STRONA GŁÓWNA / Informacje o pracach komisji / Prace nad "Ceremoniałem wspólnoty parafialnej" / Część III - Formacja liturgiczna / Rozdział I - Mistagogia - metoda formacji liturgicznej
 
 
 
 

 

CZĘŚĆ TRZECIA 
FORMACJA LITURGICZNA

 

ROZDZIAŁ I 
MISTAGOGIA - METODA FORMACJI LITURGICZNEJ

---------------
- Prowadzenie przez stopnie, etapy, bramy -
- Zaangażowanie wspólnoty -
----------------

616. "Katecheza liturgiczna ma na celu wprowadzenie w misterium Chrystusa (jest "mistagogią"), przechodząc od tego, co widzialne, do tego, co niewidzialne, od znaku do tego, co on oznacza, od "sakramentów" do "misteriów" 508.

617. Mistagogia jest więc pewnego rodzaju "metodą", sposobem działania Kościoła, który wprowadza swoje dzieci w misterium Chrystusa. Nie można wprowadzić w to misterium samym nauczaniem. Nie jest ono bowiem zbiorem prawd. Chrześcijańskim misterium jest Osoba Jezusa Chrystusa, a wprowadzeniem w misterium jest pokorna pomoc innym w poznaniu tej Osoby i oddaniu Jej swego życia. Ten proces wzrostu dokonuje się we wspólnocie Kościoła.

618. Księga liturgiczna Obrzędy Chrześcijańskiego Wtajemniczenia Dorosłych może być uważana za podstawowy współczesny "podręcznik" wskazujący drogę wtajemniczenia w życie z Bogiem we wspólnocie Kościoła. Zawiera on nie tylko obrzędy i celebracje przeznaczone dla dorosłych przygotowujących się do sakramentów świętych, lecz także zasady ogólne, dotyczące wprowadzenia w misterium Chrystusa i Kościoła. Najbardziej wyróżnione są dwie z nich: człowiek jest wprowadzany w Misterium poprzez "stopnie, etapy i bramy", a w dziele wtajemniczenia uczestniczy cała wspólnota. Te zasady trzeba lepiej poznać i pełniej wprowadzać w życie wspólnot parafialnych.

619. Zasady "wtajemniczenia" należy stosować przygotowując do sakramentu bierzmowania, uwzględniając oczywiście istotny fakt, że chodzi o osoby już ochrzczone509. Podobnie należy widzieć przygotowanie do innych sakramentów: "Chrzest dzieci ze swej natury wymaga katechumenatu pochrzcielnego. Nie chodzi tylko o późniejsze nauczanie, lecz także o konieczny rozwój łaski chrztu w miarę dorastania osoby"510. Ten rozwój łączy się z przyjmowaniem różnych darów Bożych, a każdy z nich jednoczy bardziej z Chrystusem i włącza pełniej w misję Kościoła. Tak jest przy pierwszej spowiedzi, Komunii św., bierzmowaniu, małżeństwie, kapłaństwie, ślubach zakonnych, przyjmowaniu posług lub innych darów Pana. W przygotowaniu do przyjęcia tych darów nie wystarczy samo pouczenie, instrukcja czy wyćwiczenie postaw. Konieczne jest wprowadzenie w tajemnicę, w której obecny jest Pan w mocy swego Ducha.

- Prowadzenie przez stopnie, etapy, bramy -

620. Jednym z doświadczeń człowieka jest stopniowe dochodzenie do prawdy i systematyczne zdobywanie różnych umiejętności. Poprzez ćwiczenia uczymy się chodzić i biegać, mówić i pisać, rozwijamy różne sprawności. Gdy ukończymy jeden etap zdobywania jakiejś umiejętności, rozpoczynamy następny. Do tej naturalnej prawidłowości i potrzeby odwołuje się także księga OCWD. Mówi ona wyraźnie o stopniach, etapach i bramach, przez które należy prowadzić człowieka do sakramentów świętych. Chrześcijanin powinien zbliżać się do przyjęcia łaski sakramentalnej jak gdyby wchodził do świątyni. "Święte Świętych", jeśli tak nazwać przyjęcie sakramentu lub innego daru Pana, znajduje się w samym środku, w głębi świątyni. Nie można do niego dojść inaczej, jak przechodząc przez kolejne bramy.

