CZĘŚĆ PIERWSZA "LITURGIĘ CELEBRUJE CAŁA WSPÓLNOTA"

ROZDZIAŁ III 
POSŁUGI LITURGICZNE

---------------
- Uwagi terminologiczne - 
- Zróżnicowanie posług według rodzajów i stopni -
- Posługi przy miejscu przewodniczenia -
 - Posługi przy stole słowa -
- Posługa przy stole chleba - 
- Żeńskie zespoły liturgiczne -
---------------

128. "Niech wierni z radością służą ludowi Bożemu, ilekroć się ich zaprasza do pełnienia jakiejś szczególnej funkcji liturgicznej"¹²⁹. "Akcje liturgiczne powinny wyraźnie objawiać uporządkowaną jedność ludu Bożego jako organicznej wspólnoty, a więc wewnętrzne połączenie przebiegające między akcją liturgiczną a naturą organicznie ukształtowanego Kościoła. Ta rzeczywistość ma miejsce, gdy wszyscy uczestnicy zajmują z wiarą i pobożnością miejsce, które każdemu przynależy"¹³⁰.

- Uwagi terminologiczne -

129. Jakie miejsce "przynależy" poszczególnym wiernym świeckim w Eucharystii i innych celebracjach liturgicznych? Chcąc opisać zadania, jakie są im powierzane w liturgii, konieczne są ustalenia terminologiczne. Jest to jedno z zadań niniejszego Ceremoniału. Wprawdzie podane wyjaśnienia będą zawsze podobne do kół częściowo na siebie nachodzących, gdyż wszystkie określenia wyrażają w swej istocie tę samą ideę służby Bogu i ludziom, można jednak określić jaki aspekt posługiwania wyraża dane pojęcie. Taka właśnie próba podjęta jest poniżej i przedstawiona do dyskusji.

130. Najważniejsze terminy, o które tutaj chodzi, są następujące: munus, servitium, officium, ministerium. Określenie "munus" tłumaczone jest najczęściej słowem funkcja, termin "ministerium" oddawany jest przez większość autorów jako posługa, a określenie "officium" oznacza urząd. Mało precyzyjne jest natomiast rozróżnienie między funkcją i posługą (np. Czym się różni "lektor" jako funkcja od lektora rozumianego jako posługa?). Nie ma też jednomyślności w tłumaczeniu terminu "servitium". Mówi się przy nim o służeniu, posługiwaniu, służbie. Konieczna jest więc precyzacja tych określeń.

 "Munus" - Funkcja spełniana w liturgii

131. Funkcje liturgiczne są świętymi czynnościami, spełnianymi przez duchownych i świeckich w celebracji liturgicznej. Posiadają one następujące cechy:

a. Są naznaczone szczególną obecnością Chrystusa: "Dla urzeczywistnienia tak wielkiego dzieła Chrystus jest zawsze obecny w swoim Kościele, szczególnie w czynnościach liturgicznych"¹³¹.
b. Są współdziałaniem z Duchem Świętym: "Jest pragnieniem i dziełem Ducha w sercu Kościoła, abyśmy żyli życiem Chrystusa Zmartwychwstałego. Gdy spotyka On w nas odpowiedź wiary, którą wzbudził, urzeczywistnia się prawdziwe współdziałanie; przez nie liturgia staje się wspólnym dziełem Ducha Świętego i Kościoła"¹³².
c. Są szczególnie skuteczne w dziele uświęcenia człowieka i uwielbienia Boga: "Każdy obchód liturgiczny, jako dzieło Chrystusa - Kapłana i Jego Ciała, czyli Kościoła, jest czynnością w najwyższym stopniu świętą, a żadna inna czynność Kościoła nie dorównuje jej skuteczności z tego samego tytułu i w tym samym stopniu"¹³³.
d. Objawiają Kościół: "Czynności liturgiczne nie są czynnościami prywatnymi, lecz kultem Kościoła, będącego "sakramentem jedności", a Kościół to lud święty, zjednoczony i zorganizowany pod zwierzchnictwem biskupów. Dlatego czynności liturgiczne należą do całego Ciała Kościoła, uwidoczniają je i na nie oddziałują"¹³⁴.
e. Są związane z całym życiem człowieka: "Liturgia jest szczytem, do którego zmierza działalność Kościoła, i jednocześnie jest źródłem, z którego wypływa cała jego moc"¹³⁵.

132. Określenie funkcja (łac. munus) oznacza więc świętą czynność, którą chrześcijanin spełnia w liturgii¹³⁶. Może to być przewodniczenie Eucharystii, odczytanie słowa Bożego, zaśpiewanie psalmu, niesienie świecy lub jakakolwiek inna czynność, przewidziana przez pontyfikał lub rytuał rzymski.

133. Ta sama funkcja liturgiczna może być wypełniana przez osoby, które we wspólnocie Kościoła zajmują różne posługi i urzędy:

a. Komunii świętej mogą udzielać: nadzwyczajny szafarz nie będący akolitą, akolita, diakon, prezbiter, biskup, papież. Od strony samego obrzędu za każdym razem jest to tak samo spełniona funkcja liturgiczna. Jej wewnętrzna treść, jakim jest udzielenie Komunii świętej, pozostaje ta sama niezależnie od tego, czy funkcję spełnił nadzwyczajny szafarz czy Ojciec Święty.
b. W podobny sposób możemy spojrzeć na czytanie słowa Bożego. Może go czytać małe dziecko, ministrant słowa Bożego, ustanowiony lektor, diakon, kapłan, biskup. Samo czytanie nie objawia różnicy między tymi osobami. Różnica występuje gdzie indziej, mianowicie w samej osobie. Każda z wymienionych tutaj osób otrzymała inny dar i inne są jej zadania w Kościele. Spełniają określoną diakonię we wspólnocie (servitium), a niektóre z nich pełnią określony urząd w Kościele (officium).

134. Są funkcje liturgiczne, które mogą spełniać tylko ci, którzy przyjęli sakrament święceń. Są też takie, które mogą być spełniane przez wiernych świeckich:

a. Dla biskupa zarezerwowane są te funkcje liturgiczne, które są wymienione w pontyfikale rzymskim. Są to przede wszystkim: udzielanie święceń kapłańskich, bierzmowanie, obrzędy konsekracji, poświęcenie kościoła.
b. Biskup i kapłan mogą przewodniczyć Eucharystii, sprawować sakrament pokuty oraz udzielać sakramentu namaszczenia chorych.
c. Biskup, kapłan i diakon mogą udzielać pozostałych sakramentów, odczytywać Ewangelię w czasie celebracji eucharystycznej, głosić homilię w liturgii, asystować przy zawieraniu sakramentu małżeństwa, przewodniczyć pogrzebom, udzielać błogosławieństwa.
d. Narzeczeni udzielają sobie sakramentu małżeństwa.
e. Nadzwyczajni szafarze mogą udzielać Komunii świętej, a także udzielać sakramentu chrztu. Mogą to czynić tylko w szczególnych okolicznościach wyraźnie opisanych przez dokumenty Kościoła.
f. Wszystkie inne funkcje liturgiczne mogą być spełniane przez wiernych świeckich. Są one opisane poniżej.

"Servitium - officium" - Służba podejmowana poza liturgią

135. Każdy chrześcijanin służy Bogu i ludziom w codzienności swego życia, w domu, szkole, zakładzie pracy, w społeczeństwie. Jego posługiwanie związane jest z charyzmatami, jakie posiada, a także z miejscem, jakie w Kościele zajmuje. W niniejszej próbie precyzacji pojęć ta właśnie wieloraka działalność pozaliturgiczna określania jest dwoma terminami: diakonia oraz urząd. Ten pierwszy termin odnosi się do wszystkich, ten drugi tylko do duchownych.

a. "W pierwotnym sensie termin "servitium" oznacza po prostu działalność, przez którą członkowie Kościoła kontynuują w Kościele i na całym świecie misję i posługę Chrystusa"¹³⁷. Wierni świeccy czynią to posługując indywidualnie albo w zespole (modlitewnym, charytatywnym, muzycznym, ministranckim, katechetycznym lub innym), w życiu rodzinnym, zawodowym i społecznym. Dlatego w odniesieniu do nich można zaproponować słowo diakonia, które wyraża właśnie tego rodzaju służbę.
b. Określenie "servitium" odnosi się oczywiście także do duchownych, gdyż oni także pełnią wielorakie diakonie. Jednak ich posługiwanie ma szczególny charakter, dlatego opisane jest dodatkowo odmiennym terminem urząd (officium), w pełnym brzmieniu urząd kościelny. Pojęcie to oznacza miejsce, jakie zajmują w Kościele wyświęceni szafarze, a więc biskup, prezbiter i diakon, a także zadania, które z niego wynikają. Główny ciężar znaczeniowy tego słowa spoczywa tutaj na działalności pozaliturgicznej, choć oczywiście odnosi się także do liturgii.

 "Ministerium" - Konsekracja osoby dla posługi w Kościele

136. Oprócz funkcji, które ktoś spełnia w liturgii oraz diakonii podejmowanej w codzienności życia, istnieje jeszcze jeden rodzaj uczestnictwa człowieka w posługiwaniu Chrystusa. Jest nim konsekracja osoby. Mówi o niej KKK: "Niektóre błogosławieństwa mają charakter trwały; ich skutkiem jest poświęcenie pewnych osób Bogu oraz zastrzeżenie pewnych przedmiotów i miejsc do użytku liturgicznego. Wśród błogosławieństw osób - których nie należy mylić ze święceniami sakramentalnymi - znajduje się błogosławieństwo opata lub ksieni klasztoru, konsekracja dziewic, obrzęd profesji zakonnej i błogosławieństwo dla pełnienia pewnych posług w Kościele (lektorów, akolitów, katechetów itp.)"¹³⁸.

137. Ustanowienie do posług lektora, akolity i katechety zostało tu umieszczone obok błogosławieństwa opata lub ksieni klasztoru, konsekracji dziewic i obrzędu profesji zakonnej. Dokument podaje też wyjaśnienie, że osoba, która przyjmuje takie błogosławieństwo jest "na stałe" poświęcona (konsekrowana) przez Boga do zadań, które jej zostały powierzone w Kościele. Bóg ją konsekruje, namaszcza Duchem Świętym i napełnia mocą, aby przez nią dokonywać szczególnych dzieł w Kościele. Ona zaś, odkrywszy takie powołanie, przygotowuje się do jego dnia, w którym dar Boga zostanie jej ofiarowany poprzez specjalny obrzęd (święcenia, śluby, ustanowienie). Otrzymanym darem służy przez całe życie Bogu.

138. Konsekracja człowieka dokonuje się nie mocą postanowienia lub wewnętrznych aktów, lecz przez działanie Kościoła, który w specjalnym obrzędzie przekazuje kandydatowi dar Boga. Tak więc duchowni są "wyświęcani" do diakonatu, prezbiteratu, biskupstwa, zakonnicy są "konsekrowani" do życia radami ewangelicznymi, a świeccy są "ustanawiani" do spełniania posług w Kościele.

139. Specyfiką daru, ofiarowanego wiernym świeckim, jest przeznaczenie ich do funkcji liturgicznej (lektor i akolita) i powierzenie im równocześnie zadań poza liturgią, czyli diakonii we wspólnocie. Takie połączenie liturgii i życia jest cechą kapłańską. Kapłan jest wyświęcany dla Eucharystii, ale jego misja nie kończy się przy ołtarzu, lecz rozciąga się na wielorakie formy posługiwania poza liturgią. Także lektor, czy akolita, ustanawiani przede wszystkim dla świętej liturgii, ale ich "poświęcenie sprawom Boga i Kościoła" nie kończy się w świątyni, lecz obejmuje także konkretne zadania poza liturgią. Lektor jest głosicielem słowa, a akolita jest sługą słabych i chorych:

a. Lektor "przygotowuje wiernych do godnego przyjęcia Sakramentów. Będzie mógł także - jeżeli zajdzie potrzeba - przygotowywać innych wiernych do czytania Pisma świętego podczas czynności liturgicznych, gdy będą do tego czasowo wyznaczani. Aby zaś tym owocniej i doskonalej mógł wypełniać te funkcje, powinien ustawicznie rozważać Pismo święte"¹³⁹.
b. "Akolita, przeznaczony w sposób szczególny do służby ołtarza, powinien się zapoznać z tym wszystkim co jest związane z publicznym kultem Bożym, starać się wniknąć w wewnętrzne i duchowe jego znaczenie tak, by cały ofiarowywał się codziennie Bogu i był dla wszystkich obecnych w świątyni przykładem powagi i szacunku, otaczając szczerą miłością mistyczne Ciało Chrystusa czyli lud Boży, zwłaszcza zaś słabych i chorych"¹⁴⁰.

140. Mówienie, że ktoś został "ustanowiony jako lektor", a nie zostały określone jego zadania poza liturgią jest wypaczeniem prawdy o posłudze liturgicznej. Jedność liturgii i życia to ich ważna cecha. W tak ukształtowanych posługach wyraźniej ukazuje się "wewnętrzne połączenie przebiegające między akcją liturgiczną a naturą organicznie ukształtowanego Kościoła"¹⁴¹.

Funkcja spełniana w liturgii
 munus

Diakonia podejmowana we wspólnocie
 servitium - officium

Przeznaczenie do służby Bożej
 ministerium

141. Określenie posługa (ministerium) jest odniesione do duchownych oraz do niektórych świeckich (ustanowionych lektorów i akolitów). Jedni i drudzy otrzymali bowiem udział w tej samej kapłańskiej posłudze Chrystusa. Jednak między wyświęconymi szafarzami, a ustanowionymi lektorami czy akolitami istnieje także wielka różnica:

a. Między wymienionymi posługami istnieje "różnica istoty, a nie tylko stopnia"¹⁴². Święcenia biskupa i prezbitera pozwalają im przewodniczyć Eucharystii i kierować wspólnotą Kościoła (diecezją, parafią). Ustanowienie osoby świeckiej do posługi pozwala jej spełnić konkretną funkcję w liturgii i podjąć odpowiedzialność za jeden odcinek życia wspólnoty (lektor - słowo prawdy, akolita - czyn miłości). Kapłan przez fakt święceń jest wezwany do przewodniczenia Kościołowi w Eucharystii i poza Eucharystią. Występuje in persona Christi Capitis (w osobie Chrystusa Głowy) i jako Głowa kieruje całością. Lektor i akolita nie mogą przewodniczyć Eucharystii i nie mogą występować in Persona Christi Capitis, a więc nie mogą także kierować całą parafią. Mogą natomiast kierować, w posłuszeństwie proboszczowi, jednym z dzieł ewangelizacyjnych w parafii, przez które Chrystus kontynuuje swoje dzieło zbawienia.
b. Jedna jest głowa, lecz wiele jest członków ciała. Żaden członek nie może pełnić funkcji głowy. Zdarza się natomiast, że jedna część ciała przejmuje funkcje innej, gdy ta druga jest niezdolna do działania. Wielość członków domaga się, aby każde spełniał jemu przeznaczone czynności. Wtedy całe ciało działa sprawnie i skutecznie. Żaden świecki nie jest wyznaczony do spełnienia wszystkich posług. Ich pełnia należy do wspólnoty, gromadzącej się pod przewodnictwem kapłana na Eucharystii i kontynuującej dzieło ewangelizacji w codzienności życia parafialnego.

142. Posługi dla wiernych świeckich dopiero się rozwijają i nabierają właściwego sobie kształtu. Jesteśmy na etapie poszukiwań, pytań i podawania propozycji. Jest ich wiele:

a. Niektóre Episkopaty zaproponowały wiernym świeckim nowe formy zaangażowania w życie wspólnoty. W krajach języka niemieckiego wielkie znaczenie w życiu parafii mają "pastoralni asystenci i referenci". Nie jest to jednak rzeczywista posługa, gdyż posiadają oni określony zakres zadań poza liturgią, a nie jest określona ich funkcja liturgiczna. Nie są ustanawiani jako lektorzy lub akolici. Mogą spełniać każdą funkcję lub nie podejmować żadnej. Ich działalność bliższa jest określeniu "servitium" niż "ministerium". Jest to rodzaj diakonii we wspólnocie. Ma ona zresztą specyficzną formę także z tego tytułu, że osoby, które ją podejmują, otrzymują za nie wynagrodzenie. To zaś nie jest możliwe przy posłudze.
b. Kościół w Polsce poszedł nieco inną drogą. W okresie posoborowym biskupi i kapłani udzielali i udzielają jednym osobom błogosławieństwa do pełnienia funkcji liturgicznych (np. ministrant słowa Bożego, lektor, ministrant światła, krzyża...), a innym błogosławieństwa do diakonii (animator grupy, animator muzyczny...). Tej pierwszej grupie wskazują konkretne zadania w liturgii oraz ogólne zadania w codzienności życia, tej drugiej grupie odwrotnie. Nie została natomiast określona zasada jedności między funkcją liturgiczną a diakonią we wspólnocie. Dlatego nie można tu mówić o powierzaniu wiernym świeckim w Polsce posług liturgicznych.

143. Być może sytuacja dojrzała już do tego, aby nastąpiło połączenie dwóch kierunków działania, a więc żeby wierni świeccy mogli otrzymywać autentyczne posługi liturgiczne. Konferencje Episkopatu mogą zdecydować o powołaniu takich posług. Wyraźnie o tym mówią dokumenty Kościoła:

a. "Konferencje Biskupie mogą zwrócić się do Stolicy Apostolskiej, aby - oprócz funkcji wspólnych dla całego Kościoła łacińskiego - mogły zachować lub wprowadzić na własnym terytorium również inne, które dla specjalnych racji uznają za konieczne lub bardzo pożyteczne"¹⁴³.
b. "Ze względu na spełnianie funkcji kapłaństwa wspólnego wiernych 903 istnieją także inne szczególne posługi, nie udzielane przez sakrament święceń. Ich znaczenie zostaje określone przez biskupów na podstawie tradycji liturgicznych i potrzeb duszpasterskich"¹⁴⁴.

144. Trzeba dokładniej zbadać zarówno "tradycje liturgiczne" jak i "potrzeby duszpasterskie", jeśli one mają być przesłanką do dyskusji o innych szczególnych posługach, jakie mogą powołać biskupi:

a. Wspomniana powyżej praktyka duszpasterska (błogosławienie do funkcji oraz do diakonii) to jeden z elementów naszej "tradycji liturgicznej". O innych zapewne wspomną ci, którzy będą na ten temat zabierać głos. Jakie zaś są potrzeby duszpasterskie? Niewątpliwie dyskusja objawi wiele z nich. Już u początku wspólnego dzielenia się można wspomnieć o powszechnym pragnieniu duszpasterzy, aby ministranci nie odchodzili tak szybko od służby przy ołtarzu.
b. Uznanie tej "potrzeby duszpasterskiej" może prowadzić do zaproponowania wiernym świeckim nie tylko funkcji i diakonii, lecz także posługi, a więc daru konsekracji. Na tej drodze otwiera się jasna perspektywa rozwoju. U jego kresu są najwyższe posługi dostępne dla świeckich, czyli lektor i akolita. Po drodze są stopnie pośrednie. Taka jest bowiem praktyka w każdej dziedzinie życia, tak kościelnego jak i świeckiego. Do tego, co "najwyższe", dochodzi się przez jakieś stopnie niższe. Nikt nie zostaje profesorem na uczelni ani porucznikiem w wojsku, jeśli wcześniej nie przeszedł niższych stopni wtajemniczenia w świat wiedzy czy wojska. Nikt nie składa ślubów wieczystych, jeśli wcześniej nie złożył czasowych. Żaden alumn nie otrzyma święceń kapłańskich, jeśli wcześniej nie przyjął niższych posług. Czyż może być inaczej w odniesieniu do lektoratu i akolitatu (ewentualnie innych posług tej rangi)? Czy można powierzać to, co "najwyższe", bez powierzenia wcześniej mniejszego daru i mniejszego zakresu odpowiedzialności?
c. W tym świetle jawi się potrzeba określenia stopni wtajemniczenia w posługę dla osób świeckich. Konkretna propozycja została przedstawiona poniżej.
d. Takie rozróżnienie mogłoby także pomóc w wyjaśnieniu sytuacji, która panuje w Polsce, szczególnie w odniesieniu do lektorów. Niemal w każdej diecezji są dyskusje i pytania: czy błogosławienie lektorów, udzielane przez biskupa chłopcom po kursie lektorskim jest "ustanowieniem" w posłudze lektora, czy też ta rzeczywistość zaistnieje dopiero, gdy któryś z tych młodych ludzi idzie do seminarium? To pytanie powinno znaleźć jasną odpowiedź. Pomocą w jej udzieleniu może być sprecyzowanie określeń: funkcja lektora (akolita) i posługa lektora (akolity), a także spojrzenie na posługi w perspektywie stopni wtajemniczenia. Przyjęcie niższego stopnia nie tylko nie przeszkadza w przyjęciu wyższego, lecz nawet go przywołuje.

145. Istotna różnica, jaka istnieje między osobami pełniącymi w Kościele posługi rożnego stopnia, ukryta jest sercu. Tam bowiem Bóg złożył dar, dzięki któremu człowiek może w nowy sposób uczestniczyć w misji Chrystusa i Kościoła i podejmować większy zakres odpowiedzialności we wspólnocie. Na zewnątrz to zróżnicowanie wyraża się odpowiednim strojem:

a. "Szaty powinny być znakiem funkcji właściwej każdemu z posługujących. Poza tym szaty liturgiczne powinny podkreślać piękno czynności liturgicznych"¹⁴⁵.
b. W historii wszelkie różnice o charakterze "stopnia" pomiędzy usługującymi w liturgii dotyczyły tych, którzy mają święcenia. Są więc znaki wyróżniające biskupa, prezbitera i diakona. Jeśli zaś chodzi o wiernych świeckich to nie było żadnych "stopni" w ich posługiwaniu, nie ma więc także żadnych znaków, które by pokazywały jakieś różnice.
c. Pewnym symptomem dokonującej się tutaj zmiany jest rozróżnienie między ministrantami, którzy ubierają kolorowe sutanki i komże oraz starszymi ministrantami ubierającymi alby. Niektórzy także na albę zakładają krzyże animatorskie. Te praktyki nie wynikają z ustanowienia do nowej posługi, lecz są przejawem zwyczajnego myślenia ludzi, istniejącego w każdej dziedzinie życia (wojsku, harcerstwie, na uczelni, zakładach pracy...), w którym w miarę poszerzania zakresu odpowiedzialności i pogłębienia kwalifikacji, człowiek otrzymuje inny tytuł, a często także inny znak, który mówi, kim dany człowiek jest i jaką funkcję we wspólnocie spełnia.
d. Wprowadzenie w praktykę życia parafialnego nauki Kościoła na temat różnorodności funkcji liturgicznych, niewątpliwie przyczyni się do poszukiwań odpowiedniego stroju dla poszczególnych zespołów, posługujących w liturgii, np.: zespół ministrancki - sutanka, komża i kapturek; zespół lektorski - alba; zespół modlitwy powszechnej - strój regionalny; zespoły muzyczne - strój wybrany przez konkretny chór lub scholę; zespół darów ofiarnych - ładny strój ze znakiem ich posługi.
e. Jeśli biskupi otworzą dla świeckich możliwość wchodzenia w kolejne stopnie posług liturgicznych to w każdym zespole niewątpliwie pojawią się odpowiednie znaki, wskazujące na to, jaki stopień posługi została danej osobie powierzony.

