobne posługi, jeśli powołają je biskupi, np. "kantor - organista" prowadzący w parafii sprawy śpiewu, lub "ceremoniarz parafialny" koordynujący spełnianie funkcji liturgicznych przez liczne zespoły parafialne.

672. Każdy stopień posług liturgicznych to najpierw dar Boga. Ma on inną naturę niż np. wybór przedstawiciela grupy na ich kierownika. Osoba przyjmująca posługę liturgiczną otrzymuje wprawdzie określone zadania o charakterze kierowania zespołem lub podejmowania w zespole coraz bardziej odpowiedzialnych zadań, lecz do ich spełnienia otrzymuje inny dar niż delegację wspólnoty. Przyjmuje błogosławieństwo, w którym Bóg uzdalnia ją do spełniania takich zadań, jako misję otrzymaną od Niego. Dlatego bardzo ważne znaczenie mają obrzędy, w których Kościół prosi Boga o udzielenie danej osobie takich darów.

673. W dotychczasowej praktyce Kościoła w Polsce biskupi nie udzielali świeckim żadnych posług liturgicznych. Udzielali natomiast często błogosławieństwa do spełniania funkcji liturgicznych oraz pełnienia diakonii we wspólnocie. Jeśli zdecydują, że będą takich posług udzielać, a pozwalają im na to dokumenty Kościoła ⁵³¹, to powstaną także odpowiednie obrzędy, w których będą udzielane kolejne stopnie posług. Jeśli będą to trzy stopnie, to będą także trzy obrzędy. Mogą to być:

a. "Obrzęd wyznaczenia do posługi we wspólnocie parafialnej". Słowo "wyznaczenie" od samego początku podkreśla, że nikt sam nie może sobie wziąć tej godności, jaką jest pewien rodzaj "konsekracji" do zadań w Kościele. Taki dar może dać człowiekowi tylko Bóg przez posługę Kościoła. Od strony zadań obrzęd taki może oznaczać przyjęcie do diakonii, czyli jednego z zespołów posługujących w parafii lub też diakonii spełnianej indywidualnie w parafii. Przyjęcie to dokonuje się przez wyznaczenie do konkretnej funkcji liturgicznej. Ta funkcja jest danemu człowiekowi przeznaczona, aby ją coraz lepiej poznawał, coraz lepiej spełniał i pomagał innym w jej odkrywaniu. To jego "własna" funkcja. Nie oznacza to oczywiście, że nie może spełniać innych funkcji. Może spełniać wszystkie czynności liturgiczne, jakie są dostępne dla świeckich. Nie będzie to jednak jego funkcja, gdyż jest ona "własną" funkcją innej osoby.
b. "Obrzęd błogosławienia do posługi animatora w danej posłudze". Po pewnym okresie posługiwania w diakonii oraz wiernym spełnianiu funkcji liturgicznej, a także po przejściu odpowiedniego przygotowania, osoba ta może, jeśli tak rozezna swoje powołanie, a Kościół je potwierdzi, przyjąć następny dar i podjąć większy zakres odpowiedzialności. Darem jest błogosławieństwo do posługi animatora. W tym błogosławieństwie otrzymuje dar łaski do głębszego wniknięcia w spełnianą wytrwale funkcję liturgiczną, a także do autentycznego ożywiania tego odcinka życia parafialnego, na którym posługuje.
c. "Obrzęd ustanowienia na stałe do posług lektora lub akolity (lub też obrzęd błogosławienia do innych posług moderatorskich niż lektor i akolita)". Najbardziej zaangażowani w spełnianie funkcji liturgicznej oraz w podejmowanie diakonii we wspólnocie animatorzy mogą się przygotowywać, jeśli odczuwają takie powołanie, do przyjęcia jeszcze innego daru łaski i podjęcia jeszcze szerszego zakresu odpowiedzialności. Jeśli Kościół potwierdzi ich powołanie, może jednych ustanowić na stałe jako lektorów, innych jako akolitów. Może także ustanowić inne posługi o podobnym charakterze i udzielić ich odpowiednio przygotowanym wiernym.

