CZĘŚĆ DRUGA
RÓŻNORODNOŚĆ CELEBRACJI LITURGICZNYCH

ROZDZIAŁ II
INNE SAKRAMENTY ŚWIĘTE

--------------------
- Uwagi ogólne dotyczące wszystkich sakramentów -
- Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego -
- Sakramenty uzdrowienia -
- Sakramenty w służbie komunii -
--------------------

417. "Całe życie liturgiczne Kościoła koncentruje się wokół Ofiary eucharystycznej i sakramentów Por. Sobór Watykański II, konst. Sacrosanctum Concilium, 6.. W Kościele jest siedem sakramentów: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament święceń, małżeństwo ³⁹¹.

418. "Sakramenty Nowego Prawa zostały ustanowione przez Chrystusa. Jest ich siedem: chrzest, bierzmowanie, Eucharystia, pokuta, namaszczenie chorych, sakrament święceń i małżeństwo. Sakramenty te obejmują wszystkie etapy i wszystkie ważne momenty życia chrześcijanina: sprawiają narodzenie i rozwój chrześcijańskiego życia wiary, uzdrowienie i dar posłania. Widać w tym pewne podobieństwo, jakie istnieje między etapami życia naturalnego a etapami życia duchowego³⁹² .

419. "Idąc za tą analogią, Katechizm przedstawi najpierw trzy sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego, następnie sakramenty uzdrowienia i wreszcie sakramenty służące komunii i posłaniu wiernych. Nie jest to oczywiście jedyny możliwy porządek, ale pozwala on dostrzec, że sakramenty tworzą pewną strukturę, w której każdy z nich ma swoje żywotne miejsce. W tej strukturze Eucharystia zajmuje wyjątkowe miejsce jako "sakrament sakramentów": "Wszystkie inne sakramenty są skierowane do niej jak do swego celu"³⁹³.

420. Poniżej podane są tylko ogólne uwagi na temat sakramentów oraz omówiony jest jeden z nich. W dalszym etapie pracy nad Ceremoniałem omówione zostaną także pozostałe sakramenty.

- Uwagi ogólne dotyczące wszystkich sakramentów -

421. Podstawowym źródłem do zrozumienia i przygotowania celebracji każdego sakramentu jest rytuał z jego wprowadzeniem teologiczno-pastoralnym. Ta księga liturgiczna jest jedyną "bazą" celebracji każdego z sakramentów. Wszystkie inne księgi mają w stosunku do niej jedynie charakter pomocniczy. Należy posługiwać się zawsze najnowszym wydaniem rytuału (tzw. Obrzędy), wydanym przez Konferencję Episkopatu Polski.

422. Wspólnotowa celebracja sakramentów ma, ze swej natury, zawsze pierwszeństwo przed celebracją indywidualną i prywatną³⁹⁴.

423. Poza sakramentem pokuty i pojednania, wszystkie inne mogą - i jeśli to tylko możliwe, to powinny - być celebrowane w połączeniu z Mszą św. Dlatego dla wszystkich tych celebracji można podać wiele wspólnych zasad. Dotyczą one przygotowania do sakramentu, troskę o śpiewy i funkcje liturgiczne, przyjmowanie odpowiednich postaw, a także właściwe zachowania kamerzystów i fotografów.

Odpowiednie przygotowanie

424. Do przyjęcia sakramentów należy się przygotować. Bezpośrednim przygotowaniem jest często przeżycie tzw. Kręgu liturgicznego. Gromadzi się na nim grono najbardziej zaangażowanych osób pod kierunkiem kapłana lub osoby przez niego wskazaną. W czasie Kręgu następuje odczytanie tekstów czytań i modlitw, które zostały wybrane na liturgię, rozmowa na temat ich rozumienia i odniesienia do życia oraz omówienie szczegółów dotyczących posług liturgicznych.