146. W Kościele istnieje jeszcze jeden rodzaj posług, którym być może trzeba poświęcić więcej uwagi. Są to zadania rodziców chrzestnych oraz świadków bierzmowania.

a. Kościół opisuje ich funkcję liturgiczną, a równocześnie określa ich "zadania poza liturgią". Zarówno chrzestni, jak i świadkowie bierzmowania mają w liturgii do spełniania prostą czynność. Poza liturgią natomiast podejmują cząstkę odpowiedzialności za wzrost w wierze tego człowieka, z którym się związali na całe życie.
b. W tym przypadku związek "munus" z "servitium" nie idzie po linii jednego rodzaju służby (np. odpowiedzialności za słowo, jaka jest powierzana lektorowi w liturgii i poza liturgią), lecz dotyczy jednego człowieka. W czasie chrztu zaistniały więzy między rodzicami chrzestnymi i dziećmi, które powinny się pogłębiać przez posługę świadka bierzmowania. Kościół zaleca dziś, aby świadkami bierzmowania byli rodzice chrzestni. Spełniona w liturgii funkcja łączy się z całożyciową diakonią wobec konkretnego człowieka.
c. Podniesienie znaczenia tych posług i związanych z tym wymagań formacyjnych, jakie powinny być stawiane kandydatom na chrzestnych, może się w istotny sposób przyczynić do ożywienia postawy świadectwa we wspólnocie. Formacja kandydatów na chrzestnych jest bowiem formacją świadków. Osiąga ona swój najpełniejszy wyraz, gdy w czasie bierzmowania spełniają oni funkcję liturgiczną, która jest nazwana "świadek". Jest to jedyna funkcja liturgiczna nosząca tę nazwę. Ci, którzy ją spełniają, powinni być prawdziwymi "świadkami" Chrystusa i Kościoła.

- Zróżnicowanie posług według rodzajów i stopni -

147. W świetle powyższych analiz trzeba mówić o dwojakiego rodzaju kryteriach. Jedne dotyczą wielkiego zróżnicowania między posługami, drugie zaś określenia "stopni" w ramach jednej posługi. Można więc mówić o wspólnotowym i indywidualnym wymiarze posług. W obydwu wypadkach należy dążyć do tego, aby "każdy wypełniał wszystko to i tylko to, co należy do niego"¹⁴⁶.

Rodzaje posług liturgicznych

148. "Każdy z nas otrzymuje od Boga wielorakie dary, odpowiednie dla jego osoby i misji /.../. Duchowe dary przyjmujemy nie tylko ze względu na osobiste dobro, lecz przede wszystkim dla dobra Kościoła: Jako dobrzy szafarze różnorakiej łaski Bożej służcie sobie nawzajem tym darem, jaki każdy otrzymał (1 P 4, 10). Dzięki tym charyzmatom życie wspólnoty pełne jest duchowego bogactwa i wszelakich posług. Różnorodność jest potrzebna dla większego bogactwa: każdy wnosi osobisty wkład, którego nie wnoszą inni. Wspólnota duchowa żyje dzięki temu, co wnoszą wszyscy"¹⁴⁷.

149. "Działalność świeckich nie polega jedynie na sprawowaniu zastępstwa "w sytuacjach wyjątkowych i w sytuacjach, które wymagają tego na stałe" (por. ChL 23). Istnieją także dziedziny życia Kościoła, w których hierarchia musi wypełniać właściwe sobie zadania, ale pożądany jest też aktywny udział świeckich. Pierwsza z tych dziedzin to zgromadzenie liturgiczne. Bez wątpienia sprawowanie Eucharystii wymaga posługi kapłana, który w sakramencie święceń otrzymał władzę składania Ofiary w imieniu Chrystusa. Zgodnie jednak z adhortacją apostolską Christifideles Laici Eucharystia jest "świętym obrzędem sprawowanym nie przez samego kapłana, ale przez całe zgromadzenie wiernych" - a więc działaniem wspólnotowym. "Jest więc rzeczą naturalną, że świeccy mogą wykonywać czynności nie będące ścisłą prerogatywą posługi urzędowej" (n. 23). Jakże wielu świeckich, dorosłych i dzieci, młodych i starych wypełnia je wspaniale w naszych kościołach poprzez modlitwy, czytania, śpiewy, różne posługi sprawowane wewnątrz i na zewnątrz budynku sakralnego!"¹⁴⁸.

150. Słowa Ojca Świętego: "Różnorodność jest potrzebna dla większego bogactwa: każdy wnosi osobisty wkład, którego nie wnoszą inni" odnoszą się także do liturgii. Istnieje w niej podział posług pomiędzy poszczególne osoby. Utalentowani muzycznie pełnią posługę śpiewu, obdarzeni dobrą dykcją czytają słowo, cieszący się charyzmatem pracy rąk niosą chleb i wino, niektórzy spełniają kilka posług, szczególnie w sytuacji, gdy brak innych osób gotowych do posługiwania.

151. Wszystkie funkcje liturgiczne spełniane przez świeckich skupione są wokół osoby przewodniczącej zgromadzeniu, wokół stołu słowa oraz wokół stołu chleba. Wyróżniona jest także posługa śpiewu, która przenika całą celebrację¹⁴⁹. W taki też sposób zostaną posługi liturgiczne opisane poniżej. Osoby pełniące te same posługi mogą się złączyć w zespół. W ten sposób w parafii może posługiwać wiele zespołów, w których są osoby "przyjęte do posługi", "pobłogosławione do jej spełnienia" lub "ustanowione jako lektorzy lub akolici".

a. Zespoły posługujące przy miejscu przewodniczenia: są to przede wszystkim ministranci księgi i mikrofonu. Taki charakter ma także posługa ceremoniarzy, których także powinno być wielu, a więc mogą tworzyć zespół liturgiczny.
b. Zespoły posługujące przy stole słowa: Zespół lektorów czytających słowo Boże; Zespół pełniący posługę modlitwy (modlitwa powszechna); Zespół pełniący posługę komentatorki; Zespół choralistów. Wszystkie te zespoły posługują przez słowo: czytają, odmawiają modlitwy, ożywiają dialogi, jakie są przepisane w liturgii .
c. Zespoły posługujące przy stole chleba: Zespół podejmujący posługę chleba i wina, światła i krzyża, kadzidła i wody; Zespół troszczący się o dary ofiarne (chleb i wino, składka, inne dary); Zespół pełniący posługę ładu. Wszystkie te zespoły posługują przez czyn: przynoszą dary, niosą znaki liturgiczne, usługują do kadzidła, pomagają kapłanowi i diakonowi.
d. Zespoły posługujące przez muzykę i śpiew: Zespół kantorów; Zespół psałterzystów; Schole dziecięce, młodzieżowe i dorosłych; organista. Zespoły te posługują przez muzykę i śpiew.

Stopnie posług liturgicznych

152. Posługa liturgiczna ma charakter podobny do powołania człowieka. Jest darem, który domaga się odkrycia, przyjęcia i realizacji. Nie jest bowiem tylko czynnością do spełnienia w liturgii, lecz przede wszystkim konsekracją człowieka i powierzeniem mu ważnych zadań we wspólnocie:

a. "Kapłan wypełnia swoje główne posłannictwo i objawia się najpełniej przy sprawowaniu Eucharystii"¹⁵⁰. Jednak nie jest święcony "tylko dla Eucharystii".
b. "Każdy w swoim jedynym i niepowtarzalnym osobowym bycie jest wezwany po imieniu do wnoszenia własnego wkładu w przyjście Królestwa Bożego. Żaden talent, nawet najmniejszy, nie może być zakopany i pozostać bezużyteczny"¹⁵¹.
c. "Podstawowym celem formacji świeckich katolików jest coraz pełniejsze odkrywanie przez nich własnego powołania i coraz większa gotowość do tego, aby żyć nim w wypełnieniu własnej misji. To mnie Bóg wzywa, mnie posyła do pracy w swojej winnicy; mnie wzywa i posyła, abym pracował dla przyjścia Jego Królestwa w dziejach. To osobiste powołanie i misja określa godność i odpowiedzialność katolików świeckich i stanowi ośrodek ciężkości całego dzieła formacji"¹⁵².
d. "Pierwszą, podstawową i niezastąpioną formą udziału w budowaniu Ciała Chrystusowego jest indywidualna działalność członków Kościoła (por. DA, 16). Każdy chrześcijanin powołany jest do apostolstwa, każdy świecki powinien osobiście włączać się w dawanie świadectwa, uczestnicząc w misji Kościoła... Odkrycie chrześcijańskiego powołania do apostolstwa może stanowić dla nich najwyższą formę rozwoju naturalnego powołania do tworzenia dobra wspólnego, dzięki czemu ich działalność stałaby się bardziej pożyteczna, umotywowana, szlachetna i być może jeszcze bardziej ofiarna"¹⁵³.
e. "Każde z poczynań o tyle służy prawdziwej odnowie Kościoła..., o ile opiera się na rzetelnej świadomości powołania i odpowiedzialności za tę szczególną łaskę, jedyną i niepowtarzalną, dzięki której chrześcijanin we wspólnocie Ludu Bożego buduje Ciało Chrystusa. Należy tę zasadę, która jest kluczową regułą całej chrześcijańskiej "praxis", "praktyki" apostolskiej i duszpasterskiej, praktyki życia wewnętrznego i życia społecznego - odnieść do wszystkich i do każdego wedle stosownej proporcji. I Papież musi ją stosować do siebie i każdy Biskup. Muszą tej zasadzie pozostać wierni kapłani, zakonnicy i zakonnice. Muszą wedle niej kształtować życie małżonkowie i rodzice, kobiety i mężczyźni, ludzie różnych stanów i zawodów"¹⁵⁴.
f. "Jakkolwiek członki niemowlęcia są małe, ludzi dorosłych zaś duże, to jednak są to zawsze te same członki. Ile ich jest u dzieci, tyle samo u ludzi dorosłych, a jeśli niektóre pojawiają się dopiero w wieku bardziej dojrzałym, to jednak i one znajdują się już wcześniej w zalążku. I tak nic się nie pojawia u starca, czego wcześniej nie było u dziecka. Toteż niewątpliwie jest właściwą i słuszną zasadą postępu, należytą i przedziwną regułą rozwoju, aby późniejszy wiek w bogatych kształtach ujawnił to wszystko, co mądrość Stwórcy umieściła już na samym początku"¹⁵⁵.

153. Ta ogólna prawda o powołaniu ma swoje odniesienie także do liturgii. W niej powołania się objawiają i w niej się umacniają, gdyż "wszystkie akty życia chrześcijańskiego wiążą się z Mszą, wypływają z niej i ku niej się kierują"¹⁵⁶. Zostały one w codzienności życia spełnione jako odpowiedź na powołanie dane przez Boga i w tym samym duchu powinny być podjęte w świętej liturgii. Formacja służby liturgicznej, zawierająca w sobie troskę o jedność liturgii i życia codziennego, jest istotnym elementem rozwoju powołań i to nie tylko do kapłaństwa, lecz także do małżeństwa, życia zakonnego i każdego innego zadania, do jakiego Bóg wzywa człowieka w swoim Kościele.

154. Gdy Chrystus powołuje Piotra do szczególnych zadań, "daje mu wszystko, również zdolność potrzebną do odpowiedzenia na powołanie i wypełnienia własnej misji. Tak, trzeba stwierdzić, że "wszystko jest łaską", zwłaszcza w tym zakresie /.../. Powierzenie mu szczególnego "ministerium" było decyzją samego Chrystusa, podjętą niezależnie od jakichkolwiek przymiotów czy zasług Piotra. Co więcej, pomimo jego chwilowej niewierności"¹⁵⁷.

155. Bóg powołuje nie tylko Piotra i Apostołów. Każde powołanie, ponieważ pochodzi od Boga, choćby po ludzku wydawało się "zwykłe" i "małe", jest tak wielkie, że przerasta człowieka. Człowiek może je wypełnić tylko dzięki temu, że został do niego po imieniu wezwany i obdarowany łaską. Słowa Chrystusa: Beze Mnie nic nie możecie uczynić (J 15, 15) odnoszą się w szczególny sposób do tego najświętszego misterium jakim jest sprawowanie liturgii. Dlatego błędem jest patrzenie na funkcje spełniane w liturgii jako na zadania, z których się wyrasta. Tak niestety często się dzieje. Polski Synod Plenarny oceniając ten wymiar życia Kościoła w Polsce pisze: "Świeccy coraz częściej podejmują odpowiednie funkcje liturgiczne. Okres zamknięcia Kościoła w murach świątyń i sal katechetycznych utrwalił jednak legalistyczne podejście do liturgii i duszpasterstwa. Zbyt mała jest liczba dorosłych osób świeckich, zwłaszcza mężczyzn, zaangażowanych w spełnianie posług liturgicznych. Często, nawet podczas wielkich zgromadzeń, celebrans czyta lekcje, recytuje psalm responsoryjny, wypowiada wezwania modlitwy powszechnej"¹⁵⁸.

156. Zapewne jedną z przyczyn tego stanu jest brak jasnej propozycji wzrastania w posługiwaniu poprzez kolejne "stopnie". Nie mogą to być stopnie w funkcjach liturgicznych, gdyż dla świeckich takich stopni nie ma. Każda funkcja liturgiczna, którą mogą spełniać świeccy, dostępna jest dla każdego z nich. Pierwszym stopniem jest tutaj dopiero diakonat, lecz on łączy się ze święceniami.

157. Możliwe są natomiast "stopnie", także dla świeckich, w ramach posług liturgicznych. Najwyższe z nich to lektorat i akolitat. Zanim dojdą oni do tej najwyższej posługi, mogą przyjmować posługi niższego stopnia. W niniejszym Ceremoniale przedstawiona jest do dyskusji i oceny propozycja trzech stopni wtajemniczenia w posługi liturgiczne dla świeckich.

a. Pierwszy stopień: członek zespołu parafialnego. Kto odkrywa w sobie powołanie do przyjęcia posługi liturgicznej, włącza się w jeden z istniejących i posługujących w parafii zespołów. Tam podejmuje diakonię, a w liturgii spełnia przeznaczoną dla niego funkcje.
b. Drugi stopień: animator w zespole parafialnym. Niektórzy członkowie zespołu, posiadający odpowiednie talenty mogą być powołani do następnego stopnia posługi w Kościele. Polega on na przejęciu większego zakresu odpowiedzialności w zespole, w którym posługuje, szczególnie do prowadzenia jakiejś grupy osób (inaczej będzie to wyglądać w zespole muzycznym, inaczej w charytatywnym, a jeszcze inaczej w duszpasterstwie rodzin, zawsze jednak chodzi o szerszy zakres odpowiedzialności). Osoby odpowiednio do tego przygotowane przyjmowałyby błogosławieństwo do takiej posługi. Spełniałyby ją jako diakonię we wspólnocie parafialnej lub innej, a uwieńczeniem tej służby byłoby spełnienie funkcji liturgicznej.
c. Trzeci stopień: główny odpowiedzialny w parafii za jeden z odcinków posługiwania właściwego świeckim. Można go nazwać "moderatorem" dzieła ewangelizacji, spraw muzycznych, charytatywnych, modlitewnych lub innych, zależnie od tego, jaki rodzaj posługiwania podejmuje (słowo "moderator" użyte tu jest w takim znaczeniu, jakie odnosi się do świeckiego, a nie do duchowego, tzn. odpowiedzialny za część, a nie za całość)¹⁵⁹. Niektórzy spośród animatorów posługujących w wielorakich diakoniach byliby powoływani do najwyższej posług, byliby ustanawiani w posłudze lektora i akolity (dla kobiet byłoby to błogosławieństwo, przez które Kościół wyprasza im łaskę od Boga do takiej właśnie posługi). W wymiarze parafii najbardziej odpowiednimi osobami do przyjęcia ustanowienia w posłudze lektora są katecheci. Zakrystianie i kierownicy zespołów charytatywnych to pierwsi kandydaci do ustanowienia w posłudze akolity. Ceremoniarze mogliby przyjąć błogosławieństwo do posługi, która oznacza koordynację zaangażowania wszystkich zespołów parafialnych w funkcje liturgiczne, a organiści lub kantorzy do posługi koordynowania posługi wszystkich zespołów muzycznych w parafii.

158. Przedstawiona tu propozycja nie dotyczy wszystkich, lecz tylko tych, którzy pragną iść drogą posług liturgicznych, a więc łączenia funkcji liturgicznych z diakonią we wspólnocie. Nie oznacza to wcale, że wszyscy muszą wkraczać na tę drogę. Każdy może spełniać funkcję liturgiczną nie włączając się do żadnego zespołu. Każdy też może spełniać swoją diakonię we wspólnocie nie spełniając żadnych szczególnych funkcji liturgicznych. Jeśli jednak ktoś jest wezwany przez Boga, aby podjąć w swoim życiu posługę liturgiczną, to trzeba mu ukazać perspektywę rozwoju.

159. W rozdziale trzecim Ceremoniału opisana jest dokładniej propozycja formacji tych osób i wymagań, jakie można im postawić na poszczególnych stopniach wtajemniczenia w posługi.

Ogólne uwagi dla wszystkich usługujących w liturgii

160. Ze względu na to, że nie da się przewidzieć wszystkich trudności, które mogą powstać podczas sprawowania liturgii warto mieć punkt odniesienia dla dostosowania przepisów liturgicznych do warunków panujących w danym zgromadzeniu. Tym punktem odniesienia mogą być poniższe zasady.

a. Hierarchiczność - znak osobowy jest jednym z najważniejszych znaków w liturgii. Obecnie stopnie hierarchii istnieją tylko w ramach sakramentu święceń (biskup, prezbiter, diakon). Nie ma natomiast stopni posług w ramach kapłaństwa powszechnego wiernych. Istnieją natomiast w tym względzie poszukiwania. Ich znakiem są także propozycje podane w niniejszym Ceremoniale.
b. Prostota - Obrzędy liturgiczne powinny odznaczać się szlachetną prostotą, należy unikać niepotrzebnych powtórzeń¹⁶⁰. Wynika z tego wniosek, że wszystko co robimy w czasie liturgii powinno mieć swój głęboki sens i cel. Konsekwencje tej zasady: 1 - unikać trzeba mnożenia znaków podczas liturgii, np. przyklęknięcia i skłonu głowy po dojściu do ołtarza, jeśli w prezbiterium jest tabernakulum¹⁶¹. Należy tu pamiętać o tym, że centrum akcji liturgicznej jest ołtarz! 2 - wielkim uproszczeniem akcji liturgicznej jest konsekwentny podział na część Słowa Bożego i część darów. Chodzi o to by np. ministranci ołtarza nie siedzieli po stronie ambonki. Unika się dzięki temu niepotrzebnego przechodzenia, zamieszania; 3 - znaku pokoju nie musimy przekazać wszystkim uczestnikom liturgii.
c. Porządek i dokładność to istotne cechy celebracji liturgicznej¹⁶². Konsekwencje tej zasady: 1 - porządek najłatwiej osiągnąć podporządkowując się poleceniom ceremoniarza nawet wtedy, gdy wydają się błędne. Ceremoniarz odpowiada bowiem za przebieg akcji liturgicznej¹⁶³; 2 - o porządku i jedności świadczy w liturgii jednakowa postawa ciała przyjmowana przez uczestników. Służba liturgiczna w prezbiterium w przyjmowaniu postaw (stojącej, siedzącej) stosuje się do celebransa¹⁶⁴. Nie stosuje natomiast jego gestów ani ich nie naśladuje (np. gestu oranta); 3 - siedzenia dla ministrantów należy tak umieścić, by mogli łatwo spełniać powierzone im czynności¹⁶⁵.
d. Staranne przygotowanie każdej akcji liturgicznej powinno być zarówno techniczne, jak i duchowe. Konsekwencje: 1- wszyscy zainteresowani uczestniczą w przygotowaniu liturgii (krąg liturgiczny, instrukcja dla służby liturgicznej). W przygotowaniu uczestniczy zespół animatorów liturgicznych, zespół osób odpowiedzialnych za liturgię w parafii¹⁶⁶; 2 - próby służby liturgicznej powinny odbywać się przed poszczególnymi celebracjami. Każdy z posługujących powinien poświęcić trochę czasu na przemyślenie czy wie co zrobić krok po kroku. Jeżeli w życiu codziennym przygotowujemy się do ważniejszych spotkań to tym bardziej powinniśmy przygotowywać się do spotkania najważniejszego: z Bogiem działającym w świętej liturgii; 3 - każdy dba o własną funkcję, tj. lektorzy pilnują, by na ambonce znalazł się lekcjonarz, ministrant księgi - by był mszał i odpowiednia ilość tekstów Modlitw Eucharystycznych dla koncelebransów, osoby odpowiedzialne za procesję z darami - by były przygotowane na stoliku dary, itd. Nadzór nad tym sprawuje ceremoniarz i zakrystian¹⁶⁷.
e. Pobożność. "Ministranci, lektorzy, komentatorzy i członkowie chóru również spełniają prawdziwą funkcję liturgiczną. Niech więc wykonują swój urząd z tak szczera pobożnością i dokładnością, jak to przystoi wzniosłej posłudze i odpowiada słusznym wymaganiom Ludu Bożego"¹⁶⁸. Jest to ze strony ascetycznej zasada podstawowa. Wnioski: 1 - posług liturgicznych nie można podejmować "w biegu", w roztargnieniu, myśląc o innych sprawach. Należy w związku z tym stworzyć odpowiednią, modlitewną atmosferę; 2 - przygotowanie do liturgii nie powinno dokonywać się do ostatniej chwili. Najlepiej, gdy 5 min. przed liturgią wszystko jest zaniesione i sprawdzone i cały zespół służby liturgicznej pod przewodnictwem głównego celebransa modli się w zakrystii; 3 - warto też otoczyć modlitwą przed liturgią wszystkie te osoby, które będą reprezentowały, wyrażały poprzez liturgiczną posługę nasze wspólnoty. Ideałem byłoby przeżycie kręgu liturgicznego.