621. Jakie etapy wtajemniczenia wyróżnia OCWD? Co jest ich cechą charakterystyczną? "Na drodze (wtajemniczenia), oprócz okresów poszukiwania i dojrzewania (por. niżej, nr 7). istnieją "stopnie", czyli etapy. Katechumen przebywając je, przechodzi jakby przez bramy lub wstępuje na kolejne stopnie.

a. Pierwszy stopień ma miejsce wówczas, gdy człowiek zaczyna się nawracać i pragnie zostać chrześcijaninem, a Kościół przyjmuje go jako katechumena.
b. Drugi, gdy kandydat pod koniec katechumenatu pogłębiwszy już wiarę, zostaje dopuszczony do bliższego przygotowania do sakramentów.
c. Trzeci, gdy po odpowiednim przygotowaniu przyjmuje sakramenty, przez które staje się chrześcijaninem.
Istnieją zatem trzy stopnie, etapy lub bramy, które we wtajemniczeniu chrześcijańskim należy uważać za szczególnie ważne i doniosłe. Tym trzem stopniom odpowiadają trzy obrzędy liturgiczne. Pierwszy - to obrzęd przyjęcia do katechumenatu, drugi - wybranie kandydatów co chrztu, trzeci - sprawowanie sakramentów"511.

622. "Stopnie zaś prowadzą do kolejnych "okresów" poszukiwania i dojrzewania lub są przez nie poprzedzane /.../. Istnieją cztery kolejne okresy: "prekatechumenat", czyli pierwsza ewangelizacja; "katechumenat" przeznaczony na pełną katechezę; okres "oczyszczenia i oświecenia" - zmierzający do głębszego duchowego przygotowania; okres "mistagogii" - mający na celu pogłębienie życia sakramentalnego i życia we wspólnocie" 512.

623. W świetle tych słów trzeba stwierdzić, że wtajemniczenie w sakrament domaga się różnego rodzaju działań, a także różnych umiejętności ze strony prowadzących to dzieło. Dokument wyróżnia cztery etapy, a każdy z nich ma swój cel, swoją odmienność działania, swój początek i koniec. Nie jest to tylko katecheza, ani tylko modlitwa. Kolejno zmienia się charakter spotkań. Mamy najpierw etap ewangelizacyjny, następnie katechetyczny, z kolei modlitewny, a w końcu mistagogiczny.

Etap pierwszy - ewangelizacyjny

624. Sługa Boży, Ks. Franciszek Blachnicki na jednej z konferencji wygłoszonej do kapłanów powiedział: "Katecheza zakłada ewangelizację, pierwszą ewangelizację, która musi doprowadzić do osobistego przyjęcia Chrystusa. Póki nie ma osobistego przyjęcia Chrystusa i kontaktu z Nim, to się pakuje formułki katechizmowe i naukę, a to jednym uchem wchodzi, drugim wychodzi. Człowiek nie jest zdolny do dokonania asymilacji wewnętrznej tych treści, bo nie posiada podłoża. Ojciec Piotr Roztworowski kapitalnie kiedyś powiedział porównując katechezę do przywiązywania zielonych gałązek do suchej żerdzi. Jest suchy patyk i przywiązuje się do niego zielone gałązki, powstaje ładna choinka. Przez jakiś czas te gałązki mają jeszcze soki, więc są zielone, a potem usychają"513. Słowa te mogą być potraktowane jako pytanie: Od czego trzeba zacząć przygotowanie do przyjęcia darów Pana, a raczej do nowego aktu przyjęcia samego Chrystusa w darze, który On ofiarowuje? Jeżeli drzewo rzeczywiście jest suche lub usychające, to jaki będzie los wtykanych do niego zielonych gałązek?