Troska o śpiewy i funkcje liturgiczne

425. Śpiewy w czasie sprawowania sakramentów są zazwyczaj dosyć poważnym problemem. Często uczestnikami ślubów czy chrztów są wierni, którzy nie chodzą co niedzielę do Kościoła. Należy jednak i ten problem podjąć w parafii.

426. Również podejmowanie funkcji liturgicznych w czasie sprawowania sakramentów stanowi często poważny problem. Szersze wprowadzenie wiernych w spełnianie przeznaczonych dla nich funkcji na pewno ułatwi ich podjęcie także w czasie sprawowania sakramentów świętych.

Postawy uczestników celebracji

427. W czasie sprawowania sakramentów wierni często nie wiedzą, jaką przyjąć postawę w danej części uroczystości. Warto więc o tym pomyśleć wcześniej i wyjaśnić znaczenie postaw. Jeśli sakrament udzielany jest w czasie Mszy świętej, obowiązują ogólne reguły dotyczące Eucharystii. W czasie samego obrzędu sakramentalnego wierni przyjmują postawę stojącą.

Fotografowie i kamerzyści

428. Często w czasie udzielania sakramentów są obecni kamerzyści i fotografowie. Jest to zrozumiałe i korzystne. Jednak przy złej postawie podejmujących tę posługę powaga i modlitewny nastrój uroczystości mogą zostać poważnie zakłócone. Dlatego zainteresowani prosząc kogoś o fotografowanie czy filmowanie powinni zapytać, czy osoba ta ma upoważnienie do spełniania takiej funkcji w czasie liturgii. W diecezjach organizowane są kursy przygotowujące kamerzystów i fotografów do takiej posługi. Tylko osoby odpowiednio do tego przygotowane mogą fotografować lub filmować liturgiczne uroczystości.

- Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego -

429. "Sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego: chrzest, bierzmowanie i Eucharystia są fundamentami całego życia chrześcijańskiego. "Uczestnictwo w Boskiej naturze, które ludzie otrzymują w darze przez łaskę Chrystusa, objawia pewną analogię do powstania, rozwoju i wzrostu życia naturalnego. Wierni odrodzeni przez chrzest, zostają umocnieni przez sakrament bierzmowania, a w Eucharystii otrzymują pokarm życia wiecznego. W ten sposób przez sakramenty wtajemniczenia chrześcijańskiego w coraz większym stopniu osiągają skarby życia Bożego i postępują w doskonałej miłości"³⁹⁵.

430. Poniżej omówione są: sakrament chrztu i bierzmowania. Eucharystii poświęcona jest osobna część Ceremoniału.

Chrzest

431. "Chrzest święty jest fundamentem całego życia chrześcijańskiego, bramą życia w Duchu (vitae spiritualis ianua) i bramą otwierającą dostęp do innych sakramentów. Przez chrzest zostajemy wyzwoleni od grzechu i odrodzeni jako synowie Boży, stajemy się członkami Chrystusa oraz zostajemy wszczepieni w Kościół i stajemy się uczestnikami jego posłania Por. Sobór Florencki: DS 1314; KPK, kan. 204, § 1; 849; KKKW, kan. 675, § 1.: "Chrzest jest sakramentem odrodzenia przez wodę i w słowie"³⁹⁶

432. Chrzest z zasady winien być celebrowany w niedzielę397. Pełny i uroczysty obrzęd chrztu dzieci, sprawowany przez kapłana lub diakona składa się z następujących części: obrzędu przyjęcia dzieci; liturgii Słowa; liturgii sakramentu; obrzędów wyjaśniających; obrzędów zakończenia.

Obrzęd przyjęcia

433. W obrzędzie tym osoby odpowiedzialne za wychowanie dziecka (rodzice), jak i powołane do współudziału w wychowaniu (chrzestni) przedstawiają dziecko Kościołowi by je przyjął. Kościół zaś, przez swego przedstawiciela wyraża radość z tego faktu (słowa powitania) i upewnia się co do gotowości tych osób do wypełnienia obowiązków związanych ze chrztem.