Sposób opisu posług liturgicznych

161. Zaproponowany poniżej sposób opisu posług liturgicznych odbiega raczej od przyzwyczajeń parafialnych i seminaryjnych. Jest natomiast konsekwencją ustaleń, opisanych powyżej. Dlatego każde zadanie, jakie mogą w liturgii podejmować wierni świeccy, ukazane jest zarówno jako funkcja liturgiczna (munus), jak też jako posługa liturgiczna (ministerium). Przy opisie posługi konieczne jest także uwzględnienie diakonii we wspólnocie (servitium), gdyż ona stanowi element konstytutywny posługi.

162. Sam opis rozpoczyna się od ukazania wielkości i piękna daru, w którym objawia się misterium Chrystusa i Kościoła i który człowiek ma przez swoją posługę przekazywać innym. W dalszej części opisany jest sposób wykonania zadań tym osobom powierzonych.

- Posługi przy miejscu przewodniczenia -

163. "Krzesło kapłana winno uwydatniać jego funkcję przewodniczącego zgromadzenia i kierującego modlitwą"¹⁶⁹. Kapłan z miejsca przewodniczenia rozpoczyna i kończy celebrację, może głosić homilię, rozpoczyna i kończy modlitwę powszechną. By mógł te czynności spełnić potrzebni są usługujący.

164. "Chrystus jest obecny i działa w osobie odprawiającego kapłana, który nie tylko jest powołany do tej funkcji, lecz przez fakt otrzymania święceń kapłańskich został posłany, aby działać "in persona Christi". Tej godności powinna odpowiadać postawa wewnętrzna i zewnętrzna uwidoczniona także w szatach liturgicznych, w miejscu, które zajmuje i w słowach, które wypowiada"¹⁷⁰.

Ceremoniarz (C)

165. "Zgromadzenie powinno przygotować się na spotkanie ze swoim Panem - być "ludem dobrze usposobionym". To przygotowanie serc jest wspólnym dziełem Ducha Świętego i zgromadzenia, a szczególnie pełniących funkcje wynikające ze święceń"¹⁷¹. Jedną z osób, która jest najbliższa kapłanowi w jego trosce o dobre przygotowanie zgromadzenia jest ceremoniarz¹⁷². Przygotowuje on bowiem wszystkie funkcje liturgiczne, spełniane przez świeckich. On także przed rozpoczęciem celebracji wszystko uzgadnia z kapłanem i zgodnie z tymi ustaleniami przygotowuje zespoły do celebracji.

166. Określenie "ceremoniarz" może być rozumiane jako funkcja liturgiczna, a także jako posługa liturgiczna:

a. Ceremoniarz to osoba, która w liturgii spełnia określoną funkcję. Jego zadaniem jest czuwanie nad poprawnym przebiegiem celebracji, a także przyprowadzenie powierzonego mu zespołu do miejsca posługi (np. zespołu osób odczytujących wezwania modlitwy powszechnej). Przed liturgią ceremoniarz przygotowuje te osoby i zespoły do poprawnego spełniania funkcji liturgicznych.
b. Osoby, obdarzone charyzmatem kierowania zespołami, organizowania działania grup, mogą przyjąć posługę liturgiczną ceremoniarza i wchodzić w kolejne jej stopnie, związane z coraz szerszym zakresem odpowiedzialności w diakonii (1 - przyjęcie do zespołu; 2 - posługa animatora w zespole; 3 - koordynacja posługi kilku zespołów). Dla zespołów męskich ceremoniarzem jest mężczyzna, dla żeńskich kobieta (można używać nazwy "animator i animatorka liturgiczna").

167. Funkcja ceremoniarza w liturgii domaga się od niego wielu umiejętności, dobrego przygotowania, czujności i spokoju:

a. Zawsze ceremoniarz powinien znać dokładnie miejsce celebracji, (miejsca usługujących, przejścia procesji, kwiatów, mikrofonów, ...) jej przebieg oraz osoby, które spełniają poszczególne funkcje.
b. Przygotowanie liturgii powinno uwzględniać zarówno techniczne, jak i duchowe aspekty liturgii. Nie należy w czasie takich spotkań pomijać modlitwy i wprowadzenia w temat liturgii.
c. Gdy zachodzą nieprzewidziane zmiany w czasie celebracji, ceremoniarz nie może wpadać w panikę ani czynić jakichś gestów wyrażających zdenerwowanie. Nie należy interweniować wówczas, gdy ingerencja w przebieg liturgii spowoduje większe zamieszanie. Trzeba działać z maksymalną dyskrecją i spokojnie, uważnie wybierając czas koniecznych interwencji (nie w czasie przeistoczenia czy proklamacji Ewangelii). W Mszach świętych z udziałem TV należy unikać przechodzenia przed obiektywem.

168. Ceremoniarz podczas wypełniania swej posługi powinien być ubrany w albę. Czasem dla odróżnienia go od innych posługujących może być ubrany w strój chóralny. Jeśli ceremoniarzem jest diakon według CE 36 może mieć ubraną dalmatykę ale tego rozwiązania nie można polecać, bo diakon nie pełni wówczas swojego urzędu związanego ze święceniami. Ceremoniarzem nie powinien być koncelebrujący kapłan. Diakon i kapłan będący ceremoniarzami mogą ubrać stułę tylko podczas rozdzielania Komunii lub pełnienia posługi przy tabernakulum¹⁷³.

Ministrant księgi (MK)

169. Księgi liturgiczne to wielki skarb Kościoła. Tak było w każdej epoce dziejów, od kiedy księgi powstały, tak jest i dzisiaj. Zawierają one najważniejszej modlitwy, jakie odmawia Kościół i opis najważniejszych celebracji, jakie są jego udziałem. Ich treść zawiera i wyraża czcigodną Tradycję Kościoła, do której należą części pochodzące z Pisma Świętego oraz od natchnionych autorów chrześcijańskich, którzy obficie karmili się tymże słowem Bożym. Na tej Tradycji wiele pokoleń chrześcijańskich uformowało swoją wiarę.

170. Do najważniejszych ksiąg należą: mszał rzymski, lekcjonarz rzymski, obrzędy chrześcijańskiej inicjacji dorosłych, chrztu, bierzmowania, pokuty, namaszczenia chorych, małżeństwa, pogrzebu, błogosławieństw, święcenia diakonatu, prezbiteratu i kapłaństwa.

171. Osoby, które we wspólnocie parafialnej, chcą posługiwać wobec księgi mogą to czynić spełniając doraźnie funkcję liturgiczną lub też wchodząc w kolejne stopnie posługi liturgicznej:

a. Spełnianie funkcji liturgicznej polega na podawaniu w odpowiednim czasie potrzebnych do celebracji ksiąg liturgicznych. Szczegółowy opis funkcji zamieszczony jest poniżej.
b. Ci, którzy pragną podjąć posługę liturgiczną są zaproszeni do poszerzenia swojej służby o konkretną diakonię we wspólnocie. Wzrastając w tej diakonii mogą także podejmować kolejne stopnie posługi. Zakres podejmowanych przez nich zadań poza liturgią określa odpowiednia władza kościelna. Będzie to niewątpliwie zgłębianie treści poszczególnych ksiąg liturgicznych, aby nimi ubogacać członków wspólnoty i związane z tym szeroko rozumiane apostolstwo książki, np. troska o czytanie książek religijnych w parafii.
c. W obecnej postaci funkcja ministranta księgi dostępna jest tylko dla męskiej służby liturgicznej. Można jednak rozważyć następującą propozycję: oprócz ksiąg liturgicznych, którymi posługuje się kapłan, są także książeczki i inne pomoce, które są przeznaczone dla wszystkich uczestników liturgii. Wszyscy powinni mieć odpowiednie teksty modlitw. Może na tym obszarze można szukać funkcji dla żeńskiej służby liturgicznej. Wszak poza liturgią mogą one zgłębiać treść ksiąg liturgicznych i pomóc wspólnocie korzystać z ich bogactwa. Szczególnie dotyczy to księgi liturgii Godzin.

172. Ministrant księgi powinien mieć odpowiedni wiek, pozwalający mu na jej wykonywanie, a także odpowiednie przygotowanie teologiczne i liturgiczne. Do jego obowiązków należy:

a. Troszczenie się, aby mszał i inne księgi były zawsze szanowane i by znajdowały się zawsze na właściwym mu miejscu. Powinien nosić księgę w każdej sytuacji w sposób wyrażający głęboki szacunek dla niej.
b. Rozpoczynając swoją posługę już przed Mszą świętą i biorąc po raz pierwszy do ręki księgę mszału powinien ją pocałować i wyrazić w modlitwie swoją wiarę w to co ona zawiera. Może odmówić jedną z modlitw zamieszczoną w księdze, wobec której posługuje.
c. Następnie, zgodnie ze wskazaniami odpowiedzialnego za liturgię i ceremoniarza zaznacza w mszale formularz mszy świętej: obrzędy wstępne, prefację, modlitwę eucharystyczną oraz ewentualnie uroczyste błogosławieństwo. Przygotowuje także teksty modlitwy eucharystycznej dla koncelebransów, zaznaczając wskazaną. W odpowiednim miejscu przygotowuje także pulpit, który będzie potrzebny do położenia potem mszału na ołtarzu.
d. W czasie celebracji eucharystycznej podaje mszał celebransowi w miejscu przewodniczenia: na obrzędy wstępne, na kolektę, na modlitwę po komunii i na błogosławieństwo. Czyni to tak, by podchodząc do celebransa nie przesłonił go wobec zgromadzenia liturgicznego.
e. Jeżeli kapłan rozpoczyna i kończy modlitwę powszechną od miejsca przewodniczenia, podaje mu odpowiednie teksty.
f. Umieszcza mszał na ołtarzu w czasie przygotowania darów, otwarty na odpowiednim miejscu. Czy zabiera mszał z ołtarza w czasie okadzenia? Powstały dwie tradycje: 1 - tak, gdyż mszału się nie okadza; 2 - nie, gdyż mszał zawiera teksty święte i może być okadzany. Trzeba rozstrzygnąć
g. Podczas śpiewu Święty rozdaje koncelebransom przygotowane teksty ME. By zrobić to sprawnie, dyskretnie i by nie chodzić nadmiernie obok ołtarza, poprosi o pomoc innych ministrantów. W podobny sposób zbiera te teksty po Amen kończącym doksologię.
h. Gdy rozpoczyna się Komunia święta, ministrant księgi zabiera z ołtarza wraz z pulpitem mszał, i ustawia go na kredensie, umożliwiając swobodny przystęp do ołtarza koncelebransom.

Ministrant mikrofonu (MM)

173. Dokumenty liturgiczne nie wymieniają ministranta mikrofonu wśród funkcji liturgicznych. Jednak istnieje on już od wielu lat w praktyce liturgicznej Kościoła. Trudno sobie wyobrazić dzisiaj celebrację niedzielnej Eucharystii w kościele parafialnym bez mikrofonów. Mikrofon wszedł w pewnym sensie w świat znaków liturgicznych, jako "znak czasu". W jakiś sposób wyraża on cywilizację techniczną, którą posługuje się Kościół w głoszeniu Ewangelii. Choć nie jest znakiem liturgicznym w ścisłym znaczeniu, to jednak w niektórych wspólnotach jest w szczególnym poszanowaniu. Okazują ten szacunek wtedy, gdy w czasie okadzenia darów ministranci zdejmują mszał, a zostawiają mikrofon. Czy decyduje tu wielkość przedmiotu?

174. Jeśli fakt rzeczywistego zaistnienia posługi ministranta mikrofonu w celebracjach liturgicznych można uznać za pewną normę, to trzeba też odnieść do niego wszystkie zasady, które dotyczą posługiwania w liturgii. Jeśli zaś należy czekać, aż ta funkcja pojawi się w wykazie funkcji zamieszczonym w OWMR, to trzeba tylko opisać samą techniczną czynność, którą on spełnia w liturgii:

a. Przed rozpoczęciem celebracji liturgicznej przygotowuje lub sprawdza działanie mikrofonów. Zna dobrze sposób jego funkcjonowania w swoim kościele. Miejsce włączania, sposób działania w razie awarii.
b. W czasie Mszy świętej posługuje on zasadniczo wraz z ministrantem księgi. Razem podchodzą do przewodniczącego celebracji, starając się, aby go nie zasłaniać, razem odchodzą na swoje miejsca.
c. Wynosi mikrofon na ołtarz w czasie przygotowania darów ofiarnych, a w czasie modlitwy eucharystycznej, w razie potrzeby podaje dodatkowy mikrofon koncelebransom odmawiających przeznaczone dla nich fragmenty modlitwy.

- Posługi przy stole słowa -

175. "Kościół miał zawsze we czci Pisma Boże, podobnie jak samo Ciało Pańskie, skoro zwłaszcza w Liturgii św. nie przestaje brać i podawać wiernym chleb żywota tak ze stołu słowa Bożego, jak i Ciała Chrystusowego"¹⁷⁴.

176. Przy stole słowa spełniania jest posługa lektora, psałterzysty, modlitwy, komentatora oraz choralistów.

Lektor (L)

177. "Chrystus jest obecny w swoim Słowie, głoszonym w zgromadzeniu; ono to, wyjaśniane w homilii, powinno być słuchane z wiarą i przyswojone na modlitwie. To wszystko powinno objawiać się w godnym wyglądzie księgi i miejsca głoszenia słowa Bożego, w postawie lektora, w jego świadomości, że jest rzecznikiem Boga wobec braci"¹⁷⁵. Te słowa Ojca Świętego Jana Pawła II określają duchową sylwetkę osoby, która czyta słowo Boże w liturgii i sposób jej wykonania.

178. Wielkość i znaczenie głoszenia słowa Bożego w liturgii Kościoła domaga się, aby we wspólnocie parafialnej istniał zespół lektorów młodszych i starszych, a także aby określone były sposoby angażowania do spełniania tej funkcji liturgicznej osób nie będących w żadnej wspólnocie diakonijnej. Trzeba też ukazać perspektywę wzrastania w tym posługiwaniu wszystkim, których Bóg na tę drogę wzywa. Ta perspektywa określona jest przez kolejne stopnie posługi lektora:

a. Funkcja liturgiczna lektora to odczytanie wyznaczonego fragmentu Pisma Świętego w celebracji liturgicznej. Może tę funkcję spełniać każdy, kogo do niej poprosi lub zaakceptuje kapłan odpowiedzialny za liturgię. W szczególnych wypadkach, gdy na Mszy świętej są same dzieci, może to czynić dziecko. Jednak gdy są na Mszy świętej dorośli, to ktoś z nich powinien spełnić tę świętą funkcję. Lepiej jest bowiem jeśli rodzice lub wychowawcy czytają dzieciom słowo Boże, niż odwrotnie. Funkcję tę mogą spełniać tak mężczyźni jak i kobiety.
b. Posługa liturgiczna lektora łączy w sobie funkcję spełnianą w liturgii oraz diakonię realizowaną poza liturgią. Ta diakonia, dostępna tak dla chłopców jak i dla dziewcząt, może się rozpoczynać od włączenia się w jeden z zespołów posługujących dziełu ewangelizacji (np. przez prasę, opiekę nad gablotkami, udział przedstawieniach teatralnych...). Jej następnym etapem, który pozwala na przyjęcie (przez odpowiednie błogosławieństwo) II stopnia posługi może być podjęcie odpowiedzialności za jeden odcinków działań ewangelizacyjnych, np. prowadzenie małych grup przygotowujących się do sakramentu bierzmowania, formacja kandydatów na świadków bierzmowania. Kolejny stopień to "ustanowienie" do posługi lektora lub specjalne "błogosławieństwo" dla osób, które np. jako katecheci lub w inny sposób poświęcają więcej czasu i sił dla sprawy głoszenia słowa Bożego oraz koordynują w parafii pracę wspólnot formacyjnych.

179. W spełnianiu funkcji liturgicznej lektor powinien przestrzegać następujących zasad:

a. Przed każdą swoją posługą postara się ją należycie przygotować, aby wierni mogli łatwiej uczestniczyć w liturgii Słowa.
b. Lektor troszczy się, aby lekcjonarze i Ewangeliarz były odpowiednio przechowywane w zakrystii oraz używane z szacunkiem zarówno przez niego samego jak i przez innych. Po zaznaczeniu czytania i przygotowaniu się do posługi, zanosi go na ambonę (jeśli nie będzie niesiony w procesji wejścia).
c. Wskazane jest, aby lektor ubrany w albę wchodził do ołtarza z zespołem ministranckim i z prezbiterium podchodził do ambony. Może on jednak zająć miejsce poza prezbiterium i nie iść w procesji wejścia. Nie wkłada wtedy także alby, ale odpowiedni piękny strój. Jeżeli posługę lektora pełni kobieta, nie idzie w procesji wejścia z ministrantami, lecz podchodzi do ambony spoza prezbiterium. Powinna także zadbać o odpowiedni strój.
d. Nie należy nieść w procesji wejścia lekcjonarza, z którego będą czytane lekcje poprzedzające Ewangelię. Wnosi się tylko Ewangeliarz albo księgę wykorzystywaną w tym charakterze (Pismo święte). W razie braku diakona księgę tę może wnieść pierwszy lektor. Jeśli przewiduje się procesję przed Ewangelią, a lektor nie wnosi Ewangeliarza w czasie procesji wejścia, to można tę księgę położyć na ołtarzu jeszcze przed rozpoczęciem Mszy świętej¹⁷⁶.
e. Podchodzi do ambonki po skończonej kolekcie i odpowiedzi wiernych: "Amen". Jeśli jest przewidziany komentarz, podchodzi dopiero po jego zakończeniu. [MS1]

Psałterzysta (P)

180. "Psalm responsoryjny, zwany także graduałem, będąc "integralną częścią liturgii słowa", ma wielkie znaczenie liturgiczne i pastoralne. Dlatego też wierni powinni być ustawicznie pouczani o przyjmowaniu słowa Boga przemawiającego w psalmach oraz o tym, jak psalmy stają się modlitwą Kościoła. Można to będzie z pewnością łatwiej osiągnąć, "gdy duchowieństwo dołoży starania, aby zdobyć głębsze zrozumienie psalmów zgodnie z sensem, w jakim są one śpiewane w liturgii, i gdy wierni otrzymują na ten temat odpowiednią katechezę". Pewną pomocą mogą tu być krótkie wyjaśnienia wskazujące na motywy wyboru danego psalmu oraz na związek psalmu i refrenu z czytaniami"¹⁷⁷.

181. Dokument Kościoła ukazując "wielkie znaczeni liturgiczne i pastoralne" psalmu domaga się intensywnej i stałej formacji wspólnoty, aby jej członkowie zdobyli umiejętność modlitwy psalmami. Także II Polski Synod Plenarny domaga się "dowartościowania posługi kantora oraz psałterzysty"¹⁷⁸. Trzeba mu więc poświęcić więcej uwagi, a także ukazać perspektywę rozwoju:

a. Funkcja liturgiczna psałterzysty polega na zaśpiewaniu psalmu responsoryjnego zgodnie z wymogami przepisów liturgicznych. Funkcję tę mogą spełniać wszyscy, którzy mają odpowiednie warunki głosowe i zostali do tej czynności zaproszeni. Mogą to czynić tak mężczyźni jak i kobiety.
b. Posługa liturgiczna daje psałterzyście możliwość rozwoju duchowego i podejmowania coraz szerszego zakresu odpowiedzialności za sprawę rozumienia psalmów, modlitwy psalmami, wprowadzania wspólnoty wiernych w tę szczególną księgę biblijną. Może on także uczestniczyć w posłudze zespołów muzycznych i śpiewaczych. Zależnie od stopnia swego zaangażowania i spełniania warunków określonych przez kompetentną władzę kościelną, może przyjąć pierwszy, drugi lub trzeci stopień tej posługi.

182. Psałterzysta w wykonywaniu powierzonej mu funkcji liturgicznej powinien przestrzegać następujących zasad:

a. "Psalm responsoryjny winien być z zasady śpiewany. Można stosować dwa sposoby śpiewania psalmu po pierwszym czytaniu: sposób responsoryjny i sposób ciągły. Sposób responsoryjny, któremu w miarę możności należy przyznać pierwszeństwo, polega na tym, że psałterzysta lub kantor wypowiada wersety psalmu, całe zaś zgromadzenie uczestniczy przez powtarzanie odpowiedzi /responsum/. Sposób ciągły polega na tym, że cały fragment psalmu jest śpiewany bez odpowiedzi ze strony wspólnoty, która tylko słucha śpiewu, albo przez psałterzystę lub kantora, albo przez wszystkich razem. Śpiew psalmu albo nawet samej odpowiedzi wielce dopomaga do uchwycenia duchowego znaczenia psalmu oraz ułatwia rozmyślanie nad jego treścią"¹⁷⁹.
b. Psałterzysta powinien umieć tę posługę wykonać i odpowiednio do niej się przygotować¹⁸⁰. Do jego obowiązków należy zatem zaznajomienie się z tekstem śpiewu międzylekcyjnego i dostosowanie do niego melodii. W Liturgii godzin powinien przygotować Wezwanie w jutrzni, melodie psalmodii oraz śpiew próśb.
c. Zaleca się, aby psałterzysta ubrany w albę szedł do ołtarza w procesji wejścia wraz z zespołem ministranckim. Nie jest to jednak konieczne. Podobnie jak lektor, może on zająć przed rozpoczęciem liturgii miejsce w pobliżu ambony i w odpowiednim czasie do niej podejść. Dotyczy to również kobiet, jeśli im została ta funkcja w danej celebracji powierzona.

 Posługa modlitwy (PM)

183. "Wydarzenie modlitwy zostało nam w pełni objawione w Słowie, które stało się ciałem i mieszka między nami. Starać się zrozumieć Jego modlitwę, o której mówią nam Jego świadkowie w Ewangelii, to znaczy zbliżać się do Pana Jezusa, Świętego, jak do płonącego Krzewu: najpierw kontemplować Jego samego na modlitwie, następnie słuchać, w jaki sposób uczy nas modlić się, by w końcu poznać, jak wysłuchuje On naszej modlitwy"¹⁸¹. "Modlitwa nie sprowadza się do spontanicznego wyrazu odruchu wewnętrznego: aby się modlić, trzeba tego chcieć. Nie wystarczy również wiedzieć, co Pismo święte objawia na temat modlitwy: modlitwy trzeba się także uczyć. Duch Święty uczy dzieci Boże modlitwy przez żywy przekaz (świętą Tradycję) w "wierzącym i modlącym się Kościele"¹⁸².

