CZĘŚĆ DRUGA
RÓŻNORODNOŚĆ CELEBRACJI LITURGICZNYCH

ROZDZIAŁ V 
INNE CELEBRACJE LITURGICZNE

---------------------
- Błogosławieństwa -
 - Egzorcyzmy -
- Pogrzeb chrześcijański -
- Religijność ludowa -
---------------------

583. Sakramentalia "są to znaki święte, ustanowione przez Kościół, które z pewnym podobieństwem do sakramentów oznaczają skutki, przede wszystkim duchowe, a osiągają je przez modlitwę Kościoła. Przygotowują one ludzi do przyjęcia głównego skutku sakramentów i uświęcają pewne stany lub posługi oraz rozmaite okoliczności życia"^485.

584. "Liturgia sakramentów i sakramentaliów sprawia, że prawie każde wydarzenie życia odpowiednio usposobionych wiernych zostaje uświęcone przez łaskę, wypływającą z paschalnego misterium Męki, Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, z którego czerpią swoją moc wszystkie sakramenty i sakramentalia, w ten sposób niemal każde godziwe użycie rzeczy materialnych może zostać skierowane do uświęcenia człowieka i uwielbienia Boga"⁴⁸⁶.

585. Jeśli sakramentalia w tak istotnym stopniu przyczyniają się do uświęcenia wiernych i uwielbienia Boga, należy wiele uwagi poświęcić ukazywaniu ich znaczenia wiernym i troskliwie pielęgnować szczególnie obrzędy błogosławieństw, dzięki którym "niemal każde godziwe użycie rzeczy materialnych może zostać skierowane do uświęcenia człowieka i uwielbienia Boga".

- Błogosławieństwa -

586. Sprawowanie błogosławieństw zajmuje szczególne miejsce wśród sakramentaliów ustanowionych przez Kościół dla duchowego dobra ludu Bożego. Są one czynnościami liturgicznymi przygotowującymi do przyjęcia głównego skutku sakramentów. Uświęcają także różne okoliczności ludzkiego życia.

Uwagi terminologiczne

587. KKK rozróżnia błogosławieństwa, które mają trwały charakter oraz takie, które nie powodują trwałego skutku. Wśród tych, które powodują trwały skutek wyróżnia konsekrację osób oraz poświęcenie miejsc lub rzeczy487. Są więc trojakiego rodzaju błogosławieństwa. W języku polskim wyrażamy je słowami: konsekracja, poświęcenia oraz błogosławieństwo:

588. Słowo "konsekracja" odnosi się tylko do osób, które poprzez obrzęd liturgiczny na stałe poświęcają się Bogu. Taki skutek sprawiają następujące obrzędy: błogosławieństwo opata lub ksieni klasztoru, konsekracja dziewic, obrzęd profesji zakonnej i błogosławieństwo do spełniania pewnych posług w Kościele (lektorów, akolitów, katechetów itp.)⁴⁸⁸.

589. Słowo "poświęcenie" można odnieść miejsc lub rzeczy, o których KKK mówi, że poprzez obrzęd liturgiczny zostały zastrzeżone (reservare) do użytku liturgicznego. "Jako przykład błogosławieństwa dotyczącego przedmiotów można wymienić poświęcenie kościoła lub ołtarza, błogosławieństwo świętych olejów, naczyń i szat liturgicznych, dzwonów itp."⁴⁸⁹.

590. Słowo "błogosławieństwo" odnosi się do tych obrzędów, które nie powodują trwałego poświęcenia osób, miejsc lub rzeczy Bogu. Ta więc błogosławi się ^490: 1 - osoby; 2 - budynki i wieloraką działalność chrześcijan; 3 - sprzęt liturgiczny i przedmioty kultu publicznego; 4 - przedmioty wyrażające pobożność ludu chrześcijańskiego; 5 - Inne rzeczy i przedmioty. Nie należy więc mówić: "poświęcenie" lub "błogosławienie" różańca, budynku, samochodu.