434. Obrzęd ma miejsce przy wejściu do świątyni, lub w innym miejscu, gdzie rodzice oczekują na szafarza.

435. Obrzęd rozpoczyna się powitaniem zgromadzonych przez szafarza. Wita on własnymi słowami, w których ma wspomnieć o radości związanej z narodzeniem dziecka i zwrócić uwagę, że źródłem wszelkiego życia jest Bóg, który we chrzcie daje człowiekowi życie łaski. Po powitaniu następuje dialog, w którym szafarz pyta o imię dziecka i o intencję, jaką kierują się rodzice przynoszący swoje dziecko Kościołowi. Następnie, zwracając się do rodziców pyta ich o świadomość obowiązku wychowania dziecka w wierze, a rodziców chrzestnych o gotowość pomocy w tym dziele.

436. Dopełnieniem obrzędu przyjęcia jest znak krzyża, jaki szafarz, a za nim rodzice i chrzestni kreślą na czole dziecka. To naznaczenie odbywa się po deklaracji szafarza, że Kościół przyjmuje dziecko do wspólnoty. Znak ten wyraża to przyjęcie a jednocześnie wyraża cel tego sakramentu - upodobnienie do Chrystusa.

Liturgia słowa

437. Zasadniczy cel liturgii słowa, jakim zawsze jest ożywienie wiary i ukazanie w świetle słowa Bożego sprawowanej tajemnicy, w tym sakramencie ma szczególne znaczenie. Słuchanie słowa Bożego w kontekście tego sakramentu stanowi niepowtarzalny moment objawienia i wyjaśnienia natury oraz fundamentalnych zasad życia chrześcijańskiego.

438. Ponieważ słuchanie słowa Bożego wymaga większego skupienia, jeśli to wskazane dzieci można przenieść do oddzielnego pomieszczenia. Liturgia Słowa składa się z trzech zasadniczych części:

a. Czytanie i wyjaśnianie słowa Bożego; lektura Pisma św. i wyjaśnienie przeczytanych tekstów w homilii ma na celu przybliżenie słuchaczom tajemnicy chrztu i zachętę do podjęcia obowiązków wynikających z przyjęcia tego sakramentu. Po homilii wskazana jest chwila ciszy na osobistą modlitwę.
b. Modlitwa powszechna; jest ona odpowiedzią na wysłuchane słowo Boże i wyrażeniem próśb, do których skłania świadomość celów i trudów chrześcijańskiego życia. Modlitwa ta rozpoczyna się wezwaniem, po którym następują prośby zakończone litanijnymi wezwaniami o wstawiennictwo Świętych. Wezwania te można uzupełnić imionami świętych patronów dzieci, kościoła czy miejscowości.
c. Modlitwa z egzorcyzmem i włożenie ręki; zajmuje ona miejsce zwykłej modlitwy konkluzyjnej. Jej treść przypomina, że dziecko, jako naznaczone grzechem pierworodnym, jest również narażone na moc szatana. Modlitwa prosi zatem o uwolnienie od grzechu pierworodnego i o moc Ducha Świętego do nowego życia. Znakiem przekazania tej mocy jest gest nałożenia ręki, wykonywany w ciszy a poprzedzony specjalną formułą.

Liturgia sakramentu

 439. Ta zasadnicza część obrzędu Chrztu św. składa się z trzech elementów: a) przygotowania bezpośredniego, b) właściwego obrzędu chrztu i c) obrzędów wyjaśniających.