184. Bóg powołuje niektórych członków wspólnoty parafialnej, aby ten dar modlitwy pełniej odkryli, przyjęli oraz pomagali innym coraz lepiej przeżywać to wyjątkowe spotkanie z Bogiem w Duchu Świętym. Wszyscy takiej pomocy potrzebują. Modlitwa jest bowiem darem, który trudno odkryć bez świadectwa i wsparcia braci. Do ożywienia życia modlitewnego w całej wspólnocie parafialnej może się także przyczynić troska o dobre przygotowanie modlitwy kierowanej do Boga w celebracji liturgicznej. Spełnianie tej funkcji domaga się bowiem rozmodlenia tych, którzy ją podejmują. Domaga się także uważnego słuchania i rozważania słowa Bożego oraz wrażliwości na dokonujące się w świecie wydarzenia. To wszystko bowiem ma znaleźć swoje odbicie w treści układanych wezwań.

185. W trosce o rozwój życia modlitewnego we wspólnocie parafialnej należy zabiegać zarówno o poprawne spełnianie funkcji liturgicznej jak też pielęgnowanie powołań do posług liturgicznych związanych z apostolstwem modlitwy:

a. Funkcja liturgiczna polega na odczytaniu wezwania modlitwy powszechnej. Mogą to czynić dzieci i dorośli, mężczyźni i kobiety, każdy, kto czuje się do niej wezwany jest do niej dopuszczony przez odpowiedzialnych za liturgię. Wskazana jest reprezentacja ruchów, wspólnot, grup apostolskich.
b. Posługa liturgiczna nie ogranicza się tylko do czynności spełnionej w liturgii, lecz jest także diakonią we wspólnocie. W naszych parafiach najbardziej znanymi wspólnotami modlitewnymi są grupy Żywego Różańca. Włączenie się w tę diakonię modlitwy lub inną wspólnotę modlitewną, może się łączyć z przyjęciem posługi w jej najbardziej podstawowej formie. Dalsze zaangażowanie w posługę może być związane z podjęciem funkcji zelatorki Żywego Różańca, opiekuna spotkań modlitewnych, przygotowywaniem wezwań modlitwy powszechnej na Msze święte lub spełnianiem innych zadań we wspólnocie modlitwy. Możliwy jest też dalszy rozwój w apostolstwie modlitwy związany z przyjęciem trzeciego stopnia posługi liturgicznej. Oznacza on nowy zakres zaangażowania w ożywienie modlitwy w parafii lub innej wspólnocie i równocześnie trwanie w systematycznym spełnianiu funkcji liturgicznej.

"Psalm responsoryjny winien być z zasady śpiewany. Można stosować dwa sposoby śpiewania psalmu po pierwszym czytaniu: sposób responsoryjny i sposób ciągły. Sposób responsoryjny, któremu w miarę możności należy przyznać pierwszeństwo, polega na tym, że psałterzysta lub kantor wypowiada wersety psalmu, całe zaś zgromadzenie uczestniczy przez powtarzanie odpowiedzi /responsum/. Sposób ciągły polega na tym, że cały fragment psalmu jest śpiewany bez odpowiedzi ze strony wspólnoty, która tylko słucha śpiewu, albo przez psałterzystę lub kantora, albo przez wszystkich razem. Śpiew psalmu albo nawet samej odpowiedzi wielce dopomaga do uchwycenia duchowego znaczenia psalmu oraz ułatwia rozmyślanie nad jego treścią"

186. Szczególną formą apostolstwa modlitwy jest troska o to, aby w życie rodzin i indywidualnych osób głębiej weszły sakramentalia, a szczególnie błogosławieństwa. Wiele błogosławieństw mogą sprawować wierni świeccy, szczególnie modlitwę przed i po posiłku, czy błogosławienie dzieci przez rodziców. Liturgiczna księga Obrzędy błogosławieństw może stać się dla tej wspólnoty jednym z podręczników apostolstwa.

187. Ważnym ich zadaniem jest przygotowywanie i odczytywanie wezwań modlitwy powszechnej: "W modlitwie powszechnej, czyli modlitwie wiernych, lud, odpowiadając z wiarą na przyjęte słowo Boże oraz spełniając swój urząd kapłański, modli się za wszystkich ludzi. Wypada, aby ta modlitwa odbywała się w każdej Mszy świętej z udziałem ludu, by w ten sposób zanoszono prośby za cały Kościół święty, za tych, którzy nami rządzą, za tych, którzy znajdują się w trudnych sytuacjach życiowych, za wszystkich ludzi i o zbawienie całego świata"¹⁸³.

188. Modlitwa powszechna jest tą częścią celebracji eucharystycznej, w której ma miejsce jedyna w swoim rodzaju współpraca kapłana z wiernymi świeckimi:

a. "Zadaniem celebransa jest kierować modlitwą, wezwać do niej wiernych w zwięzłych słowach i zakończyć modlitwą końcową. Intencje wypowiada się od ambony lub innego stosownego miejsca diakon lub kantor, lub lektor lub wierny świecki. Całe zaś zgromadzenie wyraża swe prośby albo w formie wspólnej inwokacji po intencjach, albo też modląc się w milczeniu"¹⁸⁴.
b. Dokumenty Kościoła nie przewidują takiej sytuacji, że intencje modlitwy powszechnej wypowiada kapłan. Nie jest to bowiem "modlitwa kapłana", lecz "modlitwa wiernych". Zadaniem kapłana jest przewodniczyć tej modlitwie. Ma do niej wprowadzić i ją zakończyć. Natomiast intencje powinny być podane przez inne osoby. Nie muszą być wypowiadane z ambony. Można wybrać inne odpowiednie miejsce, łatwo dostępne przez osoby, które wypowiadają intencje.
c. Praktyka Mszy świętych sprawowanych pod przewodnictwem Ojca Świętego, a także uroczyste celebracje liturgiczne sprawowane w diecezjach pokazują, że tę posługę modlitwy podejmują najczęściej wybrane osoby świeckie, będące reprezentantami całej wspólnoty. Czynią to także wtedy, gdy w liturgii uczestniczą diakoni. Jest to jednak zadanie bardzo trudne i wymaga odpowiedniej wiedzy teologicznej i liturgicznej, dlatego do układania wezwań modlitwy powszechnej powinny być zapraszane osoby, które zostały pobłogosławione do tej posługi, a więc przez dłuższy czas się do tego rodzaju działalności przygotowywały i zostały do niej pobłogosławione.

189. Posługa modlitwy spełniana jest nie tylko w czasie celebracji eucharystycznej. Ma ona miejsce także w innych celebracjach:

a. W liturgii godzin podawane są także intencje modlitewne. W Jutrzni i Nieszporach zawsze można podać dodatkowe intencje, związane z życiem Kościoła i wspólnoty lokalnej.
b. W liturgii sakramentu chrztu wskazane jest, aby do posługi modlitwy zaprosić chrzestnych lub przedstawicieli rodziny dziecka. Oni są pierwszymi, którzy powinni się modlić w intencji dziecka i innych do tej modlitwy zachęcać.
c. Podobnie w liturgii sakramentu małżeństwa należy wychowywać wspólnotę do tego, aby modlitwę za nowożeńców zanosili przede wszystkim ci, którzy są ich przyjaciółmi. Im najbardziej zależy na tym, aby uprosić dla młodej pary błogosławieństwo Boże.
d. Również w innych celebracjach liturgicznych (celebracjach pokutnych, w celebracji sakramentu namaszczenia chorych, w pogrzebie, w celebracji błogosławieństw...) Kościół przewiduje modlitwę w różnych intencjach. W każdej z tych celebracji są osoby, które osobiście zanoszą bardzo gorliwą modlitwę do Boga. Czynią to w swoim sercu. Należy te osoby zachęcać, aby wyraziły tę modlitwę także w formie liturgicznego wezwania. Zawsze gdy to czynią, pogłębia się przeżycie modlitewne uczestników zgromadzenia. Nie należy więc zrażać się trudnościami, lecz cierpliwie wychowywać wspólnotę do takiego rozumienia modlitwy zanoszonej przez wiernych w liturgii.

190. Spełniając tę funkcję liturgiczną należy zwrócić uwagę na następujące elementy:

a. "Zwykle należy zachować następującą kolejność intencji: 1 - W potrzebach Kościoła; 2 - Za władzę państwową i o zbawienie całego świata; 3 - Za tych, którzy znajdują się w trudnościach życiowych; 4 - Za wspólnotę miejscową. Jednakże podczas niektórych obchodów o charakterze specjalnym, jak na przykład z okazji bierzmowania, zawarcia małżeństwa, pogrzebu, porządek intencji może w większym stopniu uwzględniać tę szczególną okazję"¹⁸⁵.
b. Tekst wezwań modlitewnych powinien być napisany, a następnie odczytany. Nie należy jednak trzymać zwykłej kartki w ręce, lecz włożyć ją do odpowiedniej oprawki. Ten szczegół posługi powinien także zachować swoje piękno i uroczysty charakter. Jest to bowiem publiczne wystąpienie wobec Boga i wobec Kościoła.
c. Wezwania powinny być poprawne teologicznie, ułożone w sposób zgodny z przepisami Kościoła i napisane pięknym językiem. Nie może być w nich pouczeń, wyjaśnień czy komentarzy, lecz intencja modlitewna przedstawiona Bogu.
d. Wskazane jest, aby do odczytania wezwań podchodził zespół osób prowadzony przez animatorkę liturgiczną. Podchodzą oni do mikrofonu, który jest umieszczony w prezbiterium lub w jego pobliżu, łatwo dostępny. Tam kolejno odczytują wezwania.
e. Dokumenty Kościoła przewidują różne formy włączenia się wiernych w modlitwę, po odczytaniu wezwania. Jedną z nich jest chwila milczenia. Należy także tę formę stosować w czasie celebracji Eucharystii.

191. W celebracji liturgii zawsze podawane były wezwania, które wskazywały wiernym właściwe postawy. Diakon wypowiadał więc np. komendy: "Klęknijmy" lub "Powstańmy". Potem pojawiły się inne znaki pomocnicze, pomagające wiernym przyjmować odpowiednie postawy. Były to i do dzisiaj są dzwonki. Na ich dźwięk w wielu parafiach wierni wstają lub klękają. Wezwania słowne pozostały tylko przy błogosławieństwie, kiedy diakon mówi: "Pochylcie głowy na błogosławieństwo".

192. Inny rodzaj pomocy wiernym w dobrym uczestnictwie w liturgii to krótkie wyjaśnienia, podawane w takich chwilach celebracji, które się tego domagają. Ten typ "komentarza" istniał i istnieje szczególnie w większych celebracjach, np. święceniach kapłańskich, poświęceniu kościoła, czy obrzędach Świętego Triduum Paschalnego. Wiernym podawane są wyjaśnienia pomagające im lepiej zrozumieć spełniane czynności i obecne w celebracji znaki. Taki charakter mają też zamieszczone w Mszale rzymskim wprowadzenia do procesji w niedzielę Palmową oraz w święto Ofiarowania Pańskiego. Wyjaśniają one sens spełnianej czynności oraz zachęcają do czynnego włączenia się w nią.

193. Wprowadzenia i zachęty do bardziej osobistego i czynnego włączenia się w przeżywany obrzęd mogą być podawane także w niedzielnej Eucharystii sprawowanej we wspólnocie parafialnej. Na początku i na końcu celebracji wypowiada je kapłan. Krótkie słowo zachęty może zostać także wypowiedziane przez komentatora w następujących częściach celebracji eucharystycznej¹⁸⁶:

a. przed czytaniami - uwrażliwia na prawdę, że w słowie, które będzie głoszone przemawia sam Bóg, zachęca do przyjęcia Jego słowa.
b. przed procesją z darami - przypomina sens tego obrzędu, omawia dary niesione w procesji i zachęca do ofiarowania siebie Bogu.
c. przed prefacją (po dialogu między kapłanem i wiernymi) - podaje motywy dziękczynienia Bogu za otrzymane od Niego dary.
d. przed znakiem pokoju - pomaga przyjąć i przekazać dar pokoju, którym wierni powinni się nawzajem obdarować.
e. przed pieśnią uwielbienia po Komunii świętej - wprowadza w treść pieśni, może przypomnieć tekst antyfony na Komunię świętą, zachęca do radosnego uwielbienia Boga.

194. Nie należy wygłaszać wszystkich wymienionych wyżej zachęt w czasie jednej Mszy świętej, lecz tylko jedną lub dwie. Nie powinno się też odczytywać komentarzy w innych miejscach celebracji eucharystycznej. Żyjemy bowiem w świecie, w którym wypowiada się wiele słów, a nasze celebracje są często "przegadane". Zachęca się także odpowiedzialnych za komentarze, aby częściej proponowali chwile milczenia. Mogą one bowiem "przemówić" mocniej niż słowa, które wypowie komentator. W szczególnych zaś okolicznościach należy zachować następujące zasady:

a. Dodatkowe komentarze w czasie Eucharystii mogą się pojawić w sytuacjach, które dokumenty Kościoła wymieniają jako szczególne przy modlitwie powszechnej¹⁸⁷, a więc bierzmowanie, ślub, pogrzeb lub inne podobne wydarzenia (np. pierwsza Komunia święta, dożynki...).
b. Więcej komentarzy może się pojawić także w małych grupach rekolekcyjnych, które w swojej tematyce mają pogłębienie formacji eucharystycznej. Przeżywając poszczególne części Eucharystii mogą częściej, ale roztropnie wprowadzać komentarze.

195. Zdolność układania dobrych komentarzy oraz wyczucie, kiedy należy je wprowadzać w danej celebracji liturgicznej mogą być owocem solidnej formacji i wieloletniej praktyki. Dlatego we wspólnocie parafialnej należy myśleć nie tylko o funkcji komentatora, lecz także o odpowiedniej posłudze:

a. Funkcja komentatora polega na odczytaniu w czasie celebracji liturgicznej przygotowanego wcześniej komentarza zgodnie z zaleceniami dokumentów Kościoła. Funkcję tę mogą spełniać wszyscy wierni mający odpowiednie warunki głosowe i dopuszczeni do jej wykonania przez odpowiedzialnych we wspólnocie.
b. Posługa komentatora rodzi się w liturgii, lecz sięga poza liturgię i wyraża się także w odpowiedniej diakonii. W miarę zdobywania coraz większych umiejętności w przygotowywaniu komentarzy, a także podejmowaniu coraz to nowych zadań, określonych dla tej posługi przez odpowiednią władzę kościelną, komentator może przyjmować nowe dary Boże, ofiarowane mu w obrzędach przyjęcia i błogosławienia do tej posługi. Będzie pełniej odpowiadał za sposób zachowania się wiernych w czasie Eucharystii oraz za rozumienie przez nich znaków i symboli liturgicznych. Komentator, podając w liturgii krótki komentarz, kontynuuje to "wyjaśniania" poza liturgią prowadząc wykłady, katechezy i w inny sposób posługując tej ważnej sprawie świadomego i czynnego uczestnictwa w liturgii.

196. Sługa Boży, Ks. Franciszek Blachnicki, jako Krajowy Duszpasterz Służby Liturgicznej, proponował, aby w polskich parafiach powierzać funkcję lektora chłopcom i mężczyznom, natomiast funkcję komentatorki dziewczętom i kobietom. Chodziło o dwie równorzędne funkcje i posługi dla mężczyzn i kobiet w posłudze słowa. Dyskutując nad dzisiejszym kształtem posług, które będą powierzane wiernym świeckim, wypada wziąć pod uwagę także ten głos.

197. Sposób wykonywania posługi komentatorki.

a. Komentarz ma być przygotowany na piśmie. Ma być krótki, przejrzysty; napisany w stylu prostym i religijnym.
b. Osoba odczytująca komentarz czyni to spoza ambony i prezbiterium. Komentator ma jednak mieć przed sobą wiernych (praktycznym rozwiązaniem jest czytanie komentarza liturgicznego z mikrofonu przeznaczonego dla scholi - jeśli jest on w pobliżu ambony).
c. Wyjaśnienia i zachęty należy wypowiadać spokojnym głosem w odpowiednim czasie. Nie mogą górować np. nad modlitwami celebransa.
d. Nie wolno czytać komentarza trzymając w ręce tylko kawałek kartki. Tekst komentarza należy włożyć w odpowiednie, estetyczne oprawy.
e. Osoba odczytująca komentarz spełnia funkcję liturgiczną¹⁸⁸. Powinna więc zadbać także o odpowiedni strój. Chodzi o strój piękny, lecz skromny. Wspólnoty parafialne mogą proponować także specjalny strój dla komentatora. Nie ubiera on alby ani komży, jeśli nie jest członkiem zespołu ministranckiego, znajdującego się w prezbiterium.
f. Komentarze w liturgii mogą odczytywać tak kobiety jak i mężczyźni. Jeżeli byłaby przyjęta propozycja Księdza Blachnickiego, to do posługi komentatora byłaby błogosławione przede wszystkim kobiety.

Choraliści (Ch)

198. Wśród funkcji, które polegają na służeniu wspólnocie darem mowy, znajdują się także czynności choralistów. Jest to duża grupa ministrantów, stojących przy ołtarzu w sutankach, komżach i kapturkach. Najczęściej są nazywani po prostu "ministrantami", a CDL proponuje ich nazywać "choralistami". Warto jednak ukazać wyraźniej zadania, jakie to grono osób może w liturgii spełniać:

a. Główną ich funkcję liturgiczną można określić jako ożywienie dialogów, jakie prowadzi kapłan ze zgromadzoną wspólnotą oraz aklamacji, jakie wierni we Mszy świętej wypowiadają. Ministranci powinni znać głęboki sens tych dialogów i być pierwszymi, którzy głośno, wyraźnie i ze zrozumieniem odpowiadają na wezwania kapłana i wypowiadają aklamacje. Są nazywani "choralistami", gdyż działają "chóralnie", wspólnie, razem. Jako wspólnota osób, będąca najbliżej kapłana, są też wzorem dojrzałego uczestnictwa w Eucharystii przez uważne słuchanie słowa, świadome spełnianie aktów wyrażających ofiarę, przystępowanie do Komunii świętej i radosne dziękczynienie Bogu za otrzymane dary.
b. Poprzednicy dzisiejszych ministrantów, posługujący w liturgii przed Soborem Watykańskim II, uczyli się trudnych odpowiedzi po łacinie, tzw. "ministrantury". To oni reprezentowali zgromadzenie odpowiadając na pytania kapłana i odmawiając z nim niektóre modlitwy, np. "Confiteor". Dzisiaj ta funkcja nieco się zmieniła, lecz nie zginęła. Nie zastępują oni zgromadzonych wiernych w odpowiedziach kapłanowi, gdyż cała zgromadzenie ma uczestniczyć w tych dialogach. Mogą natomiast ożywiać w całej wspólnocie ten wymiar uczestnictwa w liturgii, podobnie jak schola podtrzymuje i ożywia śpiew. Jest to zadanie ważne, gdyż odpowiedzi na wezwania kapłana i wypowiadanie aklamacji to istotne znaki dojrzałego uczestnictwa w celebracji.
c. Wchodzenie w świat służby ministranckiej można więc rozpoczynać od dobrego poznawania nie tyle zadań szczególnych, co podstawowych, czyli "dialogów" i "aklamacji". Z tej funkcji się nie wyrasta. Ministrant, podejmując z miarę rozwoju, posługę światła, krzyża, kadzidła i spełniając inne czynności, nigdy nie przestaje być "choralistą" czyli członkiem "chóru", członkiem zespołu, który stoi najbliżej kapłana i najgłośniej, najpiękniej, z najlepszym rozumieniem odpowiada: "i z duchem twoim", przyjmuje najwłaściwsze postawy liturgiczne, spełnia najpoprawniej wszystkie gesty. Należy odnowić tę funkcję dawania świadectwa nie dla pokazu, lecz jako osobiste dojrzałe uczestnictwo i całkowite zaangażowanie w to, co się dzieje przy ołtarzu.
d. Jeszcze innym aspektem posługiwania choralisty jest świadectwo, jakie on daje przez wkładanie odpowiedniego stroju liturgicznego. Przez swoje piękno i biel, urozmaiconą kolorem sutanek, ukazują się oni oczom zgromadzonych wiernych jako znak przypominający piękno i blask królestwa Bożego i wszelkich darów łaski, jakie otrzymujemy.

199. Patrząc na posługę choralistów z tej perspektywy można im zaproponować nie tylko funkcję liturgiczną, lecz także podejmowanie kolejnych stopni posług liturgicznych:

a. Funkcja liturgiczna choralistów oznacza zespołowe, piękne i poprawne przyjmowanie wzorcowych postaw, spełnianie poprawnych gestów, a także głośne odpowiadanie słowem lub śpiewem na wezwanie kapłana wypowiadane w liturgii, wygłaszanie aklamacji, przewidzianych w danej celebracji liturgicznej.
b. Posługa liturgiczna choralisty może oznaczać połączenie z tą funkcją liturgiczną odpowiedniej diakonii. Będzie się ona wyrażała podejmowaniem odpowiedzialności za formację liturgiczną w odniesieniu do dialogów, aklamacji, znaków. Jest to szeroki zakres formacji i ciągle aktualny. Zrozumienie postaw, gestów, dialogów, aklamacji nie jest wielkie. Powinien je lepiej rozumieć przede wszystkim ten zespół parafialny, który stoi przy ołtarzu. Domaga się to prowadzenia systematycznej formacji grup ministranckich dzieci, młodzieży i dorosłych. Wchodzenie w ten zakres odpowiedzialności mogłoby się łączyć z podejmowaniem kolejnych stopni posługi choralisty.
c. Jeśli będą osoby i zespoły osób, które odnajdą się w takiej posłudze, to umocni się fundament, na którym budowana jest formacja ministrancka. Jest nim dojrzałe osobiste uczestnictwo w Eucharystii. Podejmowanie funkcji nie może oznaczać, że człowiek sam źle uczestniczy w świętej liturgii. Chcąc podjąć jakąkolwiek "szczególną" funkcję, trzeba dobrze spełniać tę "podstawową".