625. OCWD proponuje rozpocząć od specjalnego rodzaju działania, które nazywa preewangelizacją. Jest to nazwa odpowiednia dla osób, które jeszcze nie spotkały Chrystusa i nie posiadają wiary. Jeśli zaś chodzi o osoby ochrzczone i wierzące, to trzeba mówić raczej o "nowej ewangelizacji" czy ożywieniu podstawowych prawd wiary. Działanie takie nie zawiera systematycznego wykładu katechetycznego, lecz jest obudzeniem wiary w obecność i działanie Chrystusa. Jest odnowieniem fundamentów życia chrześcijańskiego, oczyszczeniem i pogłębieniem motywacji w przygotowaniu do nowego daru, który Bóg daje człowiekowi, zwróceniem się bardziej osobowym do Jezusa Chrystusa. Jest to ponowne, w nowych kontekście życiowym i wobec nowych zadań, usłyszenie słów Pana: "Pójdź za Mną" (Mt 9,9).

626. Szczególnymi cechami ewangelizacji są: głoszenie orędzia o Bogu, który osobiście do mnie się zwraca i zaprasza do zjednoczenia z sobą; dawanie świadectwa o swojej wierze ze strony starszych braci i sióstr, zaproszenie do wspólnoty życia, a nie tylko do teoretycznego nauczenia się pewnych prawd. "Człowiek współczesny bardziej wierzy świadkom, aniżeli nauczycielom, bardziej doświadczeniu, aniżeli doktrynie, bardziej życiu i faktom, aniżeli teoriom. Świadectwo życia chrześcijańskiego jest pierwszą i niezastąpioną formą misji"514.

627. Ta pierwsza i niezastąpiona forma misji jest także pierwszą i podstawową drogą wtajemniczenia w życie z Chrystusem i posługiwaniem w Kościele tym darem, który Chrystus dał człowiekowi. Autentyczne świadectwo ludzi korzystających już z danego daru (np. spowiedzi, Komunii św., bierzmowania, posługiwania w Kościele...) jest istotnym elementem działań ewangelizacyjnych. Bez świadectwa, bez pokazania wzorów, bez dzielenia się trudnościami, działanie Kościoła jest zbytnio narażone na moralizowanie i nakładanie na innych ciężarów, których nauczający sam nie umie nieść. Pokazanie wzorów ma szczególną moc ożywiania wyschłych pni drzewa i czynienia ich na nowo zdolnymi do wydawania owoców nawrócenia.

628. Pierwszy etap wtajemniczenia w sakramenty inicjacji chrześcijańskiej kończy się ważnym obrzędem liturgicznym. Warto podkreślić, że odnośny dokument Kościoła przypisuje temu i następnym obrzędom istotną rolę. Nie są to bynajmniej dowolnie ukształtowane nabożeństwa, lecz konkretnie określone celebracje. Ich istotnym elementem są pytania skierowane do kandydatów (o relację do Chrystusa i do Kościoła), znaki, które są im przekazywane, a także udział wspólnoty w celebracji 515.

629. Jaki obrzęd można zaproponować na zakończenie pierwszego etapu przygotowania do bierzmowania, małżeństwa, czy do przyjęcia innych darów Boga? W każdym wypadku chodzi o postawienie odpowiednich pytań, przekazanie znaku, a także określenie sposobu zaangażowania wspólnoty. Pewien wzór daje nam tutaj przygotowanie do kapłaństwa i ślubów wieczystych. Zanim kandydaci przyjmą sakrament święceń, przyjmują sutannę, posługę lektoratu, akolitatu i diakonatu. Dopiero wtedy, gdy potrafią spełniać te posługi w wierności Bogu, mogą otrzymać większy dar. Podobnie osoby przygotowujące się do konsekracji zakonnej przezywają postulat, nowicjat, śluby czasowe, a dopiero po wielu latach ma miejsce konsekracja. Obydwie drogi różnią się bardzo wyraźnie w formach zewnętrznych. Są one dostosowane do charakteru powołania. Jednak wyraźnie widać tutaj zasadę "stopni czy etapów". Powinna być ona obecna także w przygotowaniu do przyjęcia innych darów Boga.