a. Przygotowanie bezpośrednie rozpoczyna się poświęceniem wody. Dokonuje się go przy każdym chrzcie z wyjątkiem tych, celebrowanych w Okresie Wielkanocnym, kiedy używać należy wody poświęconej w czasie Wigilii Paschalnej. Wówczas zamiast modlitwy poświęcenia odmawia się modlitwę dziękczynną nad wodą. Następnym aktem bezpośredniego przygotowania jest wyrzeczenie się zła i wyznanie wiary. Aktu tego dopełniają rodzice i chrzestni za siebie ale ze względu na chrzest dzieci, które mają wychować w wierze. Sens tego aktu uświadamia szafarz w słowach wprowadzających. Do wyznania wiary rodziców i chrzestnych przyłącza się całe zgromadzenie, które jako lokalna wspólnota Kościoła powszechnego wiarę tę potwierdza razem z szafarzem.
b. Chrzest - obmycie sakramentalne; odbywa się przy chrzcielnicy. Szafarz pyta rodziców i chrzestnych, czy chcą chrztu dziecka w tej wierze, którą wyznali, i po otrzymaniu twierdzącej odpowiedzi dokonuje sakramentalnego znaku: trzykrotnie zanurzając dziecko lub polewając je wodą wypowiada trynitarną formułę. Wypada aby w tym momencie dziecko trzymane było przez jedno z rodziców, chyba że słuszna przyczyna, jak silny miejscowy zwyczaj skłania by czynili to chrzestni. Gdy dokonuje się chrztu przez zanurzenie, dziecko podają rodzice a odbierają chrzestni. Bezpośrednio po chrzcie - jeśli jest wiele dzieci, to po chrzcie każdego z osobna - uczestnicy odmawiają lub śpiewają aklamację na uwielbienie Boga.
c. Obrzędy wyjaśniające; mają na celu ukazanie skutków chrztu i jego eschatologiczny charakter. Pierwszym z nich jest namaszczenie dziecka na szczycie głowy olejem krzyżma sw. Oznacza ono, że ochrzczony został włączony w królewskie kapłaństwo Chrystusa i dopuszczony do wspólnoty ludu Bożego. Dwa następne znaki: włożenie białej szaty i wręczenie zapalonej świecy, to ukazanie kim jest nowo ochrzczony. Biała szata (rytuał nie dopuszcza innej) to szata zbawionych, zaś światło podane przez szafarza i zapalone od paschału (nie można inaczej), to znak życia wiecznego wziętego od Chrystusa. Ochrzczony ma swe podobieństwo do Chrystusa zachować do uczty niebieskiej. Ma tam iść w nieskalanej szacie i ze światłem wyjść na spotkanie Chrystusa. Zarówno szata jak i świeca winny być dla każdego dziecka oddzielne, przyniesione przez chrzestnych, a po chrzcie zabrane do domu jako pamiątka chrztu (OCD 18).

Zakończenie obrzędu

440. Jeśli chrzest jest udzielany poza Mszą św. obrzędy zakończenia maja za zadanie pokazać dalszą drogę chrześcijańskiej inicjacji dziecka. Dlatego nawet wówczas odbywają się przy ołtarzu. Procesja odbywana od chrzcielnicy do ołtarza jest zapowiedzią przyszłego przyjścia ochrzczonych do stołu Eucharystii.

441. Przy ołtarzu szafarz wygłasza krótkie przemówienie, w którym zwraca uwagę na związek między Chrztem a Eucharystią. Kończy je wezwaniem do wspólnego odmówienia w imieniu ochrzczonych modlitwy dzieci Bożych "Ojcze nasz..."

442. Liturgię kończy uroczyste błogosławieństwo, dobrane odpowiednio z zaproponowanych w rytuale formuł. Po jego przyjęciu zgromadzenie śpiewa stosowną pieśń dziękczynną.

443. Zaleca się, szczególnie tam gdzie jest taki zwyczaj, aby ochrzczone dzieci zanieść przed ołtarz lub obraz Matki Bożej i poleci Jej w opiekę.

Bierzmowanie

444. "Sakrament bierzmowania wraz z chrztem i Eucharystią należy do "sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego", którego jedność powinna być zachowywana. Należy zatem wyjaśniać wiernym, że przyjęcie tego sakramentu jest konieczne jako dopełnienie łaski chrztu. Por. Obrzędy bierzmowania, Praenotanda,1. Istotnie, "przez sakrament bierzmowania (ochrzczeni) jeszcze ściślej wiążą się z Kościołem, otrzymują szczególną moc Ducha Świętego i w ten sposób jeszcze mocniej zobowiązani są, jako prawdziwi świadkowie Chrystusa, do szerzenia wiary słowem i uczynkiem oraz do bronienia jej"³⁹⁸.