- Posługa przy stole chleba -

200. "Ołtarzem Nowego Przymierza jest Krzyż Chrystusa Por. Hbr 13,10., z którego wypływają sakramenty Misterium Paschalnego. Na ołtarzu, który stanowi centrum świątyni, uobecnia się w znakach sakramentalnych ofiara Krzyża. Ołtarz jest także stołem Pańskim, do którego jest zaproszony Lud Boży Por. Ogólne wprowadzenie do Mszału Rzymskiego. W niektórych liturgiach wschodnich ołtarz jest także symbolem grobu (Chrystus naprawdę umarł i naprawdę zmartwychwstał)¹⁸⁹.

201. Wielkość dokonujących się na ołtarzu tajemnic ogarnia wszystkich uczestników liturgii tak dalece, że często są oni nazywani "sługami ołtarza" lub "liturgiczną służba ołtarza". Chrystus, uobecniający na ołtarzu swoje zbawcze dzieło, włącza ich w to święte działanie w sposób szczególny. Oni bowiem spełniają przy ołtarzu posługi, w których objawia się niewidzialne działanie Boga.

202. Wśród funkcji, jakie są przy ołtarzu spełniane, najważniejsze są oczywiście zadania, które przypadają w udziale kapłanowi. On przyjmuje dary chleba i wina, zanosi do Boga dziękczynienie w imieniu wspólnoty, wypowiada słowa konsekracji i całej modlitwy eucharystycznej, a także karmi wiernych Ciałem Pańskim.

203. Wśród usługujących kapłanowi przy ołtarzu chleba najbardziej wyróżniona jest posługa diakona. Zostanie ona omówiona w drugiej części Ceremoniału.

Akolita (A)

204. Spośród wiernych świeckich, którzy posługują przy stole chleba, najważniejsze zadanie przypada akolicie. Właściwie jemu są przypisane wszystkie funkcje, które w liturgii polegają na działaniu bez wypowiadania słów¹⁹⁰. Jest to więc całkowicie odmienna posługa niż lektora, który ma być "mistrzem słowa" lub kantora, który służy "śpiewem".

205. "Akolita jest ustanowiony po to, aby usługiwał przy ołtarzu i pomagał kapłanowi i diakonowi. Przede wszystkim ma przygotowywać ołtarz i naczynia liturgiczne oraz rozdawać wiernym Eucharystię, której szafarzem nadzwyczajnym jest ustanowiony"¹⁹¹. Gdy brak akolity ustanowionego, posługę przy ołtarzu oraz wobec kapłana i diakona mogą spełniać świeccy usługujący, którzy niosą krzyż, świece, kadzidło, chleb, wino i wodę¹⁹².

206. Słowo "akolita" nabrało w ostatnim czasie kilku znaczeń. Dokumenty Kościoła nazywają tym określeniem człowieka, który został ustanowiony na stałe do posługi liturgicznej nazwanej właśnie posługą akolity. Niektórzy nazywają "akolitą" także inne osoby (mówi się o ministrancie niosącym świecę "akolita", a o samej świecy "akolitka", odnosi się też niekiedy to określenie do ministrantów ołtarza).

207. Koniecznym jest więc ustalenie terminologii, która będzie obowiązywać w naszych diecezjach i parafiach. Możliwości są dwie:

a. Podobnie jak w przypadku lektora nazywać tym samym imieniem spełniających funkcję i ustanowionych do posługi. Lektorem nazywamy każdego, kto czyta. Akolitą możemy nazwać każdego, kto spełnia funkcje właściwe akolicie. Wtedy "akolitów" będzie w parafii bardzo wielu.
b. Zachować termin "akolita" tylko dla posługi liturgicznej. Natomiast konkretne czynności liturgiczne, czyli funkcje łączyć z określeniem "ministrant", np. ministrant światła, krzyża, kadzidła... Ta wersja została wybrana w dalszym opisie posług. Dyskusja, która powinna się w tym temacie rozwinąć, zapewne pozwoli na ostateczne rozstrzygnięcie, jakiej terminologii będziemy używać w Polsce.

208. Dla właściwego rozumienia, kim jest (może być) akolita we wspólnocie, należy rozróżnić funkcję i posługę akolity, a także patrzeć na niego nie poprzez pryzmat nadzwyczajnej funkcji, jaką może on spełniać (czyli udzielania Komunii świętej), lecz w świetle jego zwyczajnych zadań, które mu zostają zlecone. Byłoby co najmniej dziwne w ustanawianiu akolitów myśleć tylko o ich nadzwyczajnej funkcji, pomijając zupełnie to, co jest im zwyczajne i przez co są oni akolitami. Jest to na pierwszym miejscu dar łaski udzielony specjalnym obrzędem przez biskupa. Pozbawianie wspólnoty parafialnej tego daru jest osłabianiem jej sił duchowych:

a. Funkcja liturgiczna akolity to spełnienie wielu czynności przy ołtarzu i wobec przewodniczącego celebracji. On przygotowuje ołtarz wynosząc na niego korporał, kielich i patenę, on podaje dary chleba i wina, on także spełnia wszystkie inne czynności związane ze znakami światła, krzyża, wody, kadzidła. Do niego więc należy bardzo wiele zadań. Nie jest ich w stanie spełnić jeden człowiek. Konieczne jest więc spełnienie ich przez wielu usługujących. Tworzą oni zespół, który w parafii bywa najczęściej nazywany "służbą liturgiczną". Ponieważ jednak pojęcie to nie odnosi się tylko do tych usługujących, lecz także do wielu innych, dlatego w niniejszym Ceremoniale osoby spełniające funkcje, właściwe akolicie, nazywane są "zespołem ministranckim". Należą do niego tylko dzieci. Jego członkami mogą być także ludzie młodzi oraz dorośli. Sposób spełniania przeznaczonych dla nich funkcji opisany jest poniżej.
b. Posługa liturgiczna akolity, to jedno z powołań, jakie Bóg daje ludziom świeckim dla budowania wspólnoty Kościoła. Obejmuje ona wspomniane powyżej funkcje oraz związaną z nimi diakonię we wspólnocie. Zakres tego posługiwania poza liturgią może być bardzo szeroki, podobnie jak szeroki jest zakres jego funkcji liturgicznych. Bogactwo form posługiwania, które może być jemu zaproponowane, opisane jest poniżej przy posługach członków zespołu ministranckiego. W miarę wchodzenia w coraz szerszy zakres odpowiedzialności w parafii może on przyjmować kolejne stopnie posługi, aż do ustanowienia na stałe w tej posłudze.

209. Akolita, związany w sposób szczególny z ołtarzem i z Najświętszą Ofiarą, powinien żyć tą Tajemnicą, przyjmować jak najczęściej Komunię świętą a także zatroszczyć się, by była ona zaniesiona chorym po skończonej Mszy świętej¹⁹³. Jest to jego nadzwyczajna funkcja, którą spełnia w szczególnych okolicznościach. Najczęściej jest to zanoszenie Komunii świętej chorym.

Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej (NS)

210. Biskupi polscy nie wyrazili zgody na udzielanie posługi akolity świeckim mężczyznom. Wielu biskupów wprowadziło natomiast w swoich diecezjach funkcję nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej. Jest nim mężczyzna¹⁹⁴ powołany do tej posługi zgodnie z prawem Kościoła. Jego obecność wyraża troskę Kościoła, aby wielki dar Eucharystii mógł z łatwością dotrzeć do każdego wierzącego, nawet w sytuacji gdy szafarze zwyczajni nie mogą tego uczynić w sposób skuteczny¹⁹⁵.

211. Jego zadaniem jest pomoc w rozdzielaniu Komunii świętej w czasie celebracji eucharystycznej, gdy zachodzi taka konieczność¹⁹⁶, oraz zaniesienie jej chorym, których stan duchowy jest znany197. By wykonywać tę posługę musi być do niej odpowiednio przygotowani¹⁹⁸. Może ją wykonywać również poza swoją diecezją.

212. W spełnianiu tej funkcji powinien przestrzegać następujących zasad:

a. Przed Mszą świętą przygotowuje naczynia z hostiami do konsekracji i ustawia je na kredensie. Uczestniczy w liturgii w prezbiterium ubrany w albę. Może wykonywać również inne funkcje, gdy brakuje odpowiednich ministrów.
b. Komunię świętą przyjmuje na klęcząco przy ołtarzu, najlepiej pod obiema postaciami. Następnie wstaje i przyjmuje z rąk celebransa naczynie z Ciałem Pańskim. Dopiero potem kieruje się tam, gdzie będzie rozdzielał Komunię świętą¹⁹⁹.
c. Szafarze nadzwyczajni nie mogą sami sobie udzielać Komunii świętej²⁰⁰, zabierać sami z ołtarza naczynia z Ciałem Pańskim. Absolutnie nie powinni także pozostawać w czasie Mszy świętej w zakrystii²⁰¹.

213. Nadzwyczajny szafarz Komunii świętej nie ma swojej "zwyczajnej" funkcji liturgicznej. Wprawdzie osoby, które są takimi szafarzami, niekiedy spełniają pewne funkcje. Nie są to jednak funkcje własne szafarza. Trudno więc w tym wypadku mówić o posłudze liturgicznej. Trzeba by wtedy było mówić o akolicie.

Ministranci ołtarza (MO)

214. "W centrum celebracji Eucharystii jest chleb i wino, które przez słowa Chrystusa i wezwanie Ducha Świętego stają się Ciałem i Krwią Chrystusa.Kościół wierny poleceniu Pana nie przestaje czynić, aż do dnia Jego chwalebnego przyjścia, pamiątki tego, co uczynił Chrystus w wigilię swojej męki: "Wziął chleb...", "Wziął kielich napełniony winem...". Znaki chleba i wina, stając się w tajemniczy sposób Ciałem i Krwią Chrystusa, nie przestają oznaczać także dobroci stworzenia. Dlatego podczas przygotowania darów dziękujemy Stwórcy za chleb i winoPor. Ps 104, 13-15., owoc "pracy rąk ludzkich", najpierw jednak "owoc ziemi" i "winnego krzewu", dary Stwórcy. W geście Melchizedeka, króla i kapłana, który "wyniósł chleb i wino" (Rdz 14, 18), Kościół widzi zapowiedź własnej ofiary"²⁰².

215. "Na początku liturgii eucharystycznej przynosi się do ołtarza dary, które staną się Ciałem i Krwią Chrystusa. Najpierw przygotowuje się ołtarz, czyli stół Pański, który jest ośrodkiem całej liturgii eucharystycznej. Kładzie się na nim korporał, puryfikaterz, mszał i kielich, chyba że kielich przygotowuje się na kredensie. Następnie przynosi się dary na ofiarę"²⁰³.

216. Czynności te powierzone są we wspólnocie parafialnej ministrantom ołtarza:

a. Ministranci ołtarza przejmują w parafii tę pierwszą i najbardziej wyróżnioną z funkcji akolity. Oni dotykają świętych naczyń kielicha i pateny. Oni podają kapłanowi dary chleba i wina, przyniesione przez wiernych, które staną się Ciałem i Krwią Chrystusa, oni usługują przy dodawaniu wody do wina, przez co łączą się jeszcze bardziej z modlitwą kapłana, aby "przez to misterium wody i wina uczestniczyć w Bóstwie Chrystusa, który przyjął nasze człowieczeństwo"²⁰⁴, oni też trzymają patenę w czasie rozdawania Komunii świętej, oni pomagają przy puryfikacji naczyń po Komunii świętej i odnoszą naczynia na stolik. Zakres ich funkcji liturgicznych jest więc duży. Mogą jest spełniać wszyscy ministranci młodsi i starsi, a także inni mężczyźni, jeśli ich do tego zaprosi prezbiter. Dziewczęta mogą te posługi spełniać tyko w tych diecezjach, w których wyraził na to zgodę biskup diecezjalny. Odnosi się to także do innych funkcji spełnianych przez członków zespołu ministranckiego (więcej uwag na ten temat można znaleźć w punkcie: "Żeńskie zespołu liturgiczne").
b. Ministrantom ołtarza można także otworzyć perspektywę przyjęcia posługi liturgicznej. Oznacz ona, oprócz spełniania funkcji w liturgii, także konkretną diakonię poza liturgią. Mogą ją spełniać razem z żeńskim zespołem "posługi darów". Zakres tych obowiązków określi kompetentna władza kościelna. Nasuwają się tu przede wszystkim te działania, które są symbolizowane przez chleb, a więc posługa charytatywna. W miarę doskonalenia tej posługi i podejmowania coraz większego zakresu odpowiedzialności, ministranci ołtarza mogą przyjmować błogosławieństwo, dzięki któremu zostają animatorami różnych działań charytatywnych. Podlegają w spełnianiu tej posługi akolicie.

217. W przygotowaniu do posługi ministrantów ołtarza należy zwrócić szczególną uwagę na ich uwrażliwienie na świętość tajemnic, w których uczestniczą, świętość naczyń i szat, których dotykają, a także świętość chleba i wina, które przynoszą do ołtarza. Od strony praktycznej należy zwrócić uwagę na następujące zasady:

a. Należy okazywać szczególny szacunek dla kielicha i pateny. Wynosząc te święte przedmioty z zakrystii na stolik przy ołtarzu i po Mszy świętej odnosząc je z powrotem do zakrystii nie należy równocześnie z nimi nieść niczego więcej. Na patenie kładzie się tylko chleb, który staje się Ciałem Pańskim, a kielich może służyć tylko do tego, by wlane do niego wino mogło stać się Krwią Pańską. Jeśli kładzie się na kielichu i patenie nawet drobne przedmioty, jak klucze czy kartki, a tym bardziej ampułki, pomniejsza się znaczenie tych najbardziej wyróżnionych naczyń liturgicznych. Podobnie niesienie w jednej ręce kielicha, a w drugiej ampułek lub innych przedmiotów, w jakiś sposób zrównuje kielich i ampułki. W historii Kościoła kielich, patena i monstrancja cieszyły się takim szacunkiem, że świecki mógł ich dotknąć tylko przez specjalnie przygotowany welon. Dziś, dla podkreślenia wielkości chrztu i praw, które z niego wynikają, świecki może przenosić naczynia święte, nie oznacza to jednak, że może na tym ucierpieć szacunek dla kielicha i pateny.
b. Kielich wynoszony z zakrystii na stolik obok ołtarza ma być przykryty welonem²⁰⁵. Welon zdejmuje się przy stoliku przed wyniesieniem kielicha na ołtarz. Według OWMR można na stoliku także nalać wina i wody do kielicha i dopiero wtedy wynieść go na ołtarz²⁰⁶. Tym bardziej należy na stoliku zdjąć welon. Podobnie po Komunii świętej należy odnieść kielich na stolik i tam nakryć go welonem.
c. Na patenie należy przygotować odpowiednią ilość hostii. Jeżeli jest koncelebra z większą liczbą kapłanów przygotowuje się większą patenę, aby mogła pomieścić odpowiednią ilość hostii. Jeżeli przewidziana jest procesja z darami, patenę z chlebem należy umieścić w miejscu, skąd będzie ta procesja wyruszać, a chleb i wino są głównymi darami, które wierni przynoszą na ołtarz. Ministranci ołtarza przygotowują także ampułki z wodą i winem.
d. Nie należy rozpoczynać przygotowania ołtarza przed zakończeniem modlitwy powszechnej. Pomniejsza to bowiem rangę obydwu obrzędów. Modlitwę powszechną sprowadza do obrzędu towarzyszącego przygotowaniu darów, a sam obrzęd przygotowania darów jest przeżywany w pośpiechu i z pomniejszeniem roli tak ważnych znaków, jak przyniesienie darów chleba i wina na ołtarz.
e. Ministrant ołtarza wynosząc kielich na ołtarz kładzie go z boku. Bierze korporał i rozkłada na środku (nie należy obracać korporału na oczach zgromadzonych). Następnie zdejmuje palkę i kładzie obok korporału. Nie zdejmuje puryfikaterza, lecz zostawia go na kielichu. Sam kielich zostawia z boku ołtarza. Zostanie on przeniesiony na środek przez kapłana dopiero wtedy, gdy zostanie napełniony winem. Pustego kielicha nie stawia się na środku ołtarza.
f. Po rozłożeniu na ołtarzu korporału, kielicha i puryfikaterza, MO pomagają kapłanowi odebrać dary, zajmując takie miejsce, aby nie wykonywać niepotrzebnych przejść i nie robić zamieszania przy przenoszeniu darów na wyznaczone miejsce. Ministranci ołtarza powinni wiedzieć, jakie dary, obok chleba i wina, będą niesione i gdzie je mają położyć.
g. Ministranci ołtarza podając kapłanowi lub diakonowi ampułki z wodą i winem czynią to w taki sposób, aby odbierający mógł łatwo uchwycić ampułkę za uszko. Po spełnieniu posługi czynią skłon głowy w stronę celebransa i odchodzą.
h. W czasie Komunii świętej pełnią posługę przy patenie. Idą przed kapłanem trzymając patenę równo, bez gwałtownych ruchów i przechyleń, aby nie narazić na upadnięcie na ziemię małych cząsteczek konsekrowanej hostii, które mogły się znaleźć na patenie w czasie udzielania Komunii świętej. Po zakończeniu rozdzielania Komunii świętej podnoszą patenę nad kielichem w taki sposób, aby kapłan mógł łatwo oczyścić ją lub oddają ją kapłanowi, który dokonuje jej puryfikacji przy tabernakulum.
i. Po Komunii świętej jeden z ministrantów ołtarza podchodzi do puryfikującego z wodą i nalewa do kielicha, aż puryfikujący da mu znak, że należy skończyć. Ministrant po spełnieniu posługi czyni skłon głowy odnosi ampułkę na stolik. Drugi ministrant ołtarza po ubraniu kielicha i odnosi go na stolik (także puszki, jeśli były puryfikowane). Tam nakrywa kielich welonem.

Ministranci krzyża (+)

218. Zbawiciel ""Swoją najświętszą męką na drzewie krzyża wysłużył nam usprawiedliwienie", naucza Sobór TrydenckiSobór Trydencki: DS 1529., podkreślając jedyny charakter ofiary Chrystusa jako "sprawcy zbawienia wiecznego" (Hbr 5, 9). Kościół czci Krzyż, śpiewając: O crux, ave, spes unica - "O Krzyżu, bądź pozdrowiony, jedyna nasza nadziejo"²⁰⁷.

219. W historii Kościoła spotykamy bardzo liczne formy uczczenia krzyża i ukazania jego znaczenia jako symbolu miłości Chrystusa i dokonanego przez Niego dzieła zbawienia. Wśród nich jest także niesienie krzyża w procesjach, jakie proponuje liturgia. Niesiony na czele procesji krzyż ukazuje Kościół w pielgrzymce za Chrystusem Zbawicielem.

220. Niesienie krzyża to kolejna funkcja, która należy do zadań akolity, lecz może ją spełniać także ministrant krzyża:
a. Ze względu na niezwykłą godność krzyża, niesienie tego znaku zbawienia powinno być zaliczana do najbardziej wyróżnionych funkcji liturgicznych. Wskazane jest, aby ukazywać jej wielkość i piękno wszystkim tym, którzy są w jakiś sposób naznaczeni cierpieniem. Dla nich bowiem "nieść krzyż" znaczy bardzo cierpieć, a przez to być bliżej Ukrzyżowanego Chrystusa. Oni ze względu na swoje cierpienie mają pewnego rodzaju pierwszeństwo w spełnianiu tej posługi, choć mogą ją spełniać wszyscy członkowie zespołu ministranckiego.
b. Posługa liturgiczna ministranta krzyża przeznaczona jest dla tych, którzy chcą ze spełnianiem funkcji liturgicznej złączyć także konkretną diakonię we wspólnocie. Zakres tej diakonii określą pasterze Kościoła. Może być ona złączona z szeroko rozumianym dziełem wyzwolenia oraz służbą wobec tych, którzy w życiu niosą szczególnie ciężki krzyż choroby, sieroctwa, alkoholizmu lub inny. Jest to służba w obronie życia wobec wszelkich jego zagrożeń. W miarę zaangażowania w tej posłudze mogą przyjąć błogosławieństwo animatora w tej posłudze. W jej spełnianiu podlegają akolicie.

221. Krzyż jest niesiony w różnych procesjach: we Mszy świętej, w procesji eucharystycznej, w procesji na pola podczas dni krzyżowych, w czasie pogrzebu. W każdej z tych procesji należy przestrzegać ogólnych zasad:
a. Krzyż niesie się w taki sposób, że pasyjka, przypominająca Chrystusa ukrzyżowanego skierowana jest w tę stronę, w którą idzie procesja. Obok krzyża powinny być niesione świece. Jednak w niektórych procesjach można nieść sam krzyż (np. podczas pogrzebu).
b. Osoba niosąca krzyż nie przyklęka. Po dojściu do ołtarza czyni skłon wraz z ministrantami światła, a następnie umieszcza krzyż w wyznaczonym miejscu.
c. Funkcja ministranta krzyża jest w naszych wspólnotach spełniana przez członków zespołu ministranckiego lub innych mężczyzn. Wykonują ją ubrani w albę lub komżę.
d. Należy unikać mnożenia znaków krzyża. W prezbiterium kościoła powinien być jeden wyraźnie widoczny krzyż. Jeżeli w procesji wejścia niesie się inny krzyż, należy go po zakończeniu procesji odnieść do zakrystii lub innego stosownego miejsca.²⁰⁸
e. Jeśli krzyż procesyjny lub inny znajduje się w zakrystii, nie powinien być zwyczajnie oparty o ścianę, lecz mieć odpowiednią podstawkę, która umożliwia umieszczenie go w postawie stojącej lub też odpowiednie zawieszenie na ścianie zakrystii. Należy unikać wszelkich działań, które wskazywałyby na to, że znak krzyż jest lekceważony i traktowany jako zwykły przedmiot, który stawia się w kącie.

Ministranci światła (MŚ, MŚp)

222. Znak światła towarzyszy każdej celebracji liturgicznej. Jego wewnętrzna treść objawia się najpełniej w celebracji Wigilii Paschalnej, dlatego w tym dniu zapala się najbardziej okazały znak światła, jakim jest Paschał. Wskazuje on na Chrystusa Zmartwychwstałego, który pokonuje ciemności grzechu i śmierci, przynosząc światu światło życia i wolności. Świece palące się na ołtarzu w czasie Eucharystii i innych celebracji liturgicznych są znakiem, że rzeczywistość zmartwychwstania jest obecna tu i teraz. Chrystus Zmartwychwstały nawiedza swoich uczniów i w mocy Ducha ofiarowuje im owoce swego zbawczego dzieła. Niesionej w procesji świecy okazuje się podobny szacunek, jak krzyżowi i księdze Ewangelii. Ci, którzy niosą te znaki przypominające Chrystusa, nie przyklękają podchodząc do tabernakulum.