- Programy formacyjne -

674. Programy formacyjne dla parafialnych zespołów liturgicznych przygotowuje Krajowe Duszpasterstwo Służby Liturgicznej zgodnie z wytycznymi dokumentów Kościoła powszechnego i lokalnego. Określają one pewne ogólne zasady formacji liturgicznej dla całej służby liturgicznej, a także wskazania dotyczącego bardziej szczegółowych programów dla poszczególnych zespołów. W ich świetle należy wykorzystywać istniejące już programy formacyjne służby liturgicznej, szczególnie ministrantów i lektorów. W oparciu o te wskazania będą też opracowywane nowe pomoce formacyjne dla poszczególnych zespołów. Poniżej podane są zarysy takiego "Programu formacyjnego służby liturgicznej w Polsce".

675. Szczególny wkład w formację służby liturgicznej w Polsce ma Sługa Boży Ks. Franciszek Blachnicki. Przez wiele lat był on Krajowym Duszpasterzem Służby Liturgicznej. Opracował programy dla dziecięcych i młodzieżowych zespołów liturgicznych. Podane poniżej ustalenia odnoszą się także do tradycji ukształtowanych przez niego.

Ogólne zasady formacji

676. Odniesienie do Chrystusa i Kościoła. "Liturgia, przez którą - szczególnie w boskiej Ofierze Eucharystycznej - "dokonuje się dzieło naszego Odkupienia", w największym stopniu przyczynia się do tego, aby wierni życiem swoim wyrażali oraz ujawniali innym misterium Chrystusa i rzeczywistą naturę prawdziwego Kościoła"⁵³². Posługa w liturgii powinna więc być ukazywana jako święta czynność, w której objawia się "misterium Chrystusa i natura Kościoła". Dla człowieka podejmującego posługę jest ona także znakiem, w którym wyraża się jego udział człowieka w misterium Chrystusa i objawia się jego miejsce we wspólnocie Kościoła. Aspekt chrystologiczny i eklezjologiczny stanowią istotne cechy posługiwania w liturgii.

677. Związek z codziennym życiem człowieka. "Wszystkie akty życia chrześcijańskiego wiążą się z Mszą, wypływają z niej i ku niej się kierują"⁵³³. Wśród tych aktów jest także posługiwanie. Należy więc ukazywać posługiwanie w liturgii w powiązaniu z całym życiem człowieka. Wszelka aktywność człowieka powinna być ukierunkowana na liturgię, która jest "szczytem życia chrześcijańskiego", a każde jego działanie powinno się rodzić w liturgii, gdyż "z niej płynie cała moc Kościoła"⁵³⁴. Należy w programach formacyjnych dążyć do tego, aby czytelnie ukazać związek liturgii z codziennym życiem człowieka. W przeciwnym razie liturgia będzie obrzędem oderwanym o życia.

678. Formacja o charakterze mistagogicznym. Formacja osób posługujących w liturgii ma charakter mistagogii. Jest prowadzeniem człowieka do Chrystusa i pomocą w odkryciu i przyjęciu zaproszenia Zbawiciela, aby włączyć się także przez posługę w dokonywane przez Niego dzieło zbawienia. Formacja powinna być prowadzeniem człowieka przez "stopnie i etapy" oraz dokonywać się we wspólnocie. Rozróżnia się więc etap przygotowania do posługi, błogosławieństwa do niej oraz czas jej spełniania, z którym łączy się formacja permanentna. Należy uwzględnić w niej zasady inicjacji w misterium Chrystusa i Kościoła omówione powyżej (nr 000).

679. Wzrastać w posługiwaniu, a nie wyrastać z niego. Posługiwanie w liturgii należy ukazywać w powiązaniu z powołaniem człowieka. W takiej perspektywie można mówić o odkrywaniu powołania, przygotowaniu do zadań, które z niego wynikają i spełnianiu ich przez całe życie tak, jak się spełnia wszystkie inne zadania życiowe wynikające z powołania. Nie należy więc ukazywać posługi spełnianej przez dzieci jako szczyt posługiwania liturgicznego, lecz jako początek drogi. Rozwija się ona w wieku młodzieńczym, a dojrzały kształt osiąga dopiero wtedy, gdy człowiek osiągnie duchową dojrzałość, odnajdzie swe życiowe powołanie i podejmie je z wiarą i miłością.