Etap drugi - katechetyczny

630. Drugi etap wtajemniczenia w sakramenty chrześcijańskiej inicjacji jest dłuższym okresem, w którym kandydaci otrzymują duchową formację oraz zdobywają wprawę w przestrzeganiu zasad chrześcijańskiej karności. Dzięki temu dojrzewają wewnętrzne dyspozycje, ujawnione podczas przyjęcia do katechumenatu. Dokonuje się to na czterech drogach:

a. Odpowiednia katechizacja ukazująca wszystkie zagadnienia wiary i moralności.
b. Zdobywanie umiejętności modlitwy i wyznawania wiary, zachowywania wymagań Chrystusa, ulegania w działaniu wyższym natchnieniom i pełnienia miłości bliźniego aż do wyrzeczenia się siebie.
c. Wsparcie duchowe ze strony Kościoła poprzez odpowiednie obrzędy liturgiczne, szczególnie nabożeństwa słowa Bożego.
d. Współdziałanie w ewangelizowaniu i czynnym budowaniu Kościoła przez świadectwo życia i wyznawanie wiary516.

631. Na drodze wtajemniczenia w misterium Chrystusa nie można więc ograniczyć się do samego przekazu wiedzy. Trzeba także znaleźć sposób wprowadzenia w życie pozostałych trzech dróg, na których człowiek zbliża się do Chrystusa i pełniej włącza się w życie Kościoła. Konieczna jest inicjacja modlitewna i ożywienie miłości bliźniego, wsparcie duchowe ze strony wspólnoty parafialnej, a także konkretne zaangażowanie kandydatów w podejmowane w parafii dzieł apostolskich.

632. Jednym z ważnych aspektów tego wieloaspektowego wtajemniczenia w misterium Chrystusa i Kościoła jest sposób przeżywania liturgii. Jest ona bowiem szczytem i źródłem chrześcijańskiego życia, a więc także modlitwy i służby, aktów oddania i otwarcia się na innych. Pomocą w takim właśnie wtajemniczeniu w świat liturgii, ma służyć także Ceremoniał Wspólnoty Parafialnej.

633. Drugi etap wtajemniczenia w sakramenty inicjacji kończy się szczególnym obrzędem. "Stanowi on najważniejszy moment całego katechumenatu"517. Jest to obrzęd "wybrania" lub "wpisania imienia". "Nazywa się to "wybraniem", ponieważ dopuszczenie, jakiego dokonuje Kościół, opiera się na wybraniu przez Boga, w którego imieniu działa Kościół. Określa się to również "wpisaniem imion", gdyż kandydaci jako rękojmię wierności wpisują swoje imiona do księgi wybranych"518. "Obrzęd "wybrania" zamyka właściwy katechumenat, a więc długi czas kształtowania duszy i serca. Aby ktoś mógł być zapisany jako "wybrany", wymaga się od niego dojrzałej wiary i świadomej decyzji na przyjęcie sakramentów. Po obrzędzie wybrania katechumen powinien wykazać się żywszą gotowością pójścia za Chrystusem" 519.

634. Ranga, jaką Kościół przypisuje obrzędowi "wybrania" skłania do refleksji nad tym, jak powinno wyglądać "wybranie" czy też "dopuszczenie" do bierzmowania, małżeństwa, posługi lektora, akolity lub innych darów, jakie są powierzane członkom Kościoła. Wydaje się słuszne, aby również w tych przypadkach podkreślić specjalnym obrzędem wielkość otrzymanego daru, fakt powołania do jego przyjęcia oraz pogłębić świadomość, że ofiarowany dar jest łaską.

Etap trzeci - modlitewny

635. "Trzeci okres, krótszy, zazwyczaj pokrywa się z wielkopostnym przygotowaniem do uroczystości paschalnych i do sakramentów, a przeznaczony jest na oczyszczenie i oświecenie katechumenów"520. "W tym okresie przygotowanie jest jeszcze intensywniejsze i dokonuje się raczej przez skupienie ducha niż przez katechezę. Celem jest oczyszczenie serca i myśli przez badanie sumienia, pokutę oraz oświecenie przez głębsze poznawanie Chrystusa Zbawiciela. Dokonuje się to przez sprawowanie różnych obrzędów, a zwłaszcza przez skrutynia i obrzędy przekazywania katechumenom najstarszych dokumentów wiary i modlitwy"521.