223. Paląca się świeca jest także znakiem ofiary, w której człowiek całkowicie spala się w pełnej miłości służbie Bogu i ludziom. Przypomina ona o dziełach apostolskich, w których światło Ewangelii niesione jest ludom całej ziemi, a jej zapalanie i gaszenie przywołuje wielkie dzieła Boże, wyrażone słowami pieśni: "O Ty, wszechmocny, który lat tysiące, co dzień i gasisz i zapalasz słońce".

224. Paląca się świeca przypomina także o ogniu Ducha Świętego. "Ogień oznacza intensywność i moc miłości Bożej. Jezus prosi swoich uczniów, by pozwolili się rozpoznać po takiej właśnie formie miłości. Kościół wie, że miłość w takiej właśnie postaci staje się świadectwem o Chrystusie. Kościół zdolny jest dać tego rodzaju świadectwo, ponieważ przyjmując życie od Chrystusa, przyjmuje miłość. To Chrystus rozpalił w sercach ogień miłości (por. Łk 12,49) i nadal go rozpala, zawsze i w każdym miejscu"²⁰⁹.

225. Głęboka symbolika światła domaga się, aby ten znak w sprawowaniu celebracji liturgicznej zajaśniał właściwym mu pięknem i zdolnością wskazywania na wielkie dzieła Boże. Należy więc zadbać o to, aby oświetlenie kościoła, a także świece stawiane przy ołtarzu i w innych miejscach, były odpowiednio wykonane. Ci zaś, którzy niosą światło w procesjach liturgicznych, niech spełniają tę posługę z godnością i sami niech swoim życiem objawiają to, co znak świecy w sobie zawiera.

226. Troska o znak światła w liturgii jest więc zadaniem szerszym niż niesienie świec w procesji. Powinna być podjęta nie tylko przez osoby spełniające funkcję liturgiczną, lecz także te, które otrzymały dar posługi liturgicznej:
a. Funkcja liturgiczna ministranta światła polega na niesieniu w procesjach liturgicznych znaku światła, który może mieć różny charakter (paschał, świeca, pochodnia). Funkcję taką mogą spełniać wszyscy członkowie zespołu ministranckiego, a w procesjach eucharystycznych zapalone świece niosą także często kobiety.
b. Posługa liturgiczna ministranta światła - to oprócz funkcji, spełnianej w liturgii także diakonia we wspólnocie. Może to być podjęcie współodpowiedzialności za oświetlenie kościoła, wymianę żarówek, zakup świec, paschału, pochodni, troska o świeczniki, wieczną lampkę, przygotowanie znaku światła na procesję Bożego Ciała, troska o oświetlenie cmentarza i inne działania. Dokonują się one pod kierunkiem akolity.

227. Ministrant światła troszczy się także o znak świecy obecny w czasie Mszy świętej. Wskazane jest, aby świece były ustawione obok ołtarza w odpowiednim miejscu. Mogą być jednak ustawione także na ołtarzu. OWMR określa ilość świec, które powinny się palić w czasie celebracji Eucharystii²¹⁰:
a. W dni powszednie wskazane jest zapalać dwie świece. W dni świąteczne i uroczystości zaleca się cztery lub sześć świec. Gdy Eucharystii przewodniczy biskup diecezjalny, należy zapalić siedem świec.
b. Nie należy więc na ołtarzu ustawiać 3 lub 5 świec. Wymaganie takie wynika ze szczególnej rangi, jaką ma obecność biskupa we wspólnocie oraz ze szczególnego znaczenia, jakie Kościół przywiązuje do znaku światła. Określając szczegółowo ilość świec na ołtarzu dokumenty liturgiczne pokazują, że światło nie jest tylko dekoracją, lecz znakiem wskazującym na to, co Bóg czyni pośród swego ludu. Gdy we wspólnocie jest obecny biskup, zostaje to zaznaczone także przez ilość świec przy ołtarzu.

228. Ci, którzy "niosą światło", powinni to czynić ze szczególną godnością i czcią. Ukazują bowiem zgromadzonych wiernym jeden z głównych znaków wskazujących na obecność Chrystusa pośród zgromadzonego ludu. Potrzebne są także bardziej szczegółowe uwagi:
a. Najczęściej spotyka się dwa sposoby trzymania świec. Pierwszy i najbardziej zalecony można nazwać "gotyckim", drugi wskazany niekiedy przy krótkich świecach przypomina styl "romański". W pierwszym przypadku jedna dłoń podtrzymuje świecznik delikatnie od dołu, druga dotyka środkowej części świecy, a palce wskazują w górę jak przy gotyckiej wierzy. W drugim przypadku dłoń wzniesiona w górę obejmuje świecę w sposób przypominający romańskie budowle. W obydwu przypadkach ręka podtrzymująca świecznik od dołu znajduje się od strony wewnętrznej, a druga ręka od strony zewnętrznej.
b. Świeczniki i świece, które znajdują się w zakrystii, powinny mieć wyznaczone miejsce. Należy je otaczać szacunkiem, utrzymywać w czystości i unikać wszystkiego, co mogłoby oznaczać pomniejszenie rangi tego znaku.
c. Osoby niosące świece w procesji wejścia, po podejściu do ołtarza, czynią wraz z osobą niosącą krzyż skłon głową, następnie kładą świece i odchodzą na wyznaczone dla nich miejsce. Świece mogą być postawione na ołtarzu lub obok niego (jeśli świeczniki są odpowiednio wysokie), albo odniesione na boczny stolik (jeśli na ołtarzu jest wystarczająca ilość świec).
d. Jeśli w czasie przejścia procesji znajdują się wąskie miejsca, wtedy świece idą przed krzyżem. Wynika to z ogólnych zasad liturgicznych procesji, w których główny celebrans jest poprzedzany przez współkoncelebransów, a główny znak jest poprzedzony przez znak towarzyszący.

229. Parafie mogą także wprowadzić w celebracje liturgiczne drugi znak światła. Jest nim tzw. pochodnia czyli krótka świeca osadzona na drzewcu. Nie wspomina o tym znaku OWMR, ale zachowała się ta praktyka w Rzymie, a także w wielu kościołach katedralnych. Po umieszczeniu o niej informacji w Ceremoniale Posług Liturgicznych ²¹¹ niesienie pochodni zostało wprowadzone w wielu parafiach.
a. Dwa znaki światła zrodziły się ze słów Chrystusa: Ja jestem światłem świata oraz Wy jesteście światłem świata. Istnieje ścisły związek między tymi słowami, ale jest między nimi także istotna różnica. My jesteśmy światłem świata dlatego, że jest w nas światło Chrystusa. On jest Źródłem światła, a my kimś, kto Jego światło nosi w sobie.
b. Prawda ta wyraża się w liturgii w taki sposób, że znak świecy stosowany jest wszędzie tam, gdzie dzieje się główna akcja liturgiczna wskazująca na działanie Chrystusa (procesja wejścia, odczytanie Ewangelii, liturgia ofiary i Komunia święta). Znak pochodni natomiast pojawia się jako symbol włączenia naszej ofiary w ofiarę Chrystusa i obecność Jego ofiary w nas. Dlatego można nieść pochodnie na czele procesji z darami, a potem ministranci, którzy je przynieśli, pozostają z nimi przy ołtarzu w czasie całej modlitwy eucharystycznej.

Ministranci wody (MW)

230. Woda, a szczególnie znak obmycia wodą, należą do podstawowych znaków liturgicznych. Pierwszy sakrament, chrzest, "jest nazywany obmyciem odradzającym i odnawiającym w Duchu Świętym (Tt 3, 5), ponieważ oznacza i urzeczywistnia narodzenie z wody i z Ducha, bez którego nikt nie może wejść do Królestwa Bożego (J 3, 5)"212. Sam Chrystus przychodzi nad Jordan i przyjmuje chrzest Janowy, a w czasie Ostatniej Wieczerzy obmywa nogi Apostołom.

231. W liturgii znak wody jest obecny przede wszystkim w sprawowaniu sakramentu chrztu oraz w obrzędach, które ten sakrament przypominają i są modlitwą o odnowienie otrzymanych w nim darów. Najbardziej wyróżnionym jest obrzęd pokropienia wodą święconą w Wigilię Paschalną oraz na początku niedzielnej celebracji Eucharystii. Takie znaczenie ma także uczynienie znaku krzyża wodą święcona przy wchodzeniu do kościoła.

232. Ministranci wody podejmują dwojakiego rodzaju funkcje:
a. Podają kapłanowi kropidło oraz niosą wodę w kociołku, gdy kapłan kropi wiernych.
b. W czasie Mszy świętej obmywają ręce kapłanowi. On zaś, obmywając dłonie, modli się: "Obmyj mnie, Panie, z mojej winy, i oczyść mnie z grzechu mojego". Na początku Mszy świętej to on kropił wodą święconą wszystkich zgromadzonych, teraz zaś sam prosi o obmycie rąk i modli się o oczyszczenie serca. Spełnienie czynności obmycia jest najbardziej osobistą posługą ministranta wobec kapłana, gdyż ona dotyczy bezpośrednio jego samego, a nie jest np. podaniem kapłanowi darów, które on kładzie na ołtarzu. Stąd rodzi się szczególnie zobowiązanie, aby ministrant, który obmył kapłanowi ręce, szczególnie się w jego intencji modlił.
c. Funkcja obmycia rąk kapłana w czasie Mszy świętej zazwyczaj jest spełniana przez ministrantów ołtarza. Należy bowiem do zadań akolity. Mogą ją więc spełniać ministranci ołtarza, szczególnie wtedy, gdy przy ołtarzu jest mało usługujących. Jeśli jednak jest ich wielu, to nie ma przeszkód, aby inni usługiwali jako ministranci ołtarza, a inni jako ministranci wody. Są to bowiem dwie różne funkcje. Pierwsza odnosi się do ołtarza i darów ofiarnych, druga zaś do samego kapłana.

233. Troska o wartości duchowe wyrażone w znaku wody i w znaku obmycia wodą (oczyszczenie duchowe, nawrócenie, wyzwolenie z grzechów), to ważny odcinek życia wspólnoty parafialnej. Z tej perspektywy trzeba patrzeć na podejmowanie funkcji i posługi obmycia:
a. Funkcja liturgiczna ministranta wody polega na podaniu kapłanowi kropidła i naczynia z wodą święconą w czasie obrzędu pokropienia wiernych oraz obmyciu rąk kapłana w czasie obrzędu przygotowania darów. Należy ona do członków zespołu ministranckiego.
b. Posługa liturgiczna, która może być powierzona ministrantom wody oznacza podjęcie diakonii o wielorakim charakterze. Jeden rodzaj odpowiedzialności dotyczy troski o chrzcielnicę i kropielnicę (przyozdabiają oni te znaki, związane z wodą i wspomnieniem chrztu, w celebracji Triduum Paschalnego, odpustu parafialnego i innych okolicznościach), o posiadanie wody święconej w domach wierzących, o naczynia przeznaczone do obmycia w czasie Mszy świętej (dzbanuszek, tacę, ręczniki) oraz w czasie Chrztu (naczynie do obmycia w czasie Chrztu). Inny rodzaj diakonii to współpraca w dziele nawrócenia człowieka, pracy z ludźmi zagubionymi i uzależnionymi. Na tej drodze może być udzielony dalszy stopień posługi, czyli animator tego rodzaju działań. Pełni on swoją posługę pod kierunkiem akolity.

Ministranci kadzidła (T, N)

234. "Niech moja modlitwa będzie stale przed Tobą jak kadzidło; wzniesienie rąk moich - jak ofiara wieczorna!" (Ps 142, 2). "I przyszedł inny anioł, i stanął przy ołtarzu, mając złote naczynie na żar, i dano mu wiele kadzideł, aby dał je w ofierze jako modlitwy wszystkich świętych, na złoty ołtarz, który jest przed tronem. I wzniósł się dym kadzideł, jako modlitwy świętych, z ręki anioła przed Bogiem" (Ap 8, 3-4).

235. Znak kadzidła towarzyszył obrzędom liturgicznym w Starym Testamencie, był zawsze obecny w liturgii Kościoła, do niego też odwołuje się autor Apokalipsy opisując liturgię niebieskiego Jeruzalem. Wyraża przede wszystkim wzniesienie ludzkiego serca do Boga w modlitwie i całopalnej ofierze. Miła woń wznosi się ku niebu za cenę spalenia. Kadzidło jest więc znakiem czystej i bezinteresownej miłości, która oddaje się całkowicie Bogu. Używane w czasie celebracji liturgicznej wskazuje na Jezusa Chrystusa, który siebie samego złożył w całopalnej ofierze Ojcu, a swoje życie uczynił uwielbieniem Tego, który Go posłał. Wyraża także postawę ucznia Chrystusa, który za wzorem swojego Mistrza stara się swoje życie ofiarować Bogu i przepełnić je płynącą z serca modlitwą.

236. W tym świetle trzeba spojrzeć na funkcję i posługę ministrantów kadzidła:
a. Pełnienie funkcji kadzidła dotyczy dwóch osób: T - turyferariusz, który niesie kadzielnicę oraz N - nawikulariusz, który niesie naczynie z kadzidłem, zwane najczęściej ze względu na swój kształt łódką.
b. Posługa kadzidła łączy się z zaangażowaniem we wspólnocie, które należy określić. Ministranci kadzidła spełniają je pod kierunkiem akolity.

237. W spełnianiu posługi powinni przestrzegać przepisów Kościoła:
a. Przygotowanie kadzidła powinno się dokonać odpowiednio wcześniej w miejscu wyznaczonym. Miejsce to należy utrzymywać w czystości. Po zakończeniu liturgii usługujący usuwają węgielki z kociołka i pozostawiają wszystkie przedmioty w właściwym porządku.
b. Przed rozpoczęciem liturgii ministranci kadzidła pochodzą do przewodniczącego kapłana, aby dokonać zasypania kadzidła. N otwiera wieczko łódki i tak wysuwa łyżeczkę by można ją było łatwo uchwycić. T podciąga najwyżej jak może pokrywę kadzielnicy, prawą ręką ujmuje łańcuszki tuż nad pokrywą i podnosi kadzielnicę na wysokość taką wysokość, by kapłan mógł z łatwością nasypać kadzidło (nie chwyta się kadzielnicy za pokrywę czy podstawę - jest to nieestetyczne i grozi poparzeniem), a po zasypaniu opuszcza pokrywę kadzidła. Następnie T i N przechodzą na czoło procesji.
c. T niesie kadzidło w lewej ręce, witkę kadzielnicy bierze 2-3 palcami a witkę łańcuszka- kciukiem (dzięki temu może 1 ręką regulować wysokość pokrywy kadzielnicy), prawą rękę trzymają na piersi. T idzie po prawej stronie N.
d. T i N dochodząc do ołtarza, w którym jest Najświętszy Sakrament, przyklękają, a następnie ustawiają się w odpowiednim miejscu. Jeśli nie ma Najświętszego Sakramentu w miejscu, w którym sprawowana jest liturgia, czynią głęboki skłon i zajmują swoje miejsca.
e. Przy ołtarzu może mieć miejsce ponowne zasypanie kadzidła, następnie T przekazuje kadzielnicę kapłanowi. Czyni to w taki sposób, aby kapłan mógł łatwo chwycić kadzielnicę lewą ręką.
f. W czasie Mszy świętej i innych celebracji liturgicznych T nie tylko podaje kadzidło kapłanowi, lecz także sam okadza Najświętszy Sakrament, kapłana i lud. Powinien to czynić w sposób piękny, aby ruchy rąk i rzuty kadzidła dawały obraz rzeczywistego okadzania. Nie jest to sztuka łatwa, dlatego należy ją odpowiednio przećwiczyć.
g. Przepisy Kościoła przewidują trzy rzuty kadzidła przy okadzaniu Najświętszego Sakramentu, relikwii Krzyża świętego i obrazów Chrystusa wystawionych do publicznej czci, darów złożonych na ołtarzu, krzyża ołtarzowego, Ewangeliarza, paschału, kapłana i zgromadzonego ludu. Dwoma rzutami kadzidła okadza się relikwie i obrazy świętych wystawione do publicznej czci oraz ołtarza na początku celebracji, jeśli używa się kadzidła²¹³.

238. Istnieje w Kościele także inna forma wykorzystania znaku kadzidła. Polega ona na tym, że przygotowuje się odpowiednią czarę, w której znajdują się rozpalone węgielki. Umieszcza się ją w pobliżu ołtarza, w miejscu, które nie przeszkadza w przebiegu akcji liturgicznej. W czasie, kiedy liturgia przewiduje okadzenie, celebrans lub inni usługujący podchodzą do tego miejsca i zasypują kadzidło.
a. Forma ta stosowana jest dziś przede wszystkim w czasie obrzędu poświęcenia kościoła. W czasie przewidzianym przez obrzęd umieszcza się na ołtarzu czarę z rozpalonymi węgielkami, a biskup wrzuca do niej kadzidło. Znak unoszącego się dymu i woni jest bardzo czytelny. Po zakończeniu obrzędu czara umieszczona jest przed ołtarzem i pozostaje tam do końca celebracji.
b. Formę tę stosują także niektóre grupy rekolekcyjne. Umieszczają w odpowiednim miejscu naczynie z węgielkami oraz łódkę z kadzidłem. Przed rozpoczęciem liturgii, przed odczytaniem Ewangelii, w czasie obrzędu przygotowania darów, a także przed epiklezą, wyznaczone osoby podchodzą i wrzucają kadzidło na rozpalone węgielki. W takiej wersji do posługi kadzidła potrzeba wielu osób. Mogą ją także pełnić kobiety. Może też do tego miejsca podejść przewodniczący zgromadzenia liturgicznego i zasypać kadzidło. Czyni to w czasie przygotowania darów, przed obmyciem rąk, jako ostatni spośród tych, którzy tę posługę spełniali.
c. Formę tę można stosować także w parafii, jeżeli zostanie ona wyjaśniona wiernym. Nie wszyscy dziś rozumieją znak kadzidła. Potrzebne jest więc odpowiednie wprowadzenie.

Ministranci dzwonków (MD)

239. W parafiach w czasie sprawowania liturgii używa się dzwonków. Nawiązują do tego także dokumenty Kościoła214. Zalecają tę funkcję usługującym przy ołtarzu. Spełniana jest więc także pod patronatem akolity.

240. Zazwyczaj nie wyznacza się w parafiach osobnych "ministrantów do dzwonków". Ministranci uzgadniają to między sobą. CPL przypisuje tę funkcję choralistom²¹⁵. Można ją jednak ukazać także jako samoistną posługę. Tym bardziej, że ma ona swoich poprzednich w postaci dzwonników. Ich funkcja w parafiach była ważna. Dzwonili na Anioł Pański, gdy przekazywali informację o czyjejś śmierci, w czasie pogrzebu i przy innych okazjach.

Ministranci mitry i pastorału (M, P)

241. Gdy liturgii przewodniczy biskup, należy wyznaczyć do posługi ministrantów, którzy trzymają insygnia biskupiej godności, mitrę i pastorał.

242. Spełniając swoją posługę nakładają na ramiona welon i przez welon dotykają mitry i pastorału.
a. W procesji wejścia idą za biskupem. Podchodzą do niego przed ucałowaniem ołtarza i od diakona (ceremoniarza) odbierają mitrę i pastorał.
b. Gdy biskup usiądzie ministrant pastorału podaje diakonowi (ceremoniarzowi) mitrę, a ten podaje ją biskupowi²¹⁶.
c. Podczas "Alleluja" albo innego śpiewu przed Ewangelią podchodzi P i podaje pastorał (po zasypaniu kadzidła, a przed pobłogosławieniem diakona - jeśli ten czyta Ewangelię)
d. Jeśli bp głosi homilię M podaje mitrę, a po homilii M i P odbierają mitrę i pastorał. Jeśli homilię głosi ktoś inny albo homilii nie ma, P podchodzi po odczytaniu Ewangelii, by odebrać pastorał.
e. Do Komunii św. M i P przystępują w ten sposób, że jeden z nich przez chwilę trzyma M i P, a drugi przystępuje do Komunii albo C prosi o podejście jednego z komunikujących kapłanów,
f. Przed końcowym błogosławieństwem podają mitrę i pastorał.

Służba darów (SD)

243. W każdej Mszy świętej na ołtarz przynoszone są dary chleba i wina. Dokumenty Kościoła zalecają, aby przynoszenie chleba i wina odbywało się w formie procesji. Podają także uzasadnienie dla tej praktyki:
a. "Zaleca się usilnie ów doskonalszy sposób uczestniczenia we Mszy świętej, który polega na tym, że po komunii kapłana wierni przyjmują Ciało Pańskie z tej samej ofiary"²¹⁷.
b. "Aby również przez znaki zewnętrzne, Komunia święta lepiej ujawniła uczestnictwo w Ofierze, która aktualnie jest sprawowana, należy się troszczyć, ażeby wierni mogli ja przyjąć w Hostiach konsekrowanych w tej samej Mszy świętej"²¹⁸.
c. "Dobrze jest, gdy chleb i wino podają wierni, a kapłan lub diakon przyjmują je w odpowiednim miejscu"²¹⁹.
d. "Jest wskazane, aby udział wiernych uwidocznił się przez czy to złożenie chleba i wina do sprawowania Eucharystii, czy też innych darów na potrzeby Kościoła i ubogich"²²⁰.
e. "Ważne jest, aby ten pierwszy moment właściwej liturgii eucharystycznej znajdował także swój wyraz w zachowaniu zgromadzonych. Odpowiada temu przewidziana przez niedawną reformę liturgiczną tzw. procesja z darami, której zgodnie z prastarą tradycją towarzyszy psalm lub pieśń. Odpowiednia miara czasu potrzebna jest także do tego, ażeby wszyscy uświadomili sobie wewnętrznie ten akt, który równocześnie wyrażają słowa celebransa"²²¹.

244. Należy te zalecenia Kościoła wprowadzać w życie parafii. Spełniają one bowiem bardzo ważną rolę. Przynoszenie w procesji z darami chleba i wina jest ważną lekcją na temat znaków liturgicznych, wśród których chleb i wino zajmują wyróżnione miejsce. Jest także szczególnym wyrazem ofiarowania siebie Bogu (więcej uwag na ten temat w pierwszym rozdziale Ceremoniału oraz w części drugiej poświęconej celebracji Eucharystii).