680. Wpisanie w rytm roku liturgicznego. Ważną cechą programów formacyjnych przeznaczonych dla służby liturgicznej jest ich ścisłe podporządkowanie okresom roku liturgicznego. Należy tak ułożyć poszczególne tematy, spotkania oraz ćwiczenia, aby cały program związany był z Adwentem i Bożym Narodzeniem, z Wielkim Postem i okresem Wielkanocnym. W tych wyróżnionych okresach również spotkania formacyjne w parafialnych zespołach liturgicznych mają charakter przede wszystkim związany z przeżywaniem tych okresów i towarzyszących im wydarzeń, jak np. rekolekcje parafialne. Natomiast w okresie zwykłym formacja zawiera w sobie więcej spotkań o charakterze teoretycznym.

Programy formacyjne dla poszczególnych zespołów liturgicznych

681. Formacja zespołów dziecięcych ma charakter wieloletni. Jest bowiem wzrastaniem w zdolności posługiwania coraz bardziej dojrzałego. Obecnie proponowany jest duszpasterzom dziesięcioletni program formacyjny dziecięcej i młodzieżowej służby liturgicznej opracowany przez ośrodek w Krakowie w oparciu o ogólne założenia przygotowane przez Krajowe Duszpasterstwo Służby Liturgicznej. Od wielu lat przechodzi on swoją weryfikację w praktyce życia parafialnego. Istnieją także programy lokalne, z których korzystają niektóre diecezje. Konieczna jest nowa redakcja programu ogólnopolskiego i uzupełnienie go o pomoce przeznaczone dla dziewcząt.

682. Zakres tematyczny formacji (jeśli chodzi o liturgię) dla wszystkich zespołów liturgicznych określa niniejszy Ceremoniał. Opisuje on celebracje liturgiczne od strony teologicznej i praktycznej. Wskazuje rolę podstawowych aktów uczestnictwa i posługiwania, jakimi są "słuchać słowa", "składać ofiarę", "jednoczyć się w Komunii". Omawia modlitwy i śpiewa oraz postawy i gesty, spełniane w liturgii przez wszystkim jej uczestników. Opisuje dokładniej zadania, jakie w liturgii powinni podejmować świeccy. Podaje zasady dotyczące poszczególnych celebracji liturgicznych, sprawowanych w parafii.

683. Krajowe Duszpasterstwo Służby Liturgicznej proponuje parafialnym zespołom liturgicznym zeszyty tematyczne, z których każdy podejmuje jedno zagadnienie ujmując je od strony teoretycznej i praktycznej. Jest to materiał do wykorzystania przez prowadzących zespoły. Na końcu zeszytów proponowane są spotkania dla grup dziecięcych, młodzieżowych i dorosłych. Każdy zespół i każda grupa rozwinie szerzej te tematy, które ich bardziej dotyczą, a inne omówi bardziej ogólnie. Zespół modlitewny więcej uwagi poświęci sprawom modlitwy, a zespoły śpiewacze sprawom śpiewu. Wszyscy jednak powinni przeżyć całościową formację podstawową, które zakres określą odpowiedzialni za tę formację.

PRZYPISY

⁵²⁸ KL 29.
⁵²⁹ Por. KKK 1672.
⁵³⁰ Słowo "moderator" użyte jest tutaj w sensie ożywienia i koordynacji wyznaczonego im odcinka życia parafialnego, a nie w znaczeniu kierowania parafią, co należy do kapłana i o czym mówi Instrukcja - współpraca świeckich.
⁵³¹ Por. KKK 1143.
⁵³² KL 2.
⁵³³ OWMR 16.
⁵³⁴ KL 10.