636. Również w przygotowaniu do przyjęcia innych wielkich darów Boga, bezpośrednio przed ich otrzymaniem potrzebny jest czas wyciszenia, modlitwy, skupienia. Można go porównać do czasu przebywania Apostołów z Maryją w Wieczerniku przed Zesłaniem Ducha Świętego. Wszystkie sprawy formalne są już zakończone. Cały wysiłek skoncentrowany jest na ostatnich aktach oczyszczenia i oświecenia. W ciszy i na modlitwie oczyszcza się intencja, z którą człowiek przyjmuje Boży dar i dokonuje się oświecenie pozwalające głębiej zrozumieć znaczenie tego daru w życiu człowieka.

637. Cechą tego okresu są także skrutynia oraz obrzędy przekazania. Wydaje się, że różne formy skrutyniów oraz spotkania ze znakami, są potrzebne nie tylko w przygotowaniu do chrztu dorosłych, lecz także w każdym działaniu o charakterze wtajemniczenia. Jest to bowiem działanie, które w sposób istotny może się przyczynić do oczyszczenia intencji człowieka, a także do głębszego rozumienia otrzymanego daru. Obydwa zaś aspekty, zarówno ten uwalniający człowieka od błędów i przeszkód, jak też ten odsłaniający przed nim głębiej Bożą tajemnicę są bardzo istotnym aspektem wtajemniczenia w misterium Chrystusa i Kościoła.

638. Etap ten bezpośrednio wprowadza w obrzęd, w czasie którego przekazywany jest człowiekowi szczególny dar Boga. Może to być łaska sakramentu, dar konsekracji lub ustanowienie do posługi. Przyjęcie tego daru kończy okres przygotowań, obdarza człowieka nowym bogactwem duchowym, powierza mu nowe zadania i rozpoczyna etap służenia otrzymanym darem wspólnocie.

Etap czwarty - mistagogiczny

639. Dokument o chrześcijańskim wtajemniczeniu wyraźnie domaga się jeszcze jednego okresu inicjacji. Nazywa go mistagogią, czyli czasem "pogłębionego wtajemniczenia"522. W Tradycji Kościoła był to wyróżniony okres inicjacji. Z całego nauczania głoszonego katechumenom w pierwszych wiekach chrześcijaństwa zachowały się przede wszystkim katechezy mistagogiczne wygłaszane do neofitów po przyjęciu przez nich sakramentów inicjacji.

640. Okres mistagogii może więc obejmować najpierw spotkania dziękczynne w rodzinie i w parafii, a następnie rozpoczęcie formacji permanentnej, która jest potrzebna wszystkim.

- Zaangażowanie wspólnoty -

641. Na drodze wtajemniczenia w misterium Chrystusa i Kościoła niezwykle istotnym elementem jest udział tych, którzy wcześniej tę drogę wtajemniczenia przeżyli. "Na każdym uczniu Chrystusa, stosownie do jego możliwości, spoczywa obowiązek rozkrzewiania wiary. Dlatego winien pomagać kandydatom i katechumenom przez cały czas trwania wtajemniczenia, a więc w okresie prekatechumenatu, katechemenatu i mistagogii"523. Chodzi tu o całą wspólnotę parafialną, a w niej w sposób szczególny o niektóre osoby i grupy osób.

Cała wspólnota

642. "Lud Boży reprezentowany przez Kościół lokalny powinien zawsze rozumieć i okazywać, że wtajemniczenie dorosłych jest jego sprawą i że stanowi zadania dla wszystkich, którzy przyjęli chrzest. Wypełniając zatem swoje apostolskie powołanie, musi zawsze być całkowicie gotowy do okazywania pomocy tym, którzy szukają Chrystusa"524.

643. Gotowość do pomocy, przede wszystkim przez dawanie świadectwa autentycznego życia chrześcijańskiego, okazują członkowie wspólnoty parafialnej także w odniesieniu do powołań kapłańskich i zakonnych, przygotowania do bierzmowania i małżeństwa. W podobny sposób wspólnota uczestniczy w formacji do posług spełnianych przez jej przedstawicieli w celebracjach liturgicznych.