591. Wszystkie obrzędy, przez które dokonuje się konsekracja osób lub poświęcenie miejsc i przedmiotów, opisane są w odpowiednich częściach pontyfikału. Sprawuje je bowiem biskup. Błogosławieństwa opisane są w księdze Obrzędy błogosławieństw.

Czym są błogosławieństwa?

592. "Każde błogosławieństwo jest uwielbieniem Boga i modlitwą o Jego dary. W Chrystusie chrześcijanie są błogosławieni przez Boga Ojca "wszelkim błogosławieństwem duchowym". Dlatego Kościół udziela błogosławieństwa, wzywając imienia Jezusa i czyniąc zazwyczaj znak krzyża Chrystusa"⁴⁹¹.

593. Błogosławienie osób jest najpierw dziękczynieniem Bogu za miłość, jaką tym osobom okazuje, a także wypraszaniem dla nich wszelkich dóbr, jakich potrzebują.

594. Błogosławienie miejsc jest także najpierw wysławianiem Boga za Jego hojność i w duchu zaufania do Jego Opatrzności prośbą o dalszą opiekę nad wszystkimi, którzy będą na danym miejscu.

595. Błogosławienie rzeczy jest okazją do wychwalania Boga za dary, o których dana rzecz przypomina. Jest także prośbą, aby przedmiot, który jest błogosławiony zawsze przypominał o Bogu i Jego dobroci oraz aby Bóg człowieka otaczał opieka. Pobłogosławienie rzeczy nie oznacza więc jej sakralizowania, ani nie jest obdarowaniem jej jakąś nadprzyrodzoną mocą, która miałaby chronić człowieka od nieszczęścia. Ta czynność objawia pełną szacunku i pokory postawę człowieka wobec świata powierzonego mu przez Stwórcę.

Wykaz błogosławieństw

596. O znaczeniu błogosławieństw w życiu Kościoła świadczy także ich liczba i różnorodność⁴⁹². Proponuje się błogosławieństwa:

alumnów seminarium duchowego, ambony, aparatury medycznej; baldachimu, biblioteki, błogosławieństwo prymicyjne; chleba i wody we wspomnienie św. Agaty, chorych dorosłych, chorych dzieci, chorego dziecka, chrzcielnicy, cmentarza;dewocjonaliów, domu, domu katechetycznego, domu zakonnego, drogi krzyżowej, drzwi kościoła, dzieci rozpoczynających nowy rok szkolny i katechetyczny, dzieci w święto Świętych Młodzianków i Męczenników, dziecka nie ochrzczonego, dziecka ochrzczonego, dziękczynienie za otrzymane dobrodziejstwa, dzwonów;figur Dzieciątka Jezus;gabinetu lekarskiego, gabinetu pracy, grupy wspólnej modlitwy,jubileusz 25-lecia święceń kapłańskich, 50-lecia święceń kapłańskich,kadzielnicy, kamienia węgielnego budowli, katechetów, kierowców i pojazdów mechanicznych, kobiety przed urodzeniem dziecka, kobiety po urodzeniu dziecka, konfesjonału, kredy i kadzidła w uroczystość Objawienia Pańskiego, krzesła celebransa, krzyża nagrobnego, krzyża przeznaczonego do publicznej czci, krzyża wręczanego misjonarzom, krzyżyka, kwiatów, kwiatów na groby,lampek na groby, małżonków jubilatów, małżonków w innych okolicznościach, medalika, mieszkania, misjonarzy, modlitewnika, nagrobka, napoju, na różne okoliczności, narzeczonych, narzędzi pracy (drukarni, kutra, łodzi rybackiej...), obiektów sportowych i gimnastycznych, obrazków, obrazów przeznaczonych do publicznej czci wiernych, opłatków, organów, owoców, owoców przyniesionych do kościoła, owsa w święto św. Szczepana,pielgrzymów, placu budowy, pojazdów mechanicznych, przedmiotów i napojów lub innych przedmiotów wyrażających pobożność (chleba, kwiatów, obrazów nie przeznaczonych do publicznej czci wiernych, oliwy, soli, świec, wina, wody z racji pobożności), pokarmów na stół wielkanocny, pomnika, pól, zasiewów i pastwisk, przedmiotów używanych przy sprawowaniu liturgii (korporału, monstrancji, obrusów ołtarzowych, palki, puszki do przechowywania Eucharystii, szat liturgicznych), przed rozpoczęciem podróży, przychodni dla chorych, rodzin w okresie Narodzenia Pańskiego, rodziny, rozpoczęcia nowej budowy, różańca, różnych okoliczności, sali katechetycznej, samochodów, seminarium duchowego, sklepu, specjalnych urządzeń technicznych (elektrowni, sejsmografu, wodociągu), sprzętu pogotowia ratunkowego, sprzętu przeciwpożarowego, starca, starców, stołu (posiłku - cztery propozycje modlitw przed i po posiłku), stołu w niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego, stowarzyszeń do niesienia pomocy, studni, synów lub córek, szkaplerza, szkoły, szpitala, sztandaru lub chorągwi, sztandaru lub feretronu procesyjnego, sztandaru pogrzebowego, środka społecznego przekazu (centrali telefonicznej, radiostacji, stacji telewizyjnej, telegrafu, telewizji), świec i wiernych we wspomnienie św. Błażeja, świecy,tabernakulum, tablicy pamiątkowej, uczestników katechizacji lub wspólnej modlitwy, urządzeń i przedmiotów dla podróżujących (barki, drogi, jachtu, kolei, lotniska, placu, pojazdu, portu, promu, samolotu, statku), urzędu, wianków w czwartek po uroczystości Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, wieńca adwentowego, wina w święto św. Jana, wody do pokropienia, wody i kredy przed rozpoczęciem kolędy, wody w Święto Chrztu Pańskiego, zakładu pracy, zbiorów: wieńców żniwnych, owoców, warzyw, ziarna siewnego i nasion w święto Narodzenia NMP, ziół i kwiatów w uroczystość Wniebowzięcia NMP, zniczy na groby, zwierząt.