245. Składanie ofiary pieniężnej na potrzeby kościoła i ubogich jest formowaniem do postawy ofiarności, dzielenia się, współodpowiedzialności za wspólne dzieło ewangelizacji²²². Zbieranie ofiar wiernych w czasie przygotowania darów jest zaliczone w OWMR do posług liturgicznych²²³. Należy więc powierzać ją odpowiednio przygotowanym wiernym. Jest to posługa, w której bardzo czytelnie wyraża się pośrednictwo między człowiekiem a Bogiem i całą wspólnotą. Usługujący zwracają się najpierw do zgromadzonych wiernych, przyjmując od nich dary pieniężne oraz przygotowując chleb, który jest wyrazem ich pracy, a następnie przynoszą te dary do ołtarza. W naszych wspólnotach parafialnych najczęściej "po składce" idą kapłani. Należy wyrazić nadzieję, że rozwój posługiwania świeckich przyczyni się do zmiany tej praktyki.

246. Tak rozumiany zespół osób służby darów powinien być dosyć liczny. Biorąc bowiem pod uwagę ilość Mszy świętych w niedzielę oraz potrzebę w miarę sprawnego zebrania kolekty, potrzeba na każdej Mszy świętej kilku osób. Poza tym potrzebne są osoby, które niosą dary chleba i wina. Zaangażowanie większej liczby osób w tę posługę może się przyczynić do powstania w parafii bardzo sprawnego zespołu, który ma ważne zadania do spełnienia w liturgii, a poza liturgią troszczy się o to, aby uczyć ludzi łamania się chlebem, dzielenia się z potrzebującymi, pokonywania własnych słabości:
a. Służba darów spełnia funkcję liturgiczną, która polega na "zbieraniu ofiar w kościele"²²⁴ oraz przyniesieniu tych ofiar wraz z darami chleba i wina do ołtarza²²⁵. Funkcję taką mogą spełniać wszyscy świeccy, tak mężczyźni jak i kobiety. Lokalne ustalenia mogą tu wprowadzić rozróżnienie: pieniądze zbierają i przynoszą mężczyźni, a chleb i wino przygotowują i przynoszą kobiety.
b. Posługa darów jest ściśle złączona z posługą ministrantów ołtarza. Dlatego ich zadania poza liturgią mogą być wspólne. Ta sama jest też perspektywa wchodzenia w kolejne stopnie tego posługiwania. Podlegają oni akolicie lub kobiecie, pełniącej równorzędną posługę, jeśli biskupi stworzą taką możliwość.

247. Spełniając swoją posługę w liturgii służba darów powinna pamiętać o:
a. Przygotowaniu przed Mszą świętą: stolika z darami chleba i wina (lub także innymi darami, jeśli są przewidziane) oraz koszyczków do zbierania kolekty. Zaleca się, aby stworzyć możliwość przekładania komunikantów z przygotowanego naczynia do pateny lub puszki, która będzie niesiona w procesji z darami. Należy zadbać także o odpowiednie narzędzie (szczypce), aby wierni mogli przy jego pomocy przełożyć komunikant.
b. Po zakończeniu modlitwy powszechnej, zgodnie z lokalną tradycją, można równocześnie nieść dary w procesji do ołtarza oraz zbierać kolektę pośród wiernych. Można też najpierw zbierać tacę oraz przygotować ołtarz (w tym czasie kapłan siedzi, a całe zgromadzenie śpiewa pieśń). W tym przypadku po zakończeniu kolekty ustawia się procesja z darami, w której niesione są zebrane ofiary, a na końcu patena z chlebem oraz ampułki w winem i wodą. Nie należy uważać takiej praktyki za sztuczne przedłużanie liturgii, tylko za wyraźniejsze ukazanie prawdy o tajemnicy ofiary oraz o naszym współuczestnictwie w ofierze Chrystusa. W tym duchu trzeba wychowywać wspólnotę parafialną.
c. Wskazane jest, aby procesję z darami prowadziła wyznaczona osoba (ceremoniarz tej posługi). Niosący dary dochodzą parami do kapłana. Po przekazaniu darów czynią skłon głową w stronę kapana i odchodzą na wyznaczone miejsce (np. na koniec procesji). Odchodzą od ołtarza tak jak przyszli, wszyscy razem prowadzeni przez ceremoniarza.
d. Czy można przynosić w procesji z darami eucharystycznej dary o charakterze symbolicznym, np. symbole przypominające dokonane dzieła lub podjęte postanowienia? W niektórych sytuacjach jest to dopuszczalne. W czasie poświęcenia kościoła niesiona jest zazwyczaj księga budowy kościoła. Jest ona bowiem znakiem rzeczywistego daru pracy i ofiar pieniężnych poniesionych w ciągu wielu lat przez członków wspólnoty parafialnej. Jest też dokumentem pozostającym w archiwum parafialnym. Odnosząc się do tego wzoru można powiedzieć, że dopuszczalne jest niesienie w procesji z darami niektórych symboli. Powinny to być takie znaki, które czytelnie wskazują na konkretną ofiarę oraz wiadomo, co z nimi później zrobić. Symboliczny dar przyniesiony do ołtarza nie może być po Mszy świętej po prostu wyrzucony na śmietnik.

Służba ładu (SŁ)

248. Piękno, ład i harmonia są tak istotnymi elementami celebracji liturgicznej, że Kościół nazywa liturgiczną posługą troskę o taki właśnie porządek. Jest to szczególny sposób wyrażenia troski o to, aby wspólnota celebrująca liturgię odzwierciedlała wspaniałość i piękno Bożego dzieła stworzenia i odkupienia.

249. Służbę ładu pełnią "ci, którzy w pewnych krajach przyjmują wiernych przy drzwiach kościoła, wskazują im właściwe miejsca i utrzymują porządek w czasie procesji"²²⁶. W tak rozumianej posłudze należy podkreślić kilka aspektów.
a. "Przywitanie wiernych". Zazwyczaj wchodząc do kościoła, który jest domem Boga, nie jesteśmy witani. Raczej sami zwracamy się do Jezusa słowami pozdrowienia i przywitania. Jednak w kościele Chrystus jest Gospodarzem i to On pierwszy nas wita, pozdrawia i raduje się naszym przyjściem. Osoby pełniące tę posługę przywitania starają się o tej prawdzie zaświadczyć.
b. "Wskazywanie miejsca uczestnikom liturgii" domaga się wcześniejszej troski o przygotowanie tych miejsc i utrzymanie ich w czystości. Posługa ta może być więc także rozumiana jako troska o czystość kościoła. Jest spełniana zgodnie z lokalną tradycją.
c. "Utrzymywanie porządku w czasie procesji" dotyczy szczególnie tych celebracji, w których odbywają się procesje (adoracja krzyża w Wielki Piątek, procesja rezurekcyjna, procesja Bożego Ciała...).
d. Posługa osób, które troszczą się o godne zachowanie i porządek może być potrzebna także w czasie Mszy świętej z udziałem dzieci.

250. Gdy w Eucharystii, odprawianej na otwartej przestrzeni, w której uczestniczy bardzo liczne grono wiernych, służbę ładu powinny stanowić liczne zespoły mające odpowiednie znaki, wskazujące na ich posługę. Pomagają w przejściu wszystkich procesji oraz w rozdzielaniu Komunii świętej.

251. Troska o ład, porządek i piękno może się rozszerzyć na przygotowywanie odpowiednich dekoracji, sprzątanie kościoła i wszelkie inne formy pomnażania piękna, na które patrzą ludzkie oczy.

252. W tej szeroko rozumianej służbie ładu należy widzieć zarówno funkcje, które należy spełnić, jak i posługi, do których można otrzymać błogosławieństwo:
a. Funkcja liturgiczna to przywitanie wiernych, wskazanie im miejsca oraz troska o porządek procesji (także o odpowiednie zachowanie się dzieci). Nie wszystkie z tych funkcji są praktykowane w naszych parafiach.
b. Posługa liturgiczna to błogosławieństwo, które daje człowiekowi szczególną pomoc Boga w posłudze ładu, piękna i porządku nie tylko w liturgii, lecz w całym życiu wspólnoty parafialnej. Jest to miejsce dla artysty. Istnieje tu także możliwość coraz pełniejszego wchodzenia w posługę. Jest ona spełniana pod kierunkiem akolity.

Zakrystian (Z)

253. Funkcję liturgiczną spełnia także zakrystian²²⁷. Spełnia on wszystkie czynności przygotowawcze, od otwarcia kościoła począwszy aż do jego zamknięcia. Ze względu na charakter jego zadań zdaje się być pierwszym kandydatem do posługi akolity.
 Posługa śpiewu

254. W liturgii ma swoje wyjątkowe miejsce śpiew i muzyka, nie jako oprawa, dodatek, dekoracja, ale jest to "integralna część uroczystej liturgii"²²⁸. Należy ona do świętych znaków, przez które dokonują się mirabilia Dei.

255. "Z największą troskliwością należy zachowywać i otaczać opieką skarbiec muzyki kościelnej. Należy starannie popierać zespoły śpiewacze, zwłaszcza przy kościołach katedralnych. Biskupi oraz inni duszpasterze niechaj gorliwie dbają o to, aby w każdej śpiewanej czynności liturgicznej wszyscy wierni umieli czynnie uczestniczyć"²²⁹.

256. Dobre wykonanie wszystkich śpiewów, które są przewidziane w liturgii, to jedno z najbardziej wymagających zadań, jakie wspólnota podejmuje. "Muzyka kościelna tym świętsza, im ściślej zwiąże się z czynnością liturgiczną, już to serdeczniej wyrażając modlitwę, już też przyczyniając się do jednomyślności, już wreszcie nadając uroczysty charakter obrzędom świętym"²³⁰.

Kantor (K)

257. OWMR przypomina o istniejącej od dawna w liturgii, a obecnie zapomnianej funkcji kantora: "Powinien być również kantor albo dyrygent chóru, który by podtrzymywał śpiew całego ludu i nim kierował. Co więcej, gdy nie ma chóru, wtedy do kantora należy czuwanie nad wykonaniem poszczególnych śpiewów; wierni uczestniczą w śpiewie części, które do nich należą"²³¹.

258. W świetle tych słów kantor jest główną osobą, która we wspólnocie jest odpowiedzialna za "podtrzymywanie śpiewu wiernych i kierowanie nim":
a. Funkcja liturgiczna kantora jest więc specyficzna. Można powiedzieć, że jest jedna, ale trwa przez całą celebrację liturgiczną. Pojawia się przed wiernymi szczególnie wtedy, gdy trzeba kierować tym śpiewem, podtrzymywać go, oraz uczyć nowych pieśni.
b. Posługa liturgiczna kantora może stać się w pewnym sensie wzorcem dla wszystkich innych form posługiwania. Ten wzorczy charakter wynika z naturalnego połączenia funkcji, spełnianych w liturgii oraz diakonii, podejmowanej w całym życiu. Kto posiada talent śpiewaczy lub zdolność do grania, służy tym darem wszędzie, tak w liturgii jak i poza liturgią. W podobny sposób powinni posługiwać wszyscy inni członkowie wspólnoty parafialnej. Otrzymali bowiem różnorodne zdolności i są wezwani, aby służyć nimi wszędzie, nie wyłączając liturgii.
c. Jeśli chodzi o stopnie posługi, które mogą być powierzone kantorowi, to można mu zaproponować, podobnie jak innym usługującym, najpierw uczestnictwo w konkretnym zespole śpiewaczym lub inną formę diakonii, wraz z systematycznym spełnianiem funkcji liturgicznej kantora. Osoby, które będą chciały przyjąć następny stopień posługi, otrzymają błogosławieństwo, jeśli spełnią wymagania określone przez władzę kościelną. Trzeci stopień to błogosławienia na stałe do posługi, która łączy w sobie spełnianie w liturgii wyznaczonej funkcji oraz szeroki zakres odpowiedzialności za sprawę muzyki i śpiewu we wspólnocie.

259. Funkcję liturgiczną kantora, jako podtrzymującego śpiew oraz kierującego nim we wspólnocie parafialnej można rozumieć w sensie ścisłym oraz w sensie szerszym:
a. W sensie ścisłym jest to funkcję indywidualna, spełniana przez jednego człowieka. Może ona być powierzona tylko odpowiednio wykwalifikowanym osobom, tak mężczyznom jak i kobietom.
b. W sensie szerszym jest to funkcja zbiorowa, spełniana przez scholę lub chór, gdyż zadania tych zespołów w tym właśnie zakresie się pokrywają. Zespół śpiewaczy podtrzymuje bowiem śpiew zgromadzenia, a w pewnym sensie także nim kieruje.

Organista (O)

260. OWMR nie wymienia organisty wśród funkcji spełnianych w liturgii. Być może więc to do niego trzeba odnieść powyższe słowa o kantorze. Trudno bowiem, szczególnie w mniejszych parafiach, aby były dwie osoby pełniące podobną funkcję: kantor i organista. Może tak jednak być. Ten pierwszy posługuje głosem, ten drugi grą na organach.

261. Dyskusja na ten temat powinna ustalić, jak określić w naszych polskich wspólnotach parafialnych, relację kantora do organisty. Czy jest to ta sama osoba, czy to są dwie różne? Jeśli różne, to jaki jest ich zakres odpowiedzialności i komu z nich można proponować posługę liturgiczną?

262. Organista gra na instrumencie bogatą literaturę muzyczną dawną i współczesną, zawsze jednak dobierając ją właściwie do liturgii. Dba on także o piękny i urozmaicony śpiew we wspólnocie parafialnej. Uczy nowych pieśni i dba o właściwy ich dobór na każdą Eucharystię oraz przy sprawowaniu innych sakramentów, a także na nabożeństwach. Często prowadzi on także chór i scholę oraz opiekuje się psałterzystami. On więc jest, jeśli nie ma kantora, animatorem życia muzycznego wspólnoty parafialnej, a także on za nią odpowiada.

Zespół śpiewaczy (Chór - Schola Cantorum)

263. "Wśród wiernych odrębną funkcję liturgiczną pełni zespół śpiewaków lub chór, którego zadaniem jest należyte wykonywanie przeznaczonych dla niego części, zależnie od rodzaju śpiewu oraz troska o to, aby wierni brali czynny udział w śpiewie. Uwagi dotyczące chóru odnoszą się również, z zachowaniem odpowiednich zmian, do wszystkich wykonawców muzyki, a szczególnie do organisty"²³².

264. Należy troszczyć się, aby zespoły śpiewacze, chór i schola, wypełniały zadania, które są im powierzone, wykonując przeznaczone dla nich części (utwory muzyki dawnej i współczesne polifonii) oraz troszcząc się o to, aby wierni brali czynny udział w śpiewie.

265. Zadaniem chóru jest wykonywania utworów muzycznych skorelowanych z treścią liturgicznej celebracji. Chór nie może wykonywać to co ma w repertuarze, zapominając o tym czy nadaje się do odpowiedniej czynności liturgicznej, a nawet do samej celebracji. Zespół śpiewaczy nie może też wyłączać wiernych ze śpiewu. Swoim śpiewem ma pomagać wiernym piękniej i lepiej śpiewać.

266. Zadaniem scholi cantorum - w naszych kościołach scholi dziecięcej jest podtrzymanie śpiewu wiernych. Ma ona pomóc wiernym w śpiewie jednogłosowym. Schola powinna śpiewać uroczyste aklamacje przed Ewangelią, nigdy zaś psalm responsoryjny.
 Rodzaje śpiewu liturgicznego

267. Chorał gregoriański, jako najstarszy i najczcigodniejszy śpiew Kościoła, został jeszcze raz uznany za "własny śpiew liturgii rzymskiej"²³³. Dlatego też ma on pierwsze miejsce w liturgii w porównaniu z innymi śpiewami, czy to polifonicznymi, czy też śpiewem ludowym²³⁴.

268. Natura czynnego i świadomego uczestnictwa w sprawowanym misterium implikuje uprzywilejowane miejsce dla śpiewu wiernych. Instrukcja o muzyce kościelnej stwierdza bowiem, że "nie ma nic podnioślejszego i milszego w nabożeństwach liturgicznych nad zgromadzenie wiernych, które wspólnie w pieśni wyraża swoją wiarę i pobożność"²³⁵. Instrukcja Episkopatu o muzyce stawia na równi śpiew ludowy obok innych ważnych rodzajów śpiewu, takich jak polifonia czy muzyka instrumentalna. Jest to właśnie muzyka liturgiczna²³⁶. Ten wspólny śpiew wpływa na zjednoczenie zgromadzonych, oraz otwiera każdego uczestnika liturgii na tajemnice roku liturgicznego²³⁷. Instrukcja Episkopatu Polski stwierdza jednoznacznie: "zabrania się wykonywania w ramach liturgii piosenek religijnych, których tekst często nie jest w ogóle religijny, a muzyka z reguły posiada charakter świecki"²³⁸. "Usilnie zachęca się duszpasterzy, by systematycznie nauczali wiernych, a zwłaszcza dzieci i młodzież, tradycyjnych i nowych śpiewów przydatnych w sprawowaniu liturgii"²³⁹.

269. Konstytucja stwierdza, że nie wyklucza się ze służby Bożej innych rodzajów muzyki kościelnej, zwłaszcza polifonii, byleby odpowiadały duchowi czynności liturgicznej²⁴⁰. Instrukcja o muzyce kościelnej zaleca, by kompozycje muzyczne jedno, lub wielogłosowe, zaczerpnięte ze skarbca tradycji, czy też z dzieł współczesnych, cenić, pielęgnować i zależnie od okazji z nich korzystać²⁴¹. Muzyka taka bowiem jest nieocenionym skarbcem i dobrem kultury²⁴².

Instrumentarium liturgiczne

270. Sobór Watykański II nawiązał do tradycji muzycznej Kościoła i orzekł, że w kościele łacińskim należy mieć w wielkim poszanowaniu organy piszczałkowe, jako tradycyjny instrument muzyczny, którego brzmienie ceremoniom kościelnym dodaje majestatu, a umysły wiernych podnosi do Boga i spraw niebieskich²⁴³. Wprowadzenie do Mszału dodaje jeszcze, że organy piszczałkowe w kościele mają być tak umieszczone, by służyły pomocą zespołowi śpiewaczemu lub śpiewającemu ludowi a także, by je wszyscy dobrze słyszeli wówczas, gdy grają same²⁴⁴. Instrukcja Episkopatu Polski jedynie przypomina w tym względzie nauczanie Kościoła powszechnego. Bowiem, jak stwierdza, akompaniament organowy podtrzymuje śpiew, ułatwia udział w czynnościach liturgicznych i przyczynia się do głębszego zjednoczenia wiernych²⁴⁵. Instrukcja Episkopatu Polski określa, że organy powinny znajdować się we wszystkich kościołach w Polsce. Tzw. organy elektronowe dopuszcza się do użytku jako instrument tymczasowy. Natomiast tam, gdzie ze względu na brak miejsca nie da się zbudować organów piszczałkowych, można je instalować zamiast fishamonium²⁴⁶. Organy są instrumentem liturgicznym, ponieważ kielich i patenę uważamy za naczynia liturgiczne; mszał jest księgą liturgiczną; celebrans ubiera się w szaty liturgiczne. W czym więc organy miałyby być gorsze od naczyń, szat, ksiąg i sprzętów liturgicznych?²⁴⁷

271. Instrukcja Episkopatu Polski zabrania wprost używać instrumentów, które są zbyt hałaśliwe, lub przeznaczone do wykonywania współczesnej muzyki rozrywkowej. A zatem nie wolno używać w liturgii fortepianu, akordeonu, mandoliny, gitary elektrycznej, perkusji, wibrafonu²⁴⁸. II Synod Plenarny, w dokumentach roboczych jeszcze raz przypomina, że wyklucza się z użycia w liturgii instrumenty hałaśliwe i przeznaczone do wykonywania muzyki rozrywkowej: fortepian, akordeon, gitarę elektryczną, saksofon, perkusję²⁴⁹. Dopuszczone do liturgii powinny zostać te instrumenty, które zachowują tradycję poszczególnych narodów, jak stwierdza instrukcja Musicam Sacram. Należy brać (w dopuszczeniu do liturgii instrumentów), pod uwagę ducha i tradycję poszczególnych narodów. Ale od razu też został postawiony warunek: co według ogólnego przekonania i faktycznego używania odpowiednie jest tylko dla muzyki świeckiej, należy bezwzględnie wyłączyć z wszelkich czynności liturgicznych i ćwiczeń pobożnych²⁵⁰.

Muzyka wykonywana na żywo

272. Muzyka wykonywana podczas liturgii ma być wykonywana na żywo. Nie wolno więc zastępować gry na instrumentach muzyką odtwarzaną za pomocą magnetofonu, adapteru, CD, radia, czy innych współczesnych środków komunikacji medialnej²⁵¹. "Można jednak posługując się tymi środkami, przed rozpoczęciem, lub po zakończeniu sprawowania liturgii, odtworzyć te utwory muzyczne, które ze swej natury są, bądź kiedyś były, przeznaczone do liturgii. Wszystko zaś po to, aby, przytaczając tego rodzaju arcydzieła muzyki religijnej wytworzyć odpowiedni nastrój lub też dla celu wyrabiania (u wiernych) smaku muzycznego"²⁵².

Dobór śpiewów na Eucharystii

273. Repertuar śpiewów liturgicznych jest zawarty w śpiewnikach zatwierdzonych przez władzę kościelną i jest ściśle określony Innymi słowy: nie można w liturgii użyć śpiewów - nawet pobożnych - ale nie zatwierdzonych do użytku liturgicznego, bo ich tekst może czasem zawierać błędy dogmatyczne, a melodia nie licować z duchem liturgii. "Nie wystarczy, by pieśń była "eucharystyczna"; jest rzeczą właściwą, aby śpiew odpowiadał częściom Mszy św., świętom lub okresom liturgicznym"²⁵³.

274. Szczegółową tematykę śpiewów wyznacza zawsze liturgia danego dnia. Należy uwzględnić okres roku liturgicznego (także w doborze melodii części stałych), tajemnicę dnia, czytania biblijne. Pomocne tu są: antyfony na wejście i komunię, kolekta (modlitwa dnia) zawarte w Mszale, życiorys świętego - patrona dnia²⁵⁴.

275. Szczególną rolę w liturgii odgrywają śpiewy, które są odpowiedziami na wezwania kapłana. Należy więc dbać o ich poprawne i piękne wykonanie. Trzeba uczyć ich uczestników celebracji liturgicznych.