Chrzestni, świadkowie, poręczyciele

644. Jedną z charakterystycznych cech wtajemniczenia wiernych w sakramenty chrztu i bierzmowania jest wymaganie, aby kandydatom towarzyszyły indywidualne osoby mające wobec nich pewne duchowe zadania. Pełnią oni rolę rodziców chrzestnych, poręczycieli lub świadków bierzmowania. Wspólną cechą tych posług jest ich indywidualny charakter. Konkretna osoba bierze cząstkę odpowiedzialności za rozwój wiary człowieka, który mu został powierzony. Przede wszystkim ma dawać świadectwo temu, któremu pomaga.

645. Obecność takich świadków chrześcijańskiego życia jest nieodzowna na drodze chrześcijańskiego wtajemniczenia. Można powiedzieć, że jacy chrzestni przy chrzcie, jacy świadkowie przy bierzmowaniu, jacy poręczyciele w przygotowaniu do sakramentów, tacy też chrześcijanie wyrastający w szkole świadków. Dlatego należy wiele uwagi poświęcić formacji świadków, gdyż bez autentycznych przykładów miłości Boga i ludzi, dawanych w codziennym życiu ze strony tych, którzy uczestniczą w procesie wtajemniczenia w misterium Chrystusa, inicjacja przybierze raczej postać teoretycznego pouczenia. Zostanie więc zredukowana do jednego tylko elementu.

Rodzice

646. Pierwszymi świadkami dla człowieka powinni być rodzice. Oni obiecują przy chrzcie, że będą się troszczyć o rozwój wiary dziecka będąc dla niego przykładem życia. Świadectwo dawane przez rodziców ma charakter pierwszorzędny i nie może być zastąpione przez żadne inne działania. Jeśli rodzice nie są dla swoich dzieci świadkami wiary i miłości, to pozbawiają dziecka wielkiego skarbu.

Animatorzy grup

647. Chrystusowa szkoła apostolska obejmowała w sobie, oprócz słuchania nauk wraz z rzeszami ludzi oraz indywidualnych rozmów i spotkań, także tworzenie pewnej wspólnoty osób podejmującej wspólne działanie. Apostołowie tworzyli taką wspólnotę i jest ona prawzorem przygotowania do wszelkich działań, jakie Chrystus powierza swoim uczniom w ciągu wieków. Należy więc dążyć do tego, aby w przygotowaniu do przyjęcia sakramentów lub posług nie brakło tego doświadczenia, które spełniło tak ważną rolę w życiu apostołów.

648. "Podczas swej działalności, Jezus zajmował się przede wszystkim formowaniem tych, którzy mieli głosić całemu światu Jego orędzie. Poświęcał wiele czasu na nauczanie rzesz, ale jeszcze więcej przeznaczał na formację swoich uczniów. Chciał, aby przebywali zawsze przy Nim, by wpoić im prawdę swojego orędzia nie tylko słowami. Ale także poprzez przykład własnego życia i codzienne obcowanie"525.

Katecheci

649. W pewnym sensie takim mistrzem dla uczniów jest katecheta. Ma on nie tylko pouczyć o sprawach wiary i moralności, lecz także wprowadzić na drogę modlitwy i posługi.


PRZYPISY

508 KKK 1075.
509 Por. OCWD 295.
510 KKK 1231.
511 OCWD 6.
512 OCWD 7.
513 Ks. F. Blachnicki, Rekolekcje dla wspólnoty kapłanów Chrystusa Sługi 9-10.
514 Encyklika - Redemptoris missio 42.
515 Por. OCWD 68-97.
516 Por. OCWD 19.
517 OCWD 23.
518 OCWD 22.
519 OCWD 134.
520 OCWD 7.
521 OCWD 25.
522 OCWD 37.
523 OCWD 41.
524 OCWD 41.
525 Katechezy - Wierzę w Boga.


Zmiana wielkości czcionki: A A A

  kkbids@episkopat.pl
Jesteś naszym 1 gościem
     
 
 
 
   
Konferencja Episkopatu Polski