Celebracja błogosławieństw

597. Zachęca się duszpasterzy, aby sprawowali błogosławieństwa w sposób opisany w księdze liturgicznej Obrzędy błogosławieństw. Zasadniczo błogosławieństwo obejmuje wiele elementów:

a. ryt rozpoczynający (initialis);
b. liturgia Słowa Bożego (czytania biblijne, psalm responsoryjny, homilia, święte milczenie, modlitwa powszechna);
c. uwielbienie Bożej dobroci i prośba o pomoc;
d. modlitwa błogosławieństwa;
e. ryt zakończenia.

598. Przy udzielaniu błogosławieństw zalecane jest stosowanie znaków zewnętrznych, takich jak: nałożenie, wzniesienie, rozłożenie, złożenie rąk, znak krzyża, pokropienie wodą pobłogosławioną i okadzenie⁴⁹³. W samej celebracji należy zachować równowagę pomiędzy ich wymową jako uwielbienia Boga za Jego dary a błaganiem o błogosławieństwo dla osób, miejsc i rzeczy⁴⁹⁴.

599. Sprawowanie sakramentaliów można łączyć z liturgią Mszy świętej. Rytuał podaje odnośne uwagi przy każdym błogosławieństwie. Zasadniczo osoby błogosławi się po homilii, a przedmioty w obrzędzie zakończenia.

600. Również przy sprawowaniu sakramentaliów poza Mszą świętą kapłan winien nakładać strój liturgiczny, tzn. sutannę, komżę i stułę, bądź albę, stułę i kapę⁴⁹⁵.

Funkcje liturgiczne

601. Obrzędy błogosławieństw to liturgiczna księga. Mogą z niej korzystać także wierni świeccy, gdyż niektóre błogosławieństwa sami mogą sprawować. Spełniają wtedy funkcję liturgiczną.

602. W uroczystym sprawowaniu błogosławieństw potrzebna jest także pomoc usługujących. Przynoszą oni odpowiednie teksty, wodę święconą, a niekiedy także kadzidło.