- Sakramenty uzdrowienia -

445. "Nasz Pan Jezus Chrystus, lekarz naszych dusz i ciał, który odpuścił grzechy paralitykowi i przywrócił mu zdrowie ciałaPor. Mk 2,1-12., chciał, by Kościół mocą Ducha Świętego kontynuował Jego dzieło uzdrawiania i zbawiania, które obejmuje także jego członki. Jest to celem dwóch sakramentów uzdrowienia: sakramentu pokuty i namaszczenia chorych"³⁹⁹.

Pokuta

446. "Ci zaś, którzy przystępują do sakramentu pokuty, otrzymują od miłosierdzia Bożego przebaczenie zniewagi wyrządzonej Bogu i równocześnie dostępują pojednania z Kościołem, któremu, grzesząc, zadali ranę, a który przyczynia się do ich nawrócenia miłością, przykładem i modlitwą"400 Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11..

Namaszczenie chorych

447. "Przez święte chorych namaszczenie i modlitwę kapłanów cały Kościół poleca chorych cierpiącemu i uwielbionemu Panu, aby ich podźwignął i zbawił; a nadto zachęca ich, aby łącząc się dobrowolnie z męką i śmiercią Chrystusa, przysparzali dobra Ludowi Bożemu"⁴⁰¹.

- Sakramenty w służbie komunii -

 448. "Dwa inne sakramenty: święcenia (kapłaństwo) i małżeństwo są nastawione na zbawienie innych ludzi. Przez służbę innym przyczyniają się także do zbawienia osobistego. Udzielają one szczególnego posłania w Kościele i służą budowaniu Ludu Bożego"⁴⁰².

449. "Ci, którzy zostali już konsekrowani przez chrzest i bierzmowanie Por. Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 10. do kapłaństwa wspólnego wszystkich wiernych, mogą otrzymać w sakramentach święceń i małżeństwa szczególną konsekrację. Przyjmujący sakrament święceń zostają konsekrowani, by w imię Chrystusa "karmili Kościół słowem i łaską Bożą"Sobór Watykański II, konst. Lumen gentium, 11.. Z kolei "osobny sakrament umacnia i jakby konsekruje małżonków chrześcijańskich do obowiązków i godności ich stanu"⁴⁰³.

Sakrament Święceń

450. "Sakrament święceń jest sakramentem, dzięki któremu posłanie, powierzone przez Chrystusa Apostołom, nadal jest spełniane w Kościele aż do końca czasów. Jest to więc sakrament posługi apostolskiej. Obejmuje on trzy stopnie: episkopat, prezbiterat i diakonat"⁴⁰⁴.

Małżeństwo

451. "Przymierze małżeńskie, przez które mężczyzna i kobieta tworzą ze sobą wspólnotę całego życia, skierowaną ze swej natury na dobro małżonków oraz do zrodzenia i wychowania potomstwa, zostało między ochrzczonymi podniesione przez Chrystusa Pana do godności sakramentu"⁴⁰⁵.

PRZYPISY

³⁹¹ KKK 1113.
³⁹² KKK 1210.
³⁹³ KKK 1211.
³⁹⁴ Por. KL 27.
³⁹⁵ KKK 1212.
³⁹⁶ KKK 1213.
³⁹⁷ Obrzędy chrztu dzieci 9. 32.
³⁹⁸ KKK 1285.
³⁹⁹ KKK 1421.
⁴⁰⁰ KKK 1422.
⁴⁰¹ KKK 1499.
⁴⁰² KKK 1534.
⁴⁰³ KKK 1535.
⁴⁰⁴ KKK 1536.
⁴⁰⁵ KKK 1601.