276. Kiedy dobieramy pieśni do sprawowanej liturgii, to poznajemy treści czytań i modlitw danego formularza mszalnego. W doborze śpiewów procesyjnych na Wejście i Komunię uświadamiamy sobie szczególnie myśli odpowiednich antyfon z Mszału. Szukamy odpowiadającej tym myślom pieśni. Jeśli nie znamy odpowiednich pieśni, względnie nie znają ich zgromadzeni, dobieramy pieśni odpowiadające charakterowi poszczególnych części Mszy. Repertuar utworów, tak śpiewanych czy granych na instrumentach musi "zgadzać się z myślą przewodnią dnia liturgicznego ... z okresem liturgicznym ... odpowiadać treściowo danej czynności liturgicznej"255. Istotne jest więc powiązanie pieśni z treścią dnia, kolekty mszalnej oraz ich zgodność z okresem liturgicznym. To wszystko dlatego, że liturgia jest dziełem całego ludu Bożego, święte obrzędy mają być jasne i bardziej zrozumiałe dla ogółu wiernych. Liturgia Mszy św., jest szczególnym przedmiotem rozważania instrukcji Episkopatu Polski, który stwierdza, że "należy (w niedzielę i święta) tak ułożyć godziny sprawowania liturgii, aby w każdej Mszy św. był czas na wykonanie śpiewów"²⁵⁶.
a. Wstęp Ogólny do Mszału Rzymskiego określa kryterium, co do pieśni na wejście, czyli rozpoczęcie liturgii eucharystycznej: po zgromadzeniu się ludu, gdy wchodzi kapłan z asystą, rozpoczyna się śpiew na wejście. Ma on rozpocząć akcję liturgiczną, pogłębić jedność zgromadzonych, wprowadzić ich myśli w misterium okresu liturgicznego lub obchodu świątecznego oraz towarzyszyć procesji kapłana i asysty²⁵⁷. Jest to śpiew ściśle liturgiczny, ponieważ zastępuje antyfonę mszalną. Ma on wyrazić tajemnicę okresu liturgicznego lub uroczystości, ma ujawnić i pomóc przeżyć tajemnicę łączności z Bogiem w Kościele. Pieśń na wejście powinna być znana wszystkich uczestnikom liturgii, aby podjęta ogarnęła wszystkich zgromadzonych jednym duchem, dała im przeżyć wspólne powitanie Chrystusa w tajemnicy dnia obecnego wśród zgromadzonych. Pieśń na wejście rozpoczyna celebrację liturgiczną i można ją rozpocząć wcześniej niż samą procesję wejścia.
b. Przygotowaniu darów ofiarnych, procesji z darami do ołtarza, towarzyszy "śpiew przy składaniu darów; trwa on przynajmniej do momentu złożenia darów na ołtarzu. Zasady określające sposób wykonywania śpiewu są takie same jak przy śpiewie na wejście"²⁵⁸. Śpiew ten ma wzywać zgromadzonych do przejścia od wysłuchanej Ewangelii do wyrażania czynem miłości społecznej i ofiarnej. Nadają się więc tu wszystkie pieśni o społecznej jedności i miłości. Jeśli przypada jakieś święto, można podczas składania darów ofiarnych śpiewać pieśń wyrażającą tajemnicę dnia. Wystarczy też, jeśli wykona się pieśń zgadzającą się z okresem liturgicznym. Pieśń ta rozpoczyna się zaraz po Modlitwie Powszechnej, towarzyszy procesji wiernych z darami do ołtarza i kończy się, gdy kapłan obmywa ręce. Śpiewa się stojąc - podczas procesji, a od przyniesienia chleba do ołtarza - siedząc. Pieśń ta może zostać opuszczona, wówczas kapłan zobowiązany jest do głośnego odmawiania modlitw towarzyszących obrzędowi składania darów.
c. Pieśń na Komunię ma wyrazić przez jedność głosów duchowe zjednoczenie przyjmujących Komunię, ukazać radość serc i nadać bardziej braterski charakter procesji komunijnej. Śpiew rozpoczyna się wtedy, gdy kapłan przyjmuje Komunię i trwa podczas przyjmowania przez wiernych Ciała Chrystusa, jak długo trzeba²⁵⁹. Jest on, podobnie jak śpiew na wejście, śpiewem ściśle liturgicznym, zastępującym antyfonę mszalną. Ma za zadanie zwracać myśl ku Eucharystii, albo jeśli jest to jakieś święto, czy uroczystość, zwracać je ku Najświętszemu Sakramentowi. Ma oddać cześć Eucharystii jako Pokarmowi i wyrazić duchową łączność wszystkich przyjmujących Komunię św. Śpiew ten trwa tak długo, jak długo kapłan komunikujący wiernych rozdziela Ciało Pańskie. Kończy się w momencie zakończenia Obrzędu Komunii.
d. We Mszach św. z udziałem ludu można przed modlitwą po Komunii, zgodnie do okoliczności, albo zachować przez pewien czas milczenie, albo śpiewać lub odmawiać psalm, albo pieśń uwielbienia²⁶⁰. Śpiew uwielbienia zwraca naszą uwagę na motywy uwielbienia i dziękczynienia Bogu - za dary Boże. W tym wspólnym śpiewie ma uczestniczyć kapłan, dlatego powinno się go rozpocząć dopiero w momencie po oczyszczeniu kielicha, kiedy kapłan usiądzie. Nie mogą tu znaleźć się pieśni adoracyjne Najświętszego Sakramentu. Można też, a nawet czasami powinno się przez jakiś czas po Komunii św. zachować święte milczenie.
e. Śpiew na wyjście, albo na zakończenie liturgii eucharystycznej łączy się ściśle z obrzędem rozesłania. Kapłan zwraca się do wiernych Idźcie w pokoju Chrystusa, a tym samym zawiera słowa: "Idźcie - jesteście posłani, aby głosić Jezusa Chrystusa i Jego Zbawcze dzieło". Kapłan posyła się wiernych, by każdy wrócił do swoich dobrych uczynków, wychwalając i błogosławiąc Pana. Trzeba więc, aby śpiew obrzędu zakończenia Mszy św. w swojej treści zawierał zachętę do pełnienia dobra, do prowadzenia lepszego życia. Aby napawał śpiewających optymizmem i nadzieją. Dobrze jest, kiedy kapłan przewodniczący liturgii pozostaje przy ołtarzu na czas śpiewania pieśni na zakończenie. Może to być także mobilizacją dla wiernych do włączenia się w tę modlitwę oraz do tego, by nie wychodzili za szybko z kościoła.

277. Przed Soborem w wielu kościołach popularne było zastępowanie psalmu responsoryjnego oraz części stałych mszy pieśniami. Niestety gdzieniegdzie pozostało to do dzisiaj. Instrukcja stwierdza bardzo kategorycznie: "nie wolno zastępować (tych części Eucharystii) pieśniami nawet mającymi imprimatur władzy kościelnej"²⁶¹. Każdemu okresowi liturgicznemu, uroczystości czy mszy wotywnej można i trzeba przypisać melodię psalmową. Ważne jest również uprzytomnienie zasadności twierdzenie, by śpiew przed Ewangelią, wykonywany był w sposób bardzo uroczysty oraz przez zespół śpiewaków, a nie jak jest często w praktyce, że śpiew ów wykonuje psałterzysta, czy kantor, a tak naprawdę - najczęściej sam celebrans lub organista. Psalm responsoryjny jest wszak kontynuacją czytań mszalnych, a śpiew alleluja przygotowuje nas na przyjęcie Ewangelii. Musi i wręcz, nawet powinien być wykonywany - zwłaszcza - ów ostatni w sposób bardzo uroczysty.

278. Instrukcja Episkopatu Polski z 1987 roku poleciła, by wprowadzano do liturgii sukcesywnie uroczyste potrójne amen i 4 aklamacje po przeistoczeniu. Ponieważ też w wielu parafiach w Polsce istnieje do dzisiaj zwyczaj śpiewania wezwania do Ducha Świętego przed kazaniem, dlatego instrukcja z 1987 roku precyzuje ten problem: "jeżeli zachował się zwyczaj śpiewania pieśni do Ducha Świętego przed kazaniem można ją wykonać we właściwym miejscu, to jest przed homilią. Ta pieśń nigdy nie była wstępem do liturgii słowa"²⁶².

- Żeńskie zespoły liturgiczne -

279. Coraz częściej pojawiają się we wspólnotach parafialnych pytania o posługę "ministrantek". Są to pytania nie tylko natury prawnej, lecz mają one podłoże teologiczne. Rozważenie teologicznej prawdy o posłudze mężczyzn i kobiet w liturgii pozwala lepiej zrozumieć rozporządzenia prawne, a także wybrać lepsze rozwiązanie tam, gdzie prawo dopuszcza wiele możliwości.

Płeć jako znak

280. "Znaczącym polem działalności apostolskiej kobiet w Kościele jest animacja liturgii. Uczestnictwo kobiet w nabożeństwach liturgicznych jest z reguły liczniejsze niż mężczyzn, wskazuje na głębię wiary, duchową wrażliwość, pobożność i przywiązanie kobiet do modlitwy liturgicznej oraz Eucharystii. Ta współpraca kobiet z kapłanem i pozostałym wiernymi w celebracji eucharystycznej może być postrzegana jako odbicie współpracy Dziewicy Maryi z Chrystusem we Wcieleniu i Odkupieniu. "Ecce ancilla Domini"; "Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa!" (Łk 1,38). Maryja jest wzorem kobiety chrześcijańskiej, jej ducha i działalności szerzącej w świecie tajemnicę Słowa Wcielonego i odkupieńczego... W każdym razie posługę kobiety widzimy w świetle Służebnicy Pańskiej i innych wzorowych postaci kobiety uwiecznionych na kartach Ewangelii"²⁶³.

281. Posługiwanie kobiet w liturgii, podobnie jak wszystkie inne aspekty teologii posługi, należy widzieć w świetle objawienia Bożego, a nie tylko kryteriów socjologicznych czy psychologicznych. W liturgii dokonuje się bowiem szczególne spotkanie Oblubieńca i Oblubienicy: "Przyczynę, dla której Jezus dopuścił wyłącznie mężczyzn do kapłaństwa urzędowego, można znaleźć w fakcie, że kapłan reprezentuje samego Chrystusa w Jego relacji z Kościołem. Otóż relacja ta ma charakter oblubieńczy: Chrystus jest Oblubieńcem (por. Mt 9,15; J 3,29; 2 Kor 11,2; Ef 5,25), a Kościół oblubienicą (por. 2 Kor 11,2; Ef 5, 25-27.31-32; Ap 19,7; 21,9). Aby zatem relacja między Chrystusem a Kościołem była poprawnie ukazana w porządku sakramentalnym, Chrystus musi być reprezentowany przez mężczyznę. Różnica płci ma w tym przypadku głębokie znaczenie i nie można jej ignorować nie naruszając istoty sakramentu. Specyficzność zastosowanego znaku stanowi bowiem istotny element sakramentów. Chrztu należy dokonywać wodą, która obmywa; nie można chrzcić olejem, który namaszcza, choć olej jest cenniejszy od wody. Analogicznie, sakrament świeceń jest udzielany mężczyznom, ale nie umniejsza to żadnej osobie"²⁶⁴.

282. Ponieważ Eucharystia "jest sakramentem Oblubieńca i Oblubienicy"²⁶⁵, dlatego trzeba z tej perspektywy patrzeć na posługę mężczyzn i kobiet w liturgii. Płeć pełni tu rolę znaku, przez który czytelniej objawia się prawda o przymierzu miłości między Oblubieńcem i Oblubienicą. "Jeśli Chrystus, ustanawiając Eucharystię, związał ją tak wyraźnie z kapłańską posługą Apostołów, to mamy prawo żywić przekonanie, że chciał w ten sposób wyrazić zamierzoną przez Boga relację pomiędzy mężczyzną i kobietą, pomiędzy tym, co "kobiece", a tym, co "męskie", zarówno w tajemnicy Stworzenia jako i Odkupienia. Przede wszystkim w Eucharystii wyraża się sakramentalny odkupieńczy czyn Chrystusa-Oblubieńca w stosunku do Kościoła-Oblubienicy. Staje się to przejrzyste i jednoznaczne wówczas, gdy sakramentalną posługę Eucharystii, w której kapłan działa in persona Christi - wypełnia mężczyzna"²⁶⁶.

283. Znak płci, najbardziej wyrażający prawdę o miłości oblubieńczej, odniesiony najpierw i w sposób wyróżniony do kapłana, dotyczy także innych osób. One bowiem także ten dar posiadają i mogą, w sposób sobie właściwy, zaświadczyć o dokonującym się w liturgii spotkaniu Oblubieńca i Oblubienicy. Jednym ze sposobów wyrażenia tej prawdy jest posługa męskiego zespołu przy kapłanie w prezbiterium oraz posługa zespołu żeńskiego we wspólnocie zgromadzonej wokół ołtarza.

Prawo liturgiczne o posługiwaniu kobiet w liturgii 

284. Dokumenty Kościoła pokazują wiele funkcji liturgicznych, które mogą być spełniane przez kobiety. Zostały one omówione powyżej. Należy je docenić, gdyż są to także święte czynności, spełniane w liturgii. II Polski Synod Plenarny "zachęca duszpasterzy do rozwijania schól i dziewczęcych grup liturgicznych do takich posług, jak komentarz, prezentacja wezwań modlitwy wiernych, posługa daru, schola"²⁶⁷.

285. Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów podała wyjaśnienie kanonu 203 paragrafu 2, który brzmi: "Świeccy mogą być czasowo wyznaczeni do pełnienia funkcji lektora w czynnościach liturgicznych, podobnie wszyscy świeccy mogą wykonywać funkcje komentatora, kantora lub inne, zgodnie z przepisami prawa". W wyjaśnieniu czytamy:
a. "Kanon dopuszcza możliwość pełnienia funkcji liturgicznych przeznaczonych dla świeckich, także przez kobiety, ale nie nakazuje wprowadzenia takiego zwyczaju. Decyzja należy do każdego biskupa diecezjalnego, który powinien zasięgnąć opinii Konferencji Episkopatu.
b. Stolica Apostolska respektuje decyzję biskupów, którzy dopuścili kobiety do pełnienia służby liturgicznej. Przypomina jednocześnie, że jest rzeczą pożądaną podtrzymywanie tradycji służby ołtarza spełnianej przez chłopców, która to tradycja przyczyniła się bardzo do rozwoju powołań kapłańskich. Stąd istnieje dalej obowiązek prowadzenia grup ministrantów.
c. Jeśli jakiś biskup dopuszcza kobiety do służby ołtarza, decyzja ta winna być dobrze wyjaśniona wiernym w świetle wspomnianej normy, zaznaczając, że została ona już zaaplikowana do funkcji lektora i nadzwyczajnego szafarza Eucharystii, które mogą być pełnione przez kobiety.
d. Musi być jasne, że wymienione funkcje liturgiczne są spełniane przez świeckich na mocy biskupa, a nie na mocy prawa".

286. Nie wolno więc w parafiach wyznaczać dziewcząt do funkcji liturgicznych przeznaczonych dla ministrantów, jeżeli nie ma to wyraźnej zgody biskupa diecezji. Praktyka taka jest nadużyciem i należy jej zaniechać. Jeżeli pozwoli na to biskup diecezjalny, po zasięgnięciu opinii Konferencji Episkopatu, wtedy można tę praktykę wprowadzać. Zgodnie z wolą Kościoła decyzja o ubieraniu dziewcząt w alby i wprowadzanie ich do prezbiterium razem z ministrantami nie jest zostawiona poszczególnym kapłanom, lecz biskupom.

PRZYPISY

¹²⁹ OWMR 97.
¹³⁰ Instrukcja - Współpraca świeckich 6, par. 1.
¹³¹ KL 7.
¹³² KKK 1091.
¹³³ KL 7.
¹³⁴ KL 26.
¹³⁵ KL 10.
¹³⁶ W teologii określenie to odnoszone jest także do potrójnego posłannictwa Chrystusa i Kościoła (munus Christi).
¹³⁷ Instrukcja - Współpraca świeckich 3, art. 1, par. 2.
¹³⁸ Por. KKK 1672. Oryginał łaciński zawiera tu słowa: "earum effectus est, personas Deo consecrare", co zostało przetłumaczone: "ich skutkiem jest poświęcenie pewnych osób Bogu".
¹³⁹ Motu proprio - Ministeria quaedam, V.
¹⁴⁰ Motu proprio - Ministeria quaedam, V, VI.
¹⁴¹ Instrukcja - Współpraca świeckich 6, par. 1.
¹⁴² KK 10.
¹⁴³ Motu proprio - Ministeria quaedam, Wstęp.
¹⁴⁴ KKK 1143.
¹⁴⁵ OWMR 335.
¹⁴⁶ Por. KL 28.
¹⁴⁷ Katechezy - Kościół.
¹⁴⁸ Katechezy - Kościół.
¹⁴⁹ Por. OWMR 102.
¹⁵⁰ List - O Eucharystii 2.
¹⁵¹ Adhortacja - Christifideles Laici 57.
¹⁵² Tamże 58.
¹⁵³ Katechezy - Kościół.
¹⁵⁴ Encyklika - Redemptor hominis 21.
¹⁵⁵ LG, t. IV, s. 283-284.
¹⁵⁶ OWMR 16.
¹⁵⁷ Katechezy - Kościół.
¹⁵⁸ PSP - Liturgia 65.
¹⁵⁹ Por. Instrukcja - Współpraca świeckich 3, art. 1, par. 3.
¹⁶⁰ KL 34.
¹⁶¹ Por. KSL 128.3.
¹⁶² KL 29, OWMR 106
¹⁶³ OWMR 106, CE 34, KSL 109
¹⁶⁴ KSL 108.3.
¹⁶⁵ OWMR 310.
¹⁶⁶ KSL 51-52.
¹⁶⁷ KSL 51,52; Por. OWMR 105.1, OWMR 106.
¹⁶⁸ KL 29.
¹⁶⁹ OWMR 310.
¹⁷⁰ List - 25 lat KL 7.
¹⁷¹ KKK 1098.
¹⁷² Por. OWMR 106.
¹⁷³ Por. Elliot - Ceremonies, 175.
¹⁷⁴ KO 21.
¹⁷⁵ List - 25 lat KL 7.
¹⁷⁶ OWMR 117.
¹⁷⁷ WLM 19.
¹⁷⁸ PSP - Liturgia 136.
¹⁷⁹ WLM 20-21.
¹⁸⁰ Por. OWMR 102.
¹⁸¹ KKK 2598.
¹⁸² KKK 2650.
¹⁸³ OWMR 69.
¹⁸⁴ OWMR 71.
¹⁸⁵ OWMR 70.
¹⁸⁶ Por. KEP - Przepisy Wykonawcze do Instrukcji Inaestimabile donum I.1-2.
¹⁸⁷ Por. OWMR 70.
¹⁸⁸ Por. KL 29.
¹⁸⁹ KKK 1182.
¹⁹⁰ Por. OWMR 98. 100. 187-193.
¹⁹¹ OWMR 98.
¹⁹² Por. OWMR 100.
¹⁹³ Por. CE 29.
¹⁹⁴ KEP - Postanowienie, odnośnie do nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej.
¹⁹⁵ Instrukcja - Immensae caritatis wstęp.
¹⁹⁶ Por. Instrukcja - Współpraca świeckich 8 §2.
¹⁹⁷ KEP, Postanowienie, odnośnie do nadzwyczajnego szafarza Komunii świętej 10.
¹⁹⁸ KEP, Instrukcja W sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej.
¹⁹⁹ Tamże II. Patrz także inne szczegóły posługi.
²⁰⁰ Por. Instrukcja, Współpraca świeckich 8, §2.
²⁰¹ KEP, Instrukcja W sprawie formacji i sposobu wykonywania posługi nadzwyczajnych szafarzy Komunii świętej II.
²⁰² KKK 1333.
²⁰³ OWMR 73.
²⁰⁴ Por. Modlitwa kapłana w czasie dodawania wody do wina w obrzędzie przygotowania darów.
²⁰⁵ Por. OWMR 118.
²⁰⁶ Por. OWMR 73.
²⁰⁷ KKK 617.
²⁰⁸ OWMR 308.
²⁰⁹ Katechezy - Kościół.
²¹⁰ KKK 115.
²¹¹ CPL 53-54.
²¹² KKK 1215.
²¹³ Por. OWMR 277.
²¹⁴ Por. OWMR 150.
²¹⁵ Por. CPL 68.
²¹⁶ Por. CE 136.
²¹⁷ KL 55.
²¹⁸ Instrukcja - Eucharisticum misterium 31.
²¹⁹ OWMR 73.
²²⁰ OWMR 140
²²¹ List - O Eucharystii 9.
²²² "Przyjmuje się także pieniądze lub inne dary na rzecz ubogich lub na potrzeby kościoła, przyniesione przez wiernych lub zebrane w kościele; dlatego dary te umieszcza się w odpowiednim miejscu, lecz poza stołem eucharystycznym" (OWMR 73).
²²³ Por. OWMR 105.
²²⁴ OWMR 105.
²²⁵ OWMR 73.
²²⁶ OWMR 105.
²²⁷ Por. OWMR 105.
²²⁸ KL 112.
²²⁹ KL 114.
²³⁰ KL 112.
²³¹ OWMR 104.
²³² OWMR 103.
²³³ KL 116.
²³⁴ Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej II, 17.
²³⁵ Instrukcja - Musicam sacram 16.
²³⁶ Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej I, 3.
²³⁷ Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej I, 4.
²³⁸ Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej II, 15.
²³⁹ Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej VI, 36.
²⁴⁰ Por. KL 116.
²⁴¹ Instrukcja - Musicam sacram, 50.
²⁴² Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej I, 3.
²⁴³ Por. KL 120.
²⁴⁴ OWMR 313.
²⁴⁵ Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej V, 28.
²⁴⁶ Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej V, 28.
²⁴⁷ Por. I. Pawlak - Organy - instrument liturgiczny s. 85.
²⁴⁸ Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej V, 29.
²⁴⁹ Por. II Synod Plenarny, teksty robocze, Poznań 1991, p. 74, s. 94.
²⁵⁰ Instrukcja - Musicam sacram, 63.
²⁵¹ Por. Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej V, 30.
²⁵² Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej V, 30.
²⁵³ Instrukcja - Musicam sacram 36.
²⁵⁴ List - Święta Paschalne 19.
²⁵⁵ Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej I, 8.
²⁵⁶ Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej II, 11.
²⁵⁷ Por. OWMR 48.
²⁵⁸ OWMR 74.
²⁵⁹ Por. OWMR 86.
²⁶⁰ Por. OWMR 87.
²⁶¹ Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej II, 13.
²⁶² Instrukcja EP - O muzyce liturgicznej IV, 24.
²⁶³ Katechezy - Kościół.
²⁶⁴ Katechezy - Kościół.
²⁶⁵ List - Mulieris dignitatem 26.
²⁶⁶ Tamże 26.
²⁶⁷ PSP - Liturgia 85.