- Egzorcyzmy -

603. "Gdy Kościół publicznie i na mocy swojej władzy prosi w imię Jezusa Chrystusa, by jakaś osoba lub przedmiot były strzeżone od napaści Złego i wolne od jego panowania, mówimy o egzorcyzmach. Praktykował je Jezus Por. Mk 1, 25n., a Kościół od Niego przyjmuje władzę i obowiązek wypowiadania egzorcyzmów Por. Mk 3,15; 6, 7. 13; 16, 17.. W prostej formie egzorcyzmy występują podczas celebracji chrztu. Egzorcyzmy uroczyste, nazywane "wielkimi", mogą być wypowiadane tylko przez prezbitera i za zezwoleniem biskupa. Egzorcyzmy należy traktować bardzo roztropnie, przestrzegając ściśle ustalonych przez Kościół norm. Egzorcyzmy mają na celu wypędzenie złych duchów lub uwolnienie od ich demonicznego wpływu, mocą duchowej władzy, jaką Jezus powierzył Kościołowi. Czymś zupełnie innym jest choroba, zwłaszcza psychiczna, której leczenie wymaga wiedzy medycznej. Przed podjęciem egzorcyzmów należy więc upewnić się, że istotnie chodzi o obecność Złego, a nie o chorobę"⁴⁹⁶.

- Pogrzeb chrześcijański -

604. "Chrześcijański sens śmierci ukazuje się w świetle Misterium Paschalnego Śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, w którym złożyliśmy naszą jedyną 1010-1014 nadzieję. Chrześcijanin, który umiera w Chrystusie Jezusie, "opuszcza to ciało i staje w obliczu Pana"^497.

605. "Pogrzeb chrześcijański nie udziela zmarłemu ani sakramentu, ani sakramentaliów; zmarły znajduje się już poza porządkiem ekonomii sakramentalnej. Pogrzeb jest jednak obrzędem liturgicznym Kościoła Por. Sobór Watykański II, konst. Sacrosanctum Concilium, 81-82.. Posługa Kościoła powinna jasno wyrażać rzeczywistą łączność ze zmarłym, a także ożywiać uczestnictwo zgromadzonej wspólnoty w obrzędach i głosić jej życie wieczne"⁴⁹⁸.

606. "W obrzędach pogrzebowych swoich dzieci Kościół obchodzi z wiarą paschalne misterium Chrystusa i modli się, aby ci, którzy przez chrzest zostali wszczepieni w śmierć i zmartwychwstanie Chrystusa, z Nim przeszli przez śmierć do życia. Muszą oni przejść oczyszczenie duszy, aby mogli być przyjęci do grona świętych i wybranych w niebie, w ciele zaś będą oczekiwać błogosławionej nadziei przyjścia Chrystusa i zmartwychwstania umarłych. Dlatego Kościół składa za zmarłych eucharystyczną ofiarę, pamiątkę Chrystusa i modli się za nich. W ten sposób dzięki łączności wszystkich członków Chrystusa to, co zmarłym przynosi duchową pomoc, pozostałym przynosi pociechę płynącą z nadziei"⁴⁹⁹.

607. "Wszystkim, którzy należą do ludu Bożego, został powierzony przy obrzędach pogrzebowych jakiś obowiązek względnie posługa wobec zmarłego. Niech o tym pamiętają: rodzice i krewni, ludzie zajmujący się pogrzebem, społeczność chrześcijańska, w końcu kapłan, który jako nauczyciel wiary i zwiastun pociechy przewodniczy obrzędom liturgicznym i sprawuje Ofiarę Eucharystyczną... Niech także pamiętają (...), że ich obowiązkiem jest umocnić nadzieję uczestników pogrzebu i ożywić wiarę w tajemnicę paschalną oraz w zmartwychwstanie umarłych"⁵⁰⁰.

608. Poza sytuacjami wymienionymi w prawie kanonicznym⁵⁰¹ nie należy odmawiać chrześcijańskiego pogrzebu. Przypomina się, że odmowa pogrzebu kościelnego "zawiera w sobie także odmowę jakiejkolwiek Mszy św. pogrzebowej"⁵⁰². Szczegółowe wypadki pozostawia się do osądzenia roztropności proboszcza. Może on odnieść się do Ordynariusza miejsca, do którego decyzji należy się dostosować⁵⁰³.

609. Zachęca się duszpasterzy, aby podczas każdego pogrzebu głosili homilię. Należy natomiast unikać wygłaszania mów pochwalnych na cześć zmarłego.

610. Wiernych należy wychowywać do okazywania zmarłym pamięci i modlitwy. Jest wskazane, by w każdą niedzielę cała parafialna wspólnota modliła się za zmarłych w ostatnim czasie parafian. Należy także podtrzymać zwyczaj "wypominków" po Dniu Zadusznym.

611. Wyrazem pamięci o zmarłych jest ponadto troska o cmentarz. Zaleca się, aby na grobach zmarłych chrześcijan nie umieszczać napisów i symboli, które tchną beznadziejnością, rozpaczą, czy pogańską wizją życia pozagrobowego.

- Religijność ludowa -

612. "Poza liturgią sakramentów i sakramentaliów katecheza powinna brać pod uwagę formy pobożności wiernych i religijności ludowej. Zmysł religijny ludu chrześcijańskiego zawsze znajdował wyraz w różnorodnych formach pobożności, które otaczały życie sakramentalne Kościoła. Są to: cześć oddawana relikwiom, nawiedzanie sanktuariów, pielgrzymki, procesje, droga krzyżowa, tańce religijne, różaniec, medaliki itp.⁵⁰⁴

613. "Religijność ludowa jest w swej istocie jest zbiorem wartości odpowiadających w duchu mądrości chrześcijańskiej na podstawowe pytania egzystencjalne. Zdrowy katolicki zmysł ludu odznacza się zdolnością tworzenia syntezy egzystencjalnej. W ten sposób dochodzi do twórczego połączenia elementu Boskiego i ludzkiego, Chrystusa i Maryi, ducha i ciała, wspólnoty i instytucji, osoby i społeczności, wiary i ojczyzny, rozumu i uczucia. Mądrość ta jest rodzajem humanizmu chrześcijańskiego, który podkreśla z mocą godność każdej osoby jako dziecka Bożego, odbudowuje podstawowe braterstwo, uczy spotkania z naturą i zrozumienia, czym jest praca, daje motywacje życia w radości i pogodzie ducha, nawet wśród trudów życia. Mądrość ta jest dla ludu podstawą rozeznania, ewangelicznym instynktem, który pozwala spontanicznie ocenić, kiedy Ewangelia zajmuje w Kościele pierwsze miejsce, a kiedy zanika jej treść i zagłuszają ją inne sprawy"⁵⁰⁵.

PRZYPISY

⁴⁸⁵ KL 60.
⁴⁸⁶ KL 61.
⁴⁸⁷ Por. KKK 1672.
⁴⁸⁸ Por. KKK 1672. Oryginał łaciński zawiera tu słowa: "earum effectus est, personas Deo consecrare", co zostało przetłumaczone: "ich skutkiem jest poświęcenie pewnych osób Bogu".
⁴⁸⁹ Tamże.
⁴⁹⁰ Por. Obrzędy Błogosławieństw.
⁴⁹¹ KKK 1671.
⁴⁹² Por. Obrzędy Błogosławieństw t. II, 413-425.
⁴⁹³ Por. Obrzędy błogosławieństw 18.
⁴⁹⁴ Por. KKK 1671.
⁴⁹⁵ Por. Obrzędy błogosławieństw 35-38.
⁴⁹⁶ KKK 1673.
⁴⁹⁷ KKK 1681.
⁴⁹⁸ KKK 1684.
⁴⁹⁹ Obrzędy pogrzebu 1.
⁵⁰⁰ Obrzędy pogrzebu 16-17.
⁵⁰¹ KPK 1184.
⁵⁰² KPK 1185.
⁵⁰³ KPK 1184.
⁵⁰⁴ KKK 1674.
⁵⁰⁵ KKK